Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

BIOGRAFÍA

Ktekgsli tuku tlakg tlan nixawa nakmakuchinan

Ktekgsli tuku tlakg tlan nixawa nakmakuchinan

«¡TUKU kilawanimaw wa tuku xaklakaskin akxni aktsujku xakwanit!». Wa uma tuku xatapaxuwan kkawanilh chatiy tiku xakkamakuchima kkata 1971. Aku xakmatsukinit kintaskujut chuna la makuchina chu nina makgas la xakmalakkinit xapulana kinconsultorio. ¿Tiku umakgolh tiku xakkamakuchima, chu tuku xaklakaskinit? Kkalitachuwinamputunan pi tuku kiwanikgolh umakgolh latamanin lakgpalilh tuku xaklakaskin kkilatamat chu tuku xlakata kkanajla pi tuku xaklakaskin akxni aktsujku xakwanit nialh makgas nakgantaxtu.

Klakachilh kParís (Francia) kkata 1941, kʼakgtum familia tiku ni lhuwa tuku xkgalhikgo. Lu xaklakgati lhuwa tuku xakkatsini, wa xlakata kalilakpuwantit la nitlan klimakgkatsilh akxni xakkgalhi 10 kata chu kinchipalh tuberculosis chu nialh kalh kʼescuela tsinu kilhtamaku. Makuchinanin kiwanikgolh pi xaktamakgxtakgli kkinchik chu xakjaxli xlakata kimpulmones ni tliwakga xwankgonit. Wa xlakata makgapitsi papaʼ klikgalhtawakgalh maktum diccionario chu xakkgaxmata programas xla Radio Sorbona, xla Universidad xalak París. Akxni kiwanikgolh makuchinanin pi xakpaksnita chu tlan xakkampa kʼescuela lu kpaxuwalh. Klakpuwa: «Tuku tlawakgo makuchinanin lu tlan». Lata uma kilhtamaku tuku xaklakaskin wa xakkakuchilh tatatlanin. Akxni kintlat xkinkgalhskin tuku xaklitaxtuputun akxni xakstakli, ankgalhin xakkgalhti: «Makuchina kwamputun». Chuna ktsukulh lakgati makuchina naklitaxtu.

CIENCIA TLAWALH PI NAKTALAKATSUWINI DIOS

Kifamilia xʼankgo ksikulan pero akit ni lhuwa tuku xakkatsi xlakata Dios. Lhuwa takgalhskinin xakkgalhi nema ni xaktekgsa xtakgalhtin. Alistalh, akxni ktsukulh kgalhtawakga kʼuniversidad xlakata makuchina xaklitaxtulh kkatsilh pi latamat makilhtsukikanit.

Klakapastaka akxni xapulana kkakxilhli células xla tulipán kmicroscopio. Lu kaks kimalakawanilh akxni kakxilhli pi tuku likgatsi célula talakgpali akxni lhkaknan o lonkgnan. Na kakxilhli pi citoplasma (tuku pulaktanuma célula) aktsuwanan akxni talakgtlawakan matsat chu staka akxni talakgtlawakan ni xataxkajwani chuchut. Uma tlawa pi tuku staknankgo nalismanikgo tuku natalakgpali. Akxni kakxilhli la liwana lakgnukgo células kkatsilh pi latamat ni kaj xalan lakatsukulh.

Lata akgtiy kata la xakkgalhtawakgama xlakata makuchina xaklitaxtulh tlakg ktekgsli tuku xlimasiya pi Dios lama. Akgtum liʼakxilhtit, anta kclase xla Anatomía kkakxilhwi pi laktsu makan tlan tatsuwikgo chu tastonkgkgo xlakata la lakgnukgo makxpan. Chuna la lakkaxwilikanit músculos, ligamentos chu tendones limasiya pi lu skgalala tiku tlawanit. Akgtum liʼakxilhtit, kkatsinilh pi tendón nema talachipanit akgtum xmúsculo makxpan chu xlukut akgtum laktsu makan nema anan xlakʼitat, pulaktiy la tapitsi. Chuna wi tuku pulakglhokgokgo lakatsuku, chu xpulakni uma ampara atanu tendón, nema chan asta kxʼakgspun laktsu makan. Uma makgtaya xliʼakgtiy tendón ni natalakxija. Nachuna xlakata tejidos ni talakpucha chu tlan taxtonkgo makgtayanan pi tendones naslamachipakgo lukut. Komo ni xʼanankgolh umakgolh tejidos, akxni laktsu makan xtalakgstonkgkgolh tendones xtaslamataktakgolh kxlukut laktsu makan, xtachuna la xtasiw arco, xtalakpuchli. Liwana kakxilhli pi talakaskilh lanka liskgalala xlakata xlakkaxwilika xmakni chatum lataman.

Kaks kimalakawanilh xtaskujut chatum Malakatsukina akxni kkatsilh la chatum aktsu skgata tsuku jaxanan akxni lakachin. Kkatsilh pi, chatum aktsu skgata tiku ni kgalhi tajatat chu wi kxpan xtse, ni talakaskin xʼakstu najaxanan xlakata xtse makgtaya la najaxanan. Wa xlakata, alvéolos nema tasiyakgo la laktsu globos chu wilakgolh kxpulakni pulmones, nina tapujukgonit. Akxni amaja lakachin aktsu skgata, umakgolh alvéolos litatsamakgo akgtum sustancia nema wanikan surfactante. Wa xlakata, akxni aktsu skgata lakachin chu xapulana lhtanktiya un xlakata najaxanan, lay tuku kaks malakawaninan. Kxpulakni xnaku skgata wi akgtum lhuku nema talakchawa xlakata kgalhni natitaxtukgo kpulmones. Kʼuma tuwa kilhtamaku, surfactante makgtayanan xlakata xlakpanin alvéolos nataslamataktakgo chu chuna tlan litatsamakgo un. Lakapala aktsu skgata xʼakstu tlan tsuku jaxanan.

Klakgapasputulh tiku xmalakatsukinit uma tuku lu stlan, wa xlakata ktsukulh klikgalhtawakga Biblia. Lu klakgatilh akxni klikgalhtawakgalh xlakata limapakgsin nema kamaxkilh Dios israelitas xlakata ni xtatatlakgolh, chu uma makgtanuma talakkaxlan nema xkatatlawanit liwakaya 3,000 kata. Kalimapakgsilh israelitas pi akxni xʼankgolh kbaño xmaknukgolh xkgatsasakan, pi ankgalhin xmakgachakgankgolh chu alakatanu xwilikgolh tiku xkgalhi akgtum tajatat nema pasanan (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Biblia makgasa la xlichuwinan uma, pero científicos kajku 150 kata titaxtunit la katsikgonit la lamapasikan tajatat. Na kkatsilh pi limapakgsin xlakata talakgxtumit nema tatekgsa kLevítico kamakgtayalh putum kachikin xlakata ni xtatatlakgolh (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Liwana kʼakgatekgsli pi Malakatsukina kamaxkilh uma limapakgsin israelitas xlakata tlan xkakitaxtunilh chu pi xla kasikulunatlawalh tiku kgalhakgaxmatkgolh. Kkatsilh pi Biblia wa xtachuwin Dios. Pero nina xakkatsi tuku xwanikan uma Dios.

LA KLAKGAPASLI KIMPUSKAT CHU JEHOVÁ

Lydie chu akit akxni ktamakgaxtokgwi, 3 xla abril kkata 1965.

Xakkgalhtawakgama xlakata makuchina xaklitaxtulh akxni klakgapasli chatum tsumat tiku wanikan Lidye. Klalakgatiw chu ktamakgaxtokgwi kkata 1965. Itata lata xakkgalhtawakgama xlakata makuchina naklitaxtu. Kkata 1971 xakkgalhiyawa kgalhtutu kinkamanankan, xliputum kkgalhiw kgalhchaxan. Lydie lu lhuwa kimakgtayanit la kmakuchinan chu kfamilia.

Akgtutu kata kskujli kʼakgtum hospital akxni nina xakmalakki kinconsultorio. Alistalh, akgtum tamakgaxtokgat chilh xlakata nakkamaxki consulta, umakgolh wa tiku kkalitachuwinan xapulana. Aku xakkama tsokgwili xreceta chixku akxni xpuskat wa: «Katlawa litlan, ni klakaskinaw likuchun nema kgalhi kgalhni». Kaks klilakawa chu kkgalhskilh: «¿Xlikana? ¿Tuku xlakata?». Xla Kinkgalhtilh: «Akinin xtatayananin Jehová». Nikxni xakkgaxmatnit xpalakata xtatayananin Jehová chu pi ni makgamakglhtinankgo kgalhni. Maxtulh xBiblia chu tsukulh kimasiyani tuku xlakata ni makgamakglhtinan kgalhni (Hech. 15:28, 29). Alistalh xla chu xchixku kiwanikgolh tuku natlawa xTamapakgsin Dios: namasputu tapatin, tajatat chu linin (Apoc. 21:3, 4). Xatapaxuwan kkawanilh: «¡Tuku wixin kilalitachuwinampatit wa tuku xaklakaskin akxni aktsujku xakwanit, chu la uku kgantaxtuma! ¡Makuchina klitaxtulh xlakata nakkamakgtaya latamanin nialh napatinankgo!». Lu xakpaxuwama pi akgtum hora aitat kkgalhchuwinaw. Akxni ankgolh, nialh xakmakgkatsi pi católico xaklitaxtu. Na xakkatsininit pi Malakatsukina tiku kaks xkimalakawani kgalhi akgtum tukuwani: Jehová.

Uma tamakgaxtokgat makgtutu minkgolh kkinconsultorio, chu makgatunu akxni xminkgo liwaka akgtum hora xakkgalhchuwinanaw. Kkawanilh pi xminkgolh kkinchik xlakata anta tlan xaklichuwinaw tuku wan Biblia. Lydie na lakaskilh akxtum nakinkatalikgalhtawakgayan Biblia, pero ni xkanajla pi makgapitsi tuku xkinkamasiyanikanitan kpusikulan ni xlikana xwanit. Wa xlakata kwanilh sacerdote pi xʼalh kkinchikkan. Asta katsisni klichuwinaw tamasiy xalak pusikulan chu kmaklakaskiw Biblia. Uma takgalhchuwin tlawalh pi Lydie nakanajla pi tuku masiyakgo xtatayananin Jehová xaxlikana. Lata ama kilhtamaku, tapaxkit nema xakkgalhiniyaw Jehová tsukulh staka, chu kinchatiykan ktamunuw kkata 1974.

PULANA KWILI JEHOVÁ KKILATAMAT

Tuku kkatsinilh xlakata tuku Dios lakapastaknit xpalakata latamanin lakgpalilh tuku pulana xakwililh kkilatamat. Lydie chu akit, tuku tlakg xlakaskinka litaxtulh kkilatamatkan wa nakskujnaniyaw Jehová. Xaklaksaknitaw nakkastakyawayaw kinkamanankan chuna la wan xtastakyaw Biblia. Klakkaxwiliw pi tapaxkit nema xakkgalhiniyaw Dios chu kintalatamankan wa tuku xtlawalh pi makxtum xtawi kifamiliajkan (Mat. 22:37-39).

Kinkamanankan liwana xkatsikgo pi Lydie chu akit ankgalhin lakxtum tuku xaklaksakaw. Makglhuwa, akxni xaklakapastakaw uma xaklilitsinaw. Xlakan liwana xkatsikgo pi kchiki xlimakgantaxtitkan xwanit xlimapakgsin Jesús: «Komo nawana “tlan”, kamakgantaxti; pero komo nawana “ni”, na kamakgantaxti» (Mat. 5:37). Akgtum liʼakxilhtit, akxni chatum kintsumatkan xkgalhi 17 kata, Lydie ni maxkilh talakaskin naʼan katapaxialhnan xʼamigos. Wa xlakata chatum xʼamiga wanilh: «Komo mintse ni maxkiyan talakaskin, kakgalhskinti mintlat». Pero kintsumatkan kgalhtilh: «¿Tuku xlakata nakkgalhskin? Xlakan ankgalhin lakxtum tuku lakpuwankgo». Kgalhchaxan kinkamanankan xʼakxilhkgo pi Lydie chu akit xaklilatamayaw xtastakyaw Biblia. Kpaxtikatsiniyaw Jehová pi la uku lhuwa xalak kifamiliajkan na xtatayananin litaxtukgo.

Xaxlikana tlawalh pi naklakgpali tuku pulana xakwililh kkilatamat. Pero tuku xakkatsininit chuna la makuchina chuntiya xakmaklakaskimputun xlakata xakkamakgtayalh natalan. Wa xlakata xatapaxuwan ktalaknulh xlakata naskuja chuna la makuchina anta kBetel xalak París chu alistalh kxasasti Betel nema tlawaka kLouviers. Atsinu ni akchan 50 kata la kmakgtayanama kBetel. Putum uma kilhtamaku, lu tlan kkatalalinit lhuwa betelitas. Makgapitsi kgalhikgoya liwaka 90 kata. Na lu kaks kimalakawanilh akxni klakgapasli chatum tiku aku xchinit kBetel, kkatsilh pi akit tiku xakmakgtayanit xtse akxni xla lakachilh.

KAKXILHNIT PI JEHOVÁ LU KUENTAJTLAWA XKACHIKIN

Akxni kakxilha la Jehová kuentajtlawa chu pulalin xkachikin tlawanit pi chuna la natitaxtu kata tapaxkit nema kkgalhini tlakg nastaka. Akgtum liʼakxilhtit, akxni xtsukuma kata 1980, Lakgkgolotsin tiku Pulalinankgo lakkaxwilikgolh akgtum programa kʼEstados Unidos xlakata xtatayananin Jehová chu makuchinanin tlakg tlan xlaʼakgatekgsnikgolh.

Alistalh, kkata 1988, Lakgkgolotsin tiku Pulalinankgo lakkaxwilikgolh kBetel xasasti departamento nema wanikan Servicios de Información sobre Hospitales. Xapulana uma departamento xkapulalin Comités de Enlace con los Hospitales, nema xlakkaxwilikanit kʼEstados Unidos xlakata xkamakgtayaka xtatayananin Jehová tlan xtekgskgolh tuku xkalimakuchika nema ni xkgalhi kgalhni. Akxni umakgolh comités chankgolh kʼamakgapitsi países, na kalakkaxwilika kFrancia. Kaks kimalakawani akxni kakxilha la xkachikin Jehová liwana kakuentajtlawa natalan tiku tatatlakgo akxni lu maklakaskinkgo.

TUKU XAKLAKASKIN KGANTAXTUNIT

Chuntiya lu klakgatiyaw klichuwinanaw xalaktlan tamakatsinin xla xTamapakgsin Dios.

Nakmakuchinan wa tuku lu xaklakgati. Pero akxni klilakpuwa tuku tlakg xlakaskinka, kakxilhli pi anan tuku tlakg xlakaskinka nixawa kamakuchikan latamanin, wata nakamakgtayakan tuku xla xtakanajlakan, uma wamputun, nakamakgtayayaw tlan natalalinkgo tiku masta latamat, Jehová Dios. Akxni kjubilarlalh, Lydie chu akit precursores regulares klitaxtuw chu akglhuwa horas xaklichuwinanaw xalaktlan tamakatsin xla Tamapakgsin akgatunu papaʼ. Chuntiya ktlawayaw tuku kmatlaniyaw xlakata nakmakgtayananaw kʼuma taskujut nema lakgmaxtu latamat.

Lydie chu akit kkata 2021.

Chuntiya ktlawa putum tuku kmatlani xlakata nakkamakgtaya tatatlanin. Pero kakxilha pi nipara chatum tiku tlakg xatlan makuchina nakamapaksa putum tajatat o namasputu linin. Wa xlakata klakaskin pi xchilha kilhtamaku akxni nialh naʼanan takatsanajwat, tajatat chu asta linin. Kxasasti kakilhtamaku nema lakapala talakatsuwima, nakkgalhi putum kilhtamaku xlakata tlakg nakkatsini xlakata xtamalakatsukin Dios, nachuna xlakata la lu stlan tlawakanit kimaknikan. Tuku xaklakaskin akxni aktsujku xakwanit kaj makgapitsi kgantaxtunit. Liwana kkatsi pi tuku tlakg tlan aku namin.