1. 1) ¿Tuku xlakata max wi tiku nakinkastakyawayan? 2) ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka nakgaxmataw tastakyaw?

 MIN kilhtamaku putum maklakaskinaw tastakyaw. Lakgachunin, akinin tiku skiniyaw tastakyaw chatum tiku maxkiyaw kakni. Chu max namin kilhtamaku, chatum tala nakinkalilakgaputsayan chu nakinkamaʼakxilhniyan pi amaw «ktiji nema ni xatlan», uma wamputun pi max amaw tlawayaw tuku alistalh nitlan nalimakgkatsiyaw (Gál. 6:1). O max nakinkastakyawakanan akxni tlawanitawa akgtum lanka talakgalhin. Maski chuna o ni, kilikgalhakgaxmatatkan tastakyaw, xlakata tlan nakinkakitaxtuniyan chu tlan nakinkalakgmaxtuyan (Prov. 6:23).

2. Chuna la wan Proverbios 12:15, ¿tuku xlakata kilikgaxmatatkan tastakyaw?

² Texto niku takilhtiyanit uma artículo kinkamakgpuwantiniyan nakgaxmataw «xtachuwinkan lakgskgalalan» (Prov. 22:17). Ni anan tiku putum katsi kʼuma latamat; ankgalhin wi chatum tiku lhuwa tuku titaxtunit o tlakg katsi nixawa akinin (kalikgalhtawakga Proverbios 12:15). Wa xlakata, akxni kgaxmataw tastakyaw, limasiyayaw pi taktujuyaw, pi ni putum katsiyaw chu maklakaskinaw tamakgtay xlakata wi tuku nalakgchanaw. Jehová malakpuwanilh mapakgsina Salomón xlakata xtsokgwililh umakgolh tachuwin: «Niku anan lhuwa stakyawananin tlan kitaxtu» (Prov. 15:22).

3. ¿La max nakinkalakgchinan tastakyaw?

³ Pulaktum la makglhtinanaw tastakyaw wa akxni likgalhtawakgayaw Biblia o maktum kilikgalhtawakgakan nema kinkamalakpuwaniyan tuku tlawamaw, chu kinkamakgpuwantiniyan natlawayaw talakgpalit. Pero max wi atanu la namin tastakyaw, akgtum liʼakxilhtit max akxni chatum kgolotsin o chatum tala tiku tliwakga xtakanajla kinkawaniyan tuku  kililakgpalitkan (Heb. 4:12). Komo wi tiku kinkalistakyawayan Biblia limasiya pi lu kinkapaxkiyan. Wa xlakata, limasiyaniyaw tapaxtikatsinit tiku kinkastakyawayan komo kgaxmatniyaw tuku kinkawaniyan chu makgantaxtiyaw xtastakyaw.

4. Chuna la wan Eclesiastés 7:9, ¿tuku ni kilitlawatkan akxni wi tiku nakinkastakyawayan?

⁴ Max tlakg tuwa makgkatsiyaw namakgamakglhtinanaw xtastakyaw chatum lataman, chu asta max nalisitsiyaw. ¿Tuku xlakata? Katsiyaw pi akinin makglakgalhinanin, pero akxni wi tiku kinkawaniyan pi tlawaw tuku nitlan max tuwa namakgkatsiyaw namakgamakglhtinanaw (kalikgalhtawakga Eclesiastés 7:9). Max wi tuku nalikilhanaw, max nalakpuwanaw pi kinkastakyawaman xlakata kinkasitsiniyan o nasitsiniyaw xlakata la kinkastakyawan. O asta max nalakpuwanaw: «¿Tuku litaxtu xlakata nakistakyawa? ¡Xla na tlawa tuku nitlan!». Chu komo ni lakgatiw tastakyaw nema kinkamaxkin, max ni kuenta katitlawaniw chu max nalitachuwinanaw atanu lataman xlakata nakinkawaniyan tuku akinin kgaxmatputunaw.

5. ¿Tuku nalichuwinanaw kʼuma artículo?

⁵ Kʼuma artículo, nalichuwinanaw xliʼakxilhtitkan makgapitsi tiku kalichuwinankan kBiblia tiku lakgmakgankgolh tastakyaw chu amakgapitsi tiku makgamakglhtinankgolh tastakyaw. Na naʼakxilhaw tuku nakinkamakgtayayan namakgamakglhtinanaw tastakyaw chu la nalitamakgtayayaw komo chuna natlawayaw.

6. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku titaxtulh Rehoboam?

⁶ Kalichuwinaw tuku titaxtulh Rehoboam. Akxni mapakgsina xalak Israel litaxtulh, kachikin skinikgolh pi ni lu lhuwa xkamaskujulh chuna la xtlawa xtlat, Salomón. Rehoboam tlan tuku tlawalh xlakata kaskinilh tastakyaw lakgkgolotsin xalak Israel. Xlakan wanikgolh pi komo xtlawalh tuku kachikin kskimakgolh, putum kilhtamaku xʼamakgo makgtayakgo (1 Rey. 12:3-7). Pero Rehoboam ni lakgatilh uma tastakyaw, wa xlakata alh kaskini xtastakyawkan tiku akxtum xkatastaknit. Max umakgolh lakchixkuwin xkgalhikgo liwaka 40 kata chu lhuwa tuku xtitaxtukgonita kxlatamatkan (2 Crón. 12:13). Pero uma kilhtamaku, maxkikgolh Rehoboam nitlan tastakyaw: wanikgolh pi nitlan xkalikatsinikgolh kachikin (1 Rey. 12:8-11). Rehoboam maxkika pulaktiy tanu tanu tastakyaw. Tlan xtitlawanilh oración Jehová xlakata xkgalhskilh tuku tastakyaw tlan xkgaxmatli, pero nichuna tlawalh. Makgamakglhtinalh tastakyaw nema xla tlakg lakgatilh: xtastakyawkan tiku nina xlinkgo kata. Tuku laksakli tlawalh pi nitlan xkitaxtunilh chu nachuna kachikin. Kimpalakatakan, tastakyaw nema nakinkamaxkikanan max ni wa tuku kgaxmatputunaw. Pero komo kBiblia takilhtiyanit kilimakgamakglhtinatkan.

7. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku akgspulalh Uzías?

⁷ Mapakgsina Uzías na lakgmakgalh tastakyaw. Xlakata xmakamastaputun incienso, tanulh ktemplo niku kajwatiya sacerdotes tlan xtanukgo. Xlakan wanikgolh: «¡Uzías, wix ni lakgchanan nalhkuyuya incienso kxlakatin Jehová! Kajwatiya sacerdotes tlan lhkuyukgo incienso». ¿Tuku tlawalh Uzías? Biblia wan pi lu «sitsilh». ¿Chu tuku xlakata lakgmakgalh tastakyaw? Max xlakata mapakgsina xlitaxtu, lakpuwa pi tlan xtlawalh tuku xla xlakaskin. Pero Jehová nichuna xʼakxilha. Komo Uzías xtataktujulh, xtimakgamakglhtinalh tastakyaw chu ni xtitamakgxtakgli ktemplo, max Jehová xtapatilh. Pero xlakata makamastalh tuku ni xlakgchan, Jehová tlawalh pi xchipalh lepra chu kgalhilh uma tajatat «asta akxni nilh» (2 Crón. 26:16-21). ¿Tuku  kinkamasiyaniyan tuku akgspulalh Uzías? Komo nalakgmakganaw xtastakyaw Biblia, namakgatsankgayaw xlitlan Jehová, maski kaxatikawa tiku litaxtuyaw kxkachikin.

8. ¿Tuku tlawalh Job akxni maxkika tastakyaw?

⁸ Anta kBiblia, na lichuwinan xliʼakxilhtitkan latamanin tiku makgamakglhtinankgolh tastakyaw, chu Dios kasikulunatlawalh xlakata uma. Kalichuwinaw xliʼakxilhtit Job. Maski xla xmakgapaxuwaputun Dios, makglakgalhina xwanit. Akxni xtitaxtuma tuku lu tuwa, wa ni laktlan tachuwin. Wa xlakata Elihú chu Jehová maxkikgolh tastakyaw. ¿Tuku tlawalh Job? Tataktujulh chu makgamakglhtinalh tastakyaw. Wa: «Kchuwinalh maski nitu xakʼakgatekgsa». Chu wampa: «Xlikana lu nitlan klimakgkatsi kpokgxni chu lhkaka». Jehová sikulunatlawalh Job xlakata tataktujulh (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿La makgamakglhtinalh Moisés xtastakyaw Jehová, chu tuku xlakata tlan liʼakxilhtit kimpalakatakan?

⁹ Moisés akgtum lu tlan liʼakxilhtit xlakata makgamakglhtinalh xtastakyaw Jehová akxni xtlawanita akgtum lanka talakgalhin. Akgtum kilhtamaku, mastalh talakaskin pi xtasitsi xtlawalh pi ni xmalankilh Jehová. Wa xlakata, ni tanulh kTiyat nema xKawanikanit pi Nakamaxkikan (Núm. 20:1-13). Akxni Moisés wanilh Jehová pi nitlan xlimakgkatsi xlakata tuku xlaksaknit, Jehová wanilh: «Nialh amakgtum kakilitakgalhchuwinanti uma» (Deut. 3:23-27). Moisés ni sitsilh, wata makgamakglhtinalh tuku xlaksaknit Jehová, chu Jehová chuntiya maklakaskilh xlakata xpulalilh kachikin Israel (Deut. 4:1). Job chu Moisés tlan liʼakxilhtit litaxtukgo kimpalakatakan. Job lakgpalilh tuku xlakpuwan xlakata Jehová chu ni atanu tuku likilhalh. Chu Moisés limasiyalh pi xmakgamakglhtinan xtastakyaw Jehová chu ni makgxtakgli maski makgatsankgalh tuku lu xtapalh xliʼakxilha.

10. 1) Chuna la wan Proverbios 4:10-13, ¿la litamakgtayayaw akxni makglhtinanaw akgtum tastakyaw? 2) ¿Tuku lu tlan tayat limasiyakgonit makgapitsi natalan?

¹⁰ Komo nakastalaniyaw xliʼakxilhtitkan lakchixkuwin tiku ni makgxtakgkgolh Dios chuna la Job chu Moisés, tlan nakinkakitaxtuniyan (kalikgalhtawakga Proverbios 4:10-13). Lhuwa natalan tlawakgonit uma. Emmanuel, * chatum tala tiku lama kRepública Democrática del Congo, makgamakglhtinalh xtastakyawkan makgapitsi natalan. Kaʼakxilhwi tuku wan: «Makgapitsi natalan xalak congregación tiku tliwakga wi xtalakanajlakan, akxilhkgolh pi xakama makgatsankga chuna la ktalalin Jehová chu minkgolh kimakgtayakgo. Kstalanilh xtastakyawkan, chu uma kimakgtayanit ni nakkgalhi taʼakglhuwit». Megan chatum precursora xalak Canadá wan: «Tastakyaw nema kimaxkikanit ni ankgalhin wa tuku xakkgaxmatputun, pero wa tuku kimakgtayanit». Chu chatum tala xalak Croacia tiku wanikan Marko wan: «Kmakgatsankgalh talakgatay nema xakkgalhi chuna la xakskujnani Dios, pero liwana kkatsi pi tastakyaw nema kimaxkika kimakgtayalh xlakata tlan xakmatliwakglhpa kintakanajla».

11. ¿Tuku katsilh tala Karl Klein?

¹¹ Atanu liʼakxilhtit xlakata tiku litamakgtayalh akxni makglhtinalh tastakyaw wa tala Karl Klein, tiku makgtapakgsilh Lakgkgolotsin tiku Pulalinankgo. Kxbiografía lichuwinalh pi tala Joseph Rutherford, tiku lu tlan xʼamigo xwanit, akgtum kilhtamaku maxkilh akgtum tastakyaw. Tala Klein wa pi xapulana nitlan tuku tlawalh. Xla wa: «Akxni [tala Rutherford] kiʼakxilhli, xatapaxuwan kiwanilh: “¡La wila, Karl!”. Pero xlakata chuntiya xaksitsima, ni xatapaxuwan kkgalhtilh. Xla kiwanilh: “¡Karl, kuenta katlawa! ¡Akgskgawini akgchipaputunan!”.  Lu kmaxanalh chu kkgalhtilh: “Ah, nitu lama tala Rutherford”. Pero xla xkatsi pi uma ni xlikana xwanit, wa xlakata amakgtum kiwanipa: “Tlan, kajwatiya kuentajkatlawa. Akgskgawini akgchipaputunan”. ¡Xlikana tuku xkiwanima! Akxni chuntiya sitsiniyaw chatum tala xlakata kinkawanin tuku xlakgchan nakinkawaniyan [...], mastayaw talakaskin pi Akgskgawini nakinkaʼakgchipayan» * (Efes. 4:25-27). Tala Klein makgamakglhtinalh xtastakyaw tala Rutherford, chu chuntiya tlan amigos litaxtukgolh.

12. ¿La kinkamakgtayayan tataktujut namakgamakglhtinanaw tastakyaw? (Salmo 141:5).

¹² Tataktujut nakinkamakgtayayan xlakata namakglhtinanaw tastakyaw. Uma tayat kinkamakgtayayan nalakapastakaw pi makglakgalhinanin akinin chu pi min kilhtamaku ni liwana lakapastaknanaw. Chuna la akxilhwi, Job ni xlilat tuku xlakpuwama, pero alistalh lakgpalilh xtapuwan. Tataktujulh chu makgamakglhtinalh xtastakyaw Elihú maski xla tlakg kgawasaku xwanit nixawa Job (Job 32:6, 7). Jehová sikulunatlawalh Job xlakata tataktujulh. Tataktujut na kinkamakgtayayan nastalaniyaw tastakyaw nema kinkamaxkikanan, maski lakpuwanaw pi ni xmaklakaskinaw o akxni tiku kinkamaxkiyan tastakyaw nina lhuwa kata kgalhi chuna la akinin. Chatum kgolotsin xalak Canadá wan: «Nila kiʼakstukan kinkaʼakxilhkanan chuna la amakgapitsin kinkaʼakxilhkgoyan. Wa xlakata, ¿la nastaka kintakanajlakan komo niti kinkastakyawayan?». Kimputumkan maklakaskinaw naliskujaw xlakata nakgalhiyaw tayat nema masta espíritu santo chu tlakg tlan makgalhtawakgenanin nawanaw (kalikgalhtawakga Salmo 141:5).

13. ¿La kiliʼakxilhatkan tastakyaw nema kinkamaxkikanan?

¹³ Kaʼakxilhwi tastakyaw chuna la tuku Dios kinkalimasiyaniyan pi kinkapaxkiyan. Jehová lakaskin tuku tlan kimpalakatakan (Prov. 4:20-22). Akxni maklakaskin xTachuwin xlakata nakinkastakyawayan, maktum likgalhtawakga o chatum tala tiku tliwakga wi xtakanajla, kinkalimasiyaniyan pi kinkapaxkiyan. Chu, chuna la wan Hebreos 12:9, 10, kinkastakyawayan «xlakata tlan nakinkakitaxtuniyan».

14. ¿Tuku kilikuentajtlawatkan akxni kinkamaxkikanan akgtum tastakyaw?

¹⁴ Kakuentajtlawaw tuku kinkawanikanan chu ni wa la kinkawanikanan. Max namin kilhtamaku, nalakpuwanaw pi tiku kinkastakyawan ni tlawalh chuna la xlilat. Xlikana, tiku namasta tastakyaw xlimastat chuna la ni tuwa namakgamakglhtinankan (Gál. 6:1). *  Pero komo akinin nakinkamaxkikanan akgtum tastakyaw, wa kilikuentajtlawatkan tuku nakinkawanikanan, asta maski nalakpuwanaw pi ni kinkamaxkikan chuna la xlilat. Tlan nalilakpuwanaw: «Maski ni klakgati chuna la kimaxkilh tastakyaw, ¿xlikana tuku kiwanima? ¿Tlan ni kuenta naktlawa tuku xla nitlan tlawa chu naklitamakgtaya tuku kiwanilh?». Lu tlan xwa komo xlakputsaw la tlan nalitamakgtayayaw kaxatukawa tastakyaw nema nakinkamaxkikanan (Prov. 15:31).

15. ¿Tuku xlakata tlan naskinaw tastakyaw?

¹⁵ Biblia kinkamakgpuwantiniyan naskinaw tastakyaw. Proverbios 13:10 wa: «Tiku kgalhikgo liskgalala putsakgo tastakyaw». ¡Chu uma lu xlikana! Tiku skinkgo tastakyaw chu ni kgalhkgalhikgo nakamaxkikan, lakgachunin tlakg lakapala staka xtakanajlakan. Wa xlakata ni kakgalhkgalhiw kakinkamaxkikan tastakyaw, akinin kaskiw.

16. ¿Tuku kilhtamaku max tlan naskinaw akgtum tastakyaw?

¹⁶ ¿Tuku kilhtamaku tlan kskiniw akgtum tastakyaw chatum tala xalak congregación? Kaʼakxilhwi makgapitsi. 1) Chatum tala puskat skini atanu tala tiku tlakg lhuwata katsini la masiyakan xlakata akxtum naʼan tamakgalhtawakgenan chu alistalh kgalhskin la tlakg tlan xmakgalhtawakgenalh. 2) Chatum tala tsumat tiku tamawaputun xpantalones, kgalhskin chatum tala tiku tliwakga wi xtakanajla tuku lakpuwan xlakata pantalones nema xla laksaknit. 3) Chatum tala xlimakgtumku namasta xtaʼakgchuwin kcongregación chu skini chatum tala tiku lu katsini la masta xtaʼakgchuwin xlakata kaks nakgaxmatni chu alistalh nawani tuku tlakg tlan xtlawalh. Asta tiku akglhuwata kata la mastakgo taʼakgchuwin na tlan nawan nakaskinikgo tastakyaw amakgapitsi natalan chu namakgantaxtikgo.

17. ¿Tuku kilitlawatkan xlakata nalitamakgtayayaw tastakyaw?

¹⁷ Max ksemanas chu papaʼ nema mimakgolh kimputumkan nakinkamaxkikanan akgtum tastakyaw, max nakinkastakyawayan Biblia, maktum likgalhtawakga o chatum tala tiku tliwakga wi xtakanajla. Akxni chuna nala, kalakapastakwi tuku akxilhwi kʼuma artículo: kataktujuw, kuenta katlawaw tuku kinkawanimakan, nichuna la kinkawanimakan, chu kalilatamaw. Nitiku xaskgalala lakachin. Pero komo nakgaxmataw chu namakgamakglhtinanaw tastakyaw, Biblia malaknu pi lakgskgalalan nawanaw (Prov. 19:20).