1. 1) ¿Tukuya taʼakglhuwit titaxtuyaw? 2) ¿Tuku xlakata Jehová lu tlan makgkatsi xpalakata xlakskujnin tiku ni makgxtakgkgo? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

CHUNA la katsiyaw, uma kakilhtamaku lhuwa taʼakglhuwit anan. Lhuwa wixin natalan kgalhiyatit tajatat. Makgapitsi kakuentajtlawakgo xalak xfamilia tiku linkgoya kata, maski wixin na lipinatita kata. Makgpitsi lu liskujkgo xlakata nakamaxkikgo xfamiliajkan tuku maklakaskinkgo chu ni wa tuku lhuwa xtapalh. Chu makgapitsi ni kaj watiya akgtum taʼakglhuwit kgalhikgo. Putum uma makgalipuwanan chu lhuwa tumin limakgasputkgo. Maski chuna, tliwakga kgalhikgo xtakanajlakan xlakata xtamalaknun Dios kkilhtamaku nema aku mima. Jehová lu tlan makgkatsi mimpalakatakan.

2. 1) ¿La kinkamakgpuwantiniyan Isaías 40:29? 2) ¿Tuku max nitlan xtlawaw?

² Maski chuna, ¿min kilhtamaku makgkatsiya pi nialh la tayaniya mintaʼakglhuwit? Komo chuna, ni kaj mi akstu chuna makgkatsiya. Biblia lichuwinan makgapitsi xlakskujni Dios xala makgasa tiku ni makgxtakgkgolh tiku xlakpuwankgo pi nialh la xtayanikgo (1 Rey. 19:4; Job 7:7). Pero ni taxlajwanikgolh, wata skinikgolh litliwakga Jehová. Chu xla ni kamakgxtakgli xlakata xla «maxkima litliwakga tiku tlakgwanit» (Is. 40:29). Pero lu nitlan xlakata makgapitsi xlakskujnin Dios xala uku lakpuwankgo pi  tuku tlakg tlan natlawakgo xlakata natayanikgo taʼakglhuwit wa «natamakgatlinikgo tsinu Jehová», xtachuna la komo akgtum takuka xli’akxilhwi taskujut nema kgalhiyaw kcongregación chu ni akgtum tasikulunalin. Wa xlakata nialh likgalhtawakgakgo Biblia, nialh ankgo ktamakxtumit chu nialh ankgo lichuwinankgo Dios, chuna la Satanás lakaskin natlawayaw.

3. 1) ¿Tuku natlawayaw xlakata natayaniyaw la kinkataratlawayan Satanás? 2) ¿Tuku nalichuwinanaw k’uma artículo?

³ Satanás katsi pi komo kaj watiya nalilakgaputsayaw xla kintakanajlakan nakinkamatliwakglhan. Chu xla ni lakaskin pi tliwakga natawilayaw. Wa xlakata akxni wix makgkatsiya pi tlakgwanita o taxlajwaninita, ni katamakgatlini Jehová. Wata tlakg katalakatsuwini. Kalakapastakti pi Biblia wan: «Xla nakamakgtayayan chu nakamatliwakglhan» (1 Ped. 5:10; Sant. 4:8). K’uma artículo na’akxilhaw pulaktiy nema max nalitaxlajwani la skujnaniyaw Jehová. Nachuna nalichuwinanaw la nakinkamakgtayayan makgapitsi tastakyaw xlakata natayaniyaw. Pero pulana kalichuwinaw xlakata Isaías 40:26-31, nema kinkamasiyaniyan la kinkamakgtayayan Jehová.

4. ¿Tuku tlan nakatsiniyaw tuku lichuwinan Isaías 40:26?

⁴ (Kalikgalhtawakga Isaías 40:26). Niti la putlakganit niku akglit anan staku xlikalanka akgapun. Científicos kanajlakgo pi kaj xman anta kkigalaxiakan, nema wanikan Vía Láctea, max liwaka anan 400 mil millones staku. Chu Jehová putum kamaxki xtukuwanikan. ¿Tuku kinkamasiyaniyan uma? Komo Dios lu lilakgaputsa putum tuku tlawanit, ¿tuku max makgkatsi mimpalakata xlakata wix xatapaxuwan skujnaniya, ni kaj xlakata chuna tlawanitan? (Sal. 19:1, 3, 14). Jehová lu liwana lakgapasan. Jesús lichuwinalh: «Asta minchixitkan xalak mi’akgxakgakan katsi la xlikganlhuwa» (Mat. 10:30). Chu chatum tiku tsokgli salmos wan: «Dios ka’akxilhma y kamakgtakgalhma ti tanks talatamaputun» (Sal. 37:18). Uma wamputun pi xla liwana katsi tuku titaxtumaw chu tlan nakinkamaxkiyan litliwakga xlakata putum natayaniyaw.

5. ¿Tuku xlakata liwana likatsiya pi Jehová tlan nakinkamaxkiyan litliwakga nema lakaskinaw?

⁵ (Kalikgalhtawakga Isaías 40:28). Jehová wa tiku xmastana xliputum litliwakga. Kalilakpuwanti putum litliwakga nema kgalhi Chichini. Chatum científico wanikan David Bodanis lichuwinalh Chichini chu wan pi akgatunu segundo pankga xmakni Chichini nema tatalakxtumi lhuwa millones bombas atómicas. Atanu científico lichuwinalh pi Chichini masta «lhuwa litliwakga akgtum segundo xlakata nakamaxki latamanin tuku maklakaskinkgo liwaka 200,000 kata». Komo Jehová maxki litliwakga Chichini, ¿tiku max nalakpuwan pi ni kintikamaxkin litliwakga akinin akxni natitaxtuyaw taʼakglhuwit?

6. 1) ¿Tuku xlakata lichuwinalh Jesús pi xmukiwi ni tuwa linkan? 2) ¿La kinkamakgtayayan akinin nakatsiyaw uma?

⁶ (Kalikgalhtawakga Isaías 40:29). Skujnikan Jehová limin lhuwa tapaxuwan. Jesús kawanilh kstalaninanin: «Kalipitit kimukiwi». Pero alistalh wampa: «Natakgsniyatit ntajaxni milistaknakan. Sampi wa nkimukiwi, luwa ni tuwa liyankan, chu wa nkintakuka, skapaka» (Mat. 11:28-30). ¡Lu xlikana tuku lichuwinalh! Lakgachunin lu tlakgwanitaw akxni anaw ktamakxtumit chu akxni anaw lichuwinanaw Dios. Pero, ¿ni xlikana pi akxni taspitaw kkinchikkan tlakg tlan makgkatsiyaw xlakata natayaniyaw taʼakglhuwit? Xlikana pi linkan xmukiwi Jesús ni tuwa.

7. Kalichuwinanti akgtum li’akxilhtit nema limasiya pi xlikana tuku wan Mateo 11:28-30.

⁷ Ka’akxilhwi xli’akxilhtit chatum tala tiku  kgalhi tipalhuwa tajatat chu nachuna kgalhi tajatat xla talipuwan chu migrañas. Akgatekgsaw pi max min kilhtamaku tuwa makgkatsi na’an ktamakxtumit. Pero akgtum kilhtamaku, akxni kilalh ktamakxtumit, tsokgli: «Tala tiku mastalh taʼakgchuwin lichuwinalh xlakata taxlajwanit. Tiku mastalh taʼakgchuwin liwana chu lakatsuku lichuwinalh chu akit ktsukulh tasa. Kkatsilh pi anta ktamakxtumit niku kilitawilat xwanit». Uma tala puskat lu paxuwalh xlakata kilalh ktamakxtumit.

8, 9. ¿Tuku xwamputun Pablo akxni wa umakgolh tachuwin «sampi akxni ktaktujuy, akxni ntlakg kkgalhi litliwakga»?

⁸ (Kalikgalhtawakga Isaías 40:30). Maski lhuwa tuku katsiniyaw tlawayaw, wi tuku nila ki’akstukan litlawayaw kilitliwakgakan. Wa uma tuku xlakaskinka akinin putum kilikatsinitkan. Kalilakpuwaw xlakata apóstol Pablo. Maski lhuwa tuku tlan xtlawa, nila putum tlan xmatlani tuku xlakaskin. Akxni wanilh Dios tuku xlilakgaputsa, xla kgalhtilh: «Kilitliwakga, ktaxlajwan likgantaxtuy». Pablo akgatekgsnilh tuku wanika chu wa: «Sampi akxni ktaktujuy, akxni ntlakg kkgalhi litliwakga» (2 Cor. 12:7-10). ¿Tuku xwamputun?

⁹ Pablo xkatsini pi nila tuku lhuwa xtlawa komo niwa Jehová xmakgtayalh. X’espíritu santo Dios tlan xmaxkilh litliwakga akxni xmakgkatsi pi xtaxlajwaninit. Chu ni kaj watiya uma. Nachuna xmasiyani xlakata tlan natlawa tuku nila xakstu xtlawalh. Nachuna kinkaʼakgspulayan akinin. Xlikana pi akinin tlan tliwakga nawanaw xlakata xlitliwakga Dios.

10. ¿La makgtayalh Jehová David xlakata natayani taʼakglhuwit?

¹⁰ Salmista David makglhuwa makgkatsilh xlitliwakga x’espíritu santo Dios. Tsokgli: «Wix nakimakgtayaya xlakata nakkamakgatlaja lhuwa soldados akxni nakintalakatakij, wix nakimaxkiya litliwakge, xlakata nakkalaktilhwili laktalhman patsaps» (Sal. 18:29). Makgapitsi taʼakglhuwit litaxtukgo la akgtum patsaps nema nila ki’akstukan tayaniyaw. Lakaskinaw pi Jehová nakinkamakgtayayan.

11. ¿La kinkamakgtayayan espíritu santo xlakata natayaniyaw taʼakglhuwit?

¹¹ (Kalikgalhtawakga Isaías 40:31). Akxni águilas kgoskgo chu makgat niku ankgo, ni xakstu xlitliwakgakan chuna litlawakgo. Xachichi un nema wi katalhman kamaxki litliwakga nema lakaskinkgo xlakata tlan nakgoskgo chu ni lhuwa litliwakga nalakaskinkgo. Wa xlakata, akxni nakgalhiya taʼakglhuwit kalilakpuwanti umakgolh águilas. Katasaskini Jehová pi kamaxkin espíritu santo nema lakaskina xlakata namaxkiyan litliwakga (Juan 14:26). Chu kalakapastakti pi ankgalhin tlan naskiniya akxni nalakaskina. Kalilakpuwaw uma li’akxilhtit, nema max natalakaskin makglhuwa naskiniyaw tamakgtay Jehová: akxni takgalhiyaw taʼakglhuwit chatum tala. ¿Tuku xlakata chuna nala?

12, 13. 1) ¿Tuku xlakata max nakatakgalhiyaw taʼakglhuwit kinatalankan? 2) ¿Tuku kinkamasiyaniyan Jehová xlakata xlatamat José?

¹² Katakgalhiyaw taʼakglhuwit natalan xlakata makglakgalhinanin akinin. Wa xlakata, namin kilhtamaku wi tuku natlawakgo o nawankgo nema akinin max nalisitsiyaw chu lakgachunin akinin nakamakgasitsiyaw. Uma akgtum lanka taʼakglhuwit nema kinkaliputsananikanan. Kaj xatukuya tuku natitaxtuyaw, Jehová kinkamaxkiyan talakaskin nalimasiyayaw pi ni makgxtakgaw chu kakatsiniw akxtum nakataskujaw xlakskujnin tiku tamakamastanikgonit maski makglakgalhinanin.

¹³ Jehová masta talakaskin pi xlakskujnin natitaxtukgo tapatin, chuna la kinkamasiyaniyan xlatamat José. Akxni kajku kgawasa xwanit linka k’Egipto xlakata xnatalan stakgolh la chatum skujni xlakata ksitsinikgo (Gén. 37: 28). Xlikana pi Dios lu nitlan limakgkatsilh akxni akxilhli la xpatinama x’amigo José, chatum chixku tiku xa’akgstitum. Pero ni laktlawalh uma tuku xlama. Na nimakgtayalh akxni limawakaka taʼakgsanin pi xlekgamanamputun xpuskat Potifar chu manuka kpulachin. Pero, ¿makgxtakgli Dios José? Xlikana pi ni. Biblia lichuwinan: «Jehová xtlawa pi tlan xkitaxtulh» putum tuku xtlawa (Gén. 39:21-23).

14. ¿La kinkamakgtayayan kintakanajlakan chu xlakata ni natatatlayaw komo ni nasitsiyaw?

¹⁴ Ka’akxilhwi atanu li’akxilhtit. Ni lhuwa latamanin titaxtukgonit chuna la David. Pero xla ni mastalh talakaskin pi talipuwan nalitaxlajwani. Tsokgli: «Kalimakgxtakgti tasitsi, ni [kuenta] katlawa akxni ti makgasitsiyan. Ni lakapala kalakapastakti la natlawaya tu nitlan, porque mi’akstu nalakgtsankgaya» (Sal. 37:8). Xlakaskinka namakgxtakgaw tasitsi xlakata namakglhkatiyaw Jehová tiku «ni kinkamapatinanitan la minini kintalakgalhinkan» (Sal. 103:10). Pero komo ni namakgxtakgaw tasitsi max natatatlayaw. Uma natlawa pi nila najaxanaw, chu lakgalhi lhwakaka, chu amakgapitsi tuku kgalhiyaw. Akxni sitsiyaw, nila liwana lakapastakaw. Chu tlawa pi alistalh lhuwa kilhtamaku nalipuwanaw. Wa xlakata Biblia wan pi «akgtum naku nema ni tunkun sitsi tlawa pi tlan nalatama makni» (Prov. 14:30). Wa xlakata akxni chatum tala nitlan nakinkamamakgkatsiniyan, ¿tuku nakinkamakgtayayan xlakata tlan natapatiyaw? Wa nastalaniyaw tlan tastakyaw xalak Biblia.

15, 16. ¿Tuku tlan natlawayaw komo wi tiku nitlan nakinkamamakgkatsiniyan?

¹⁵ (Kalikgalhtawakga Efesios 4:26). Ni kaks lilakawanaw pi latamanin xalak kakilhtamaku nitlan kinkalikatsinikgoyan. Pero komo chatum tala o tiku xalak kifamiliajkan nitlan nakinkamamakgkatsinikgoyan, max lu nalilipuwanaw. Kalilakpuwaw pi akinin max chuntiya nalakapastakaw tuku lanit. ¿Putum kilhtamaku nalisitsiyaw? O ¿natlawayaw xtastakyaw Biblia xlakata nalakkaxtlawayaw taʼakglhuwit? Pero komo tlakg natitaxtu kilhtamaku, tlakg tuwa namakgkatsiyaw natapatinanaw.

¹⁶ Kalilakpuwanti pi chatum tala nitlan mamakgkatsinin chu wix ankgalhin lakapastaka tuku lalh. ¿Tuku namakgtayayan tlan nalakkaxtlawaya? Pulana, katlawani oración Jehová xliputum minaku chu kaskini pi kamakgtayan liwana natachuwinana tala. Kalakapastakti pi xla na x’amigo Dios chu Dios na paxki (Sal. 25:14). Jehová tlan kalikatsini x’amigos chu nachuna lakaskin natlawayaw (Prov. 15: 23; Mat. 7:12; Col. 4:6). Chu alistalh liwana kalilakpuwanti tuku nawana. Chu ni kalakpuwanti pi uma tala kaj chuna xlakpuwanit nitlan namamakgkatsiniyan, wata liwana katachuwinanti. Chu kalilakpuwanti pi max na lipina kuenta xlakata taʼakglhuwit. Max tlan nawaniya umakgolh tachuwin: «Akit max tunkun ksitsi, pero kgotana akxni kintachuwinanti nitlan kmakgkatsilh». Komo nitlan nakitaxtu, atanu kilhtamaku tlan natachuwinamparaya xlakata nalakkaxtlawayatit taʼakglhuwit. Pero chuntiya kaskini Jehová pi kamakgtayalh uma tala. Chu kaskini pi kamakgtayan na’akxilha lakwan xtayat tiku nitlan mamakgkatsinin. Kalalh tuku nala, tlan liwana nakatsiya pi Jehová tlan akxilha la liskuja xlakata natalakkaxtlawaya taʼakglhuwit mintala, tiku x’amigo Dios.

17. 1) Komo tlawanitaw akgtum lanka talakgalhin, ¿tuku tamakgtay kinkamaxkiyan Jehová xlakata tlan nakinkatapatiyan? 2) ¿Tuku xlakata talakaskin nalitamakgtayayaw uma?

¹⁷ Makgapitsi kstalaninanin Cristo lakpuwankgo pi nitlan naskujnanikgo Dios xlakata tlawakgonit lanka talakgalhin. Max ni katikgalhikgolh takaksni, tapaxuwan chu litliwakga komo chuntiya nitlan nalimakgkatsikgo tuku lanit. Mapakgsina David lichuwinalh la xmakgkatsi: «Akxni ni xaklitayaputun kintalakgalhin, kimakni [xtachuna] ixnakgma lata xaktasa chali chali. [Xlakata] kakuwani y katsisni wix ixkimamakgkatsinipat». Xatapaxuwan tayanilh David xtaʼakglhuwit la komo chatum chixku tiku tliwakga xtakanajla, chuna la Jehová lakaskin. Tsokgli: «[Wa xlakata] akit [kwanin] wakg kintalakgalhin [...]. Y wix kimatsankgenani wakg tu xaktlawanit» (Sal. 32:3-5). Komo wix tlawanita lanka talakgalhin, Jehová makgtayaputunan nialh chuna natlawaya. Pero xlakata tlan chuna natlawaya talakaskin namakglhtinana tamakgtay nema masta congregación (Prov. 24:16; Sant. 5:13-15). Ni lhuwa kilhtamaku kakgalhkgalhi, xlakata uma natlawa komo tlan nalatapaya putum kilhtamaku o ni. Pero, ¿tuku natlawaya komo chuntiya nitlan limakgkatsiya maski Jehová tapatinitana?

18. ¿La kamakgtaya xli’akxilhtit Pablo tiku lakpuwankgo pi ni kalakgchan naskujnanikgo Jehová?

¹⁸ Milh kilhtamaku akxni apóstol Pablo nitlan xlimakgkatsi tuku nitlan xtlawanit makgasa. Lichuwinalh: «Sampi kit, nti ntlakg xaʼaktuju lantla xlipaks amakgapitsin [apóstoles], ni [kilakgchan] naklitapakuwiy [apóstol], sampi ktitalatlawalh xkanajlanin Dios». Chu alistalh lichuwinampa: «Wa mpi kaj litlan xlipaxkatsinit Dios wa ntu nchu nkit [klitaxtu]» (1 Cor. 15:9, 10). Jehová xmakgamakglhtinan Pablo maski xtlawanit tuku nitlan. Chu xlakaskin pi liwana xkatsilh. Komo wix xlikana nialh tlawapat talakgalhin chu putum waninita Jehová chu lakgkgolotsin komo chuna talakaskin, liwana kakatsi pi Jehová nalakgalhamanan. Wa xlakata kalipawanti pi Jehová tapatinitan (Is. 55:6, 7).

19. ¿Tukuya texto xla kata 2018, chu tuku xlakata lu xlakaskinka?

¹⁹ Chuna la talakatsuwitilha xlisputni kakilhtamaku max tlakg nataliwakatilha tuku lilakgaputsayaw. Pero tlan liwana nakatsiya pi Jehová tlan namaxkiyan tuku lakaskina xlakata tlan natayaniya, xlakata «xla maxkima litliwakga tiku tlakgwanit; chu tlawa pi nakgalhi lhuwa litliwakga tiku taxlajwaninit» (Is. 40:29; Sal. 55:22; 68:19). Kkata 2018, nalakapastakaw uma tuku xaxlikana nema lu xlakaskinka akxni makgatunu na’anaw ktamakxtumit chu na’akxilhaw texto xla uma kata: «Wantiku lipawankgo Jehová natatliwakglhparakgo» (Is. 40:31).