1. ¿Tuku kilhchanima akxni lichuwinanaw «tuku xaxlikana»?

«¿LA LAKGAPASTI xaxlikana?». «¿Lakachitanita kfamilia niku kanajlakan xaxlikana?». «¿La xlimakgasa lakgapasa xaxlikana?». Xlikana pi max wi tiku chuna kinkakgalhskinitan o akinin chuna kgalhskininanitaw. Pero ¿tuku kilhchanima akxni lichuwinanaw «tuku xaxlikana»? Kilhchanima kintakanajlakan chu la kakninaniyaw Dios chu la linaw kilatamatkan. Akxni wanaw pi chatum lataman wi anta «kxaxlikana», wamputunaw pi katsi tuku masiya Biblia chu maxki kakni tuku anta lichuwinan. Nachuna wamputun pi nialh kgalhi tapuwan nema kgalhikgo tiku wilakgo knixaxlikana takanajla chu kgalhi akgtum tlan latamat nema nila katikgalhilh alakatanu (Juan 8:32).

2. Chuna la wan Juan 13:34, 35, ¿tuku pulana tlawa pi latamanin nakatsiputunkgo tuku xaxlikana?

² ¿Tuku tlawalh pi xkatsiputuw tuku xaxlikana? Max wa laktlan tayat nema kgalhikgo xtatayananin Jehová (1 Ped. 2:12). O max wa tapaxkit nema kgalhikgo. Wa uma tuku tlakg kaks kamalakawanilh lhuwa natalan akxni xapulana kilakgolh ktamakxtumit chu wa tuku tlakg lakapastakkgo nixawa tuku lichuwinanka. Chu uma ni kaks kinkamalakawaniyan, xlakata Jesús lichuwinalh pi latamanin xʼamakgolh katsikgo tiku kstalaninanin xlakata tapaxkit nema lakgalhinikgo (kalikgalhtawakga Juan 13:34, 35). Pero komo lakaskinaw pi tlakg tliwakga natawila kintakanajlakan, wi atanu tuku talakaskin natlawayaw.

3. ¿Tuku max nakitaxtu komo kgalhiyaw kintakanajlakan kaj xlakata akxilhaw pi natalan lakgalhinikgo tapaxkit?

³ Ni kajwatiya tliwakga xliwanat kintakanajlakan kaj xlakata akxilhaw pi natalan lakgalhinikgo tapaxkit. ¿Tuku xlakata? Xlakata komo chuna xwa, max lakapala namakgatsankgayaw kintakanajlakan. Akgtum liʼakxilhtit, max nialh katiskujnaniw Jehová komo chatum tala, kgolotsin o precursor, natlawa akgtum lanka talakgalhin. Max nachuna nialh katiskujnaniw  Jehová komo chatum tala nakinkatlawaniyan tuku nitlan o chatum apóstata nalitaxtu chu nakinkawaniyan pi nixaxlikana tuku kanajlayaw. Wa xlakata, komo kgalhiputunaw akgtum tliwakga takanajla, talakaskin liwana natalalinaw Jehová. Xtachuna la akgtum chiki ni kajwatiya litlawakan tuku ni tliwakglh wi wata nachuna tuku tliwakglh nayawa chiki, nachuna kintakanajlakan ni kajwatiya nastaka kaj xlakata tuku makgkatsiyaw wata nachuna tuku tlawayaw chu tuku lakpuwanaw. Talakaskin liwana nakanajlayaw pi tuku masiya Biblia wa tuku xaxlikana xlakata Jehová (Rom. 12:2).

4. Chuna la wan Mateo 13:3-6, 20, 21, ¿tuku kaʼakgspula makgapitsin akxni katuwa tawila xtakanajlakan?

⁴ Jesús lichuwinalh pi makgapitsi «xatapaxuwan» xmakgamakglhtinankgolh xaxlikana, pero xtakanajlakan xʼama sputa akxni xkalakgchilh taʼakglhuwit (kalikgalhtawakga Mateo 13:3-6, 20, 21). Max ni akgatekgskgo pi komo kstalaninanin Cristo nalitaxtukgo nakaputsastalanikan (Mat. 16:24). O max lakpuwankgo pi xlatamat chatum kstalanina Cristo ni kgalhi taʼakglhuwit chu kgalhi lhuwa tasikulunalin. Pero kʼuma nixatlan kakilhtamaku nila wanaw pi ni katikgalhiw taʼakglhuwit. Max lakapala natalakgpali kilatamatkan chu namin kilhtamaku ni katikgalhiw tapaxuwan (Sal. 6:6; Ecl. 9:11).

5. ¿La limasiyakgo lhuwa xlakskujnin Jehová pi liwana katsikgo pi kanajlakgo tuku xaxlikana?

⁵ Lhuwa xlakskujnin Jehová liwana katsikgo pi kgalhikgo xaxlikana. ¿La likatsiyaw? Xlakata ni xlajwanan xtakanajlakan akxni chatum tala wi tuku nitlan katlawani o akxni wi tiku tlawa akgtum talakgalhin (Sal. 119:165). Pulakatunu taputsastalanit nema titaxtukgo kamakgtaya xlakata xtakanajlakan tlakg natatliwakglha, ni kaj nataxlajwani (Sant. 1:2-4). ¿Tuku talakaskin natlawayaw xlakata nachuna nakgalhiyaw kintakanajlakan?

6. ¿Niku xtakilhtinit xtakanajlakan kstalaninanin Cristo xalak pulana siglo?

⁶ Xtakanajlakan kstalaninanin Cristo xalak pulana siglo anta xtakilhtinit kBiblia chu kxtamasiy Jesucristo, uma wamputun «xaxlikana xalaktlan tamakatsinin» (Gál. 2:5). Wa uma xaxlikana tamasiy xla kstalaninanin Cristo, nema na makgtanuma xtamakamastan Jesús chu xtalakastakwanat. Apóstol Pablo liwana xkatsi pi uma tamasiy wa xaxlikana. ¿Tuku xlakata katsiyaw? Xlakata xlimasiyama Tatsokgni pi «xlilat xwanit xmapatinika Cristo chu xtakipa kkalinin» (Hech. 17:2, 3). Xapulana kstalaninanin Cristo makgamakglhtinankgolh uma tamasiy chu putsakgolh xtamakgtay espíritu santo xlakata naʼakgatekgskgo xTachuwin Dios. Lakputsananikgolh komo anta kTatsokgni xtakilhtikgonit uma tamasiy (Hech. 17:11, 12; Heb. 5:14). Xkgalhikgo xtakanajlakan ni kaj xlakata tuku xmakgkatsikgo chu ni kskujnanikgo Jehová kaj xlakata xlakgatikgo akxtum xkatatawilakgo amakgapitsi kstalaninanin Cristo. Wata xtakanajlakan anta xtakilhtinit “kxaʼakchan xtakatsin Dios” (Col. 1:9, 10).

7. ¿La nakinkamakgtayayan takanajla nema kgalhiniyaw xaxlikana tamasiy xalak Biblia?

⁷ Xaxlikana xlakata xTachuwin Dios nikxni talakgpali (Sal. 119:160). Akgtum liʼakxilhtit, ni talakgpali komo chatum tala nitlan nakinkamamakgkatsiniyan o natlawa akgtum lanka talakgalhin. Chu na nikxni talakgpali akxni titaxtumaw akgtum taʼakglhuwit. Wa xlakata talakaskin lu nalakputsananiyaw tamasiy xalak Biblia chu liwana nakanajlayaw pi xaxlikana. Xtachuna la kgantum kiwi nema lu pulhman aknukgo xtankgaxekg makgtaya xlakata nitu natlawani lanka unisen, nachuna komo tliwakga nakgalhiyaw kintakanajlakan xlakata tuku masiya Biblia, ni katimakgxtakgwi Jehová akxni natitaxtuyaw tuku tuwa. ¿Tuku  atanu tlan nakinkamakgtayayan tlakg liwana nakanajlayaw pi kgalhiyaw xaxlikana?

8. Chuna la wan 2 Timoteo 3:14, 15, ¿tuku makgtayalh Timoteo xlakata liwana nakatsi pi xaxlikana tuku xkanajla?

⁸ Timoteo liwana xkanajla pi xtekgsnit xaxlikana. ¿Tuku likatsilh pi chuna? (Kalikgalhtawakga 2 Timoteo 3:14, 15). Xtse chu xnana wa tiku pulana masiyanikgolh «xasanto tatsokgni». Pero xla limaxtulh kilhtamaku chu xlitliwakga xlakata nakgalhtawakga. Chu uma makgtayalh tlakg “nakanajla tuku masiyanika” chu pi xkgalhi tuku xaxlikana. Alistalh, xla, xtse chu xnana katsinikgolh xtamasiykan kstalaninanin Cristo. Xlikana, lu kaks lilakawa tapaxkit nema lakgalhinikgo kstalaninanin Cristo, chu lu xlakgati akxtum xkatatawila natalan chu xkakuentajtlawa (Filip. 2:19, 20). Pero xtakanajla tliwakga xwanit ni kaj xlakata tuku xmakgkatsi xpalakatakan amakgapitsin, wata xlakata la xtalalin Dios. Nachuna akinin talakaskin nalikgalhtawakgayaw Biblia xlakata tuku wan Jehová chu nalilakpuwanaw pi xlikana tuku lichuwinan.

9. ¿Tuku pulaktutu lu xlakaskinka liwana kilikatsitkan?

⁹ Talakaskin pulaktutu tuku lu xlakaskinka nakatsiniyaw xlakata chuntiya nakanajlayaw tuku katsinimaw. Pulana, pi Jehová wa xmalakatsukina putum tuku anan (Éx. 3:14, 15; Heb. 3:4; Apoc. 4:11). Xlipulaktiy, pi Biblia limin xtamakatsinin Dios xpalakatakan latamanin (2 Tim. 3:16, 17). Chu xlipulaktutu, pi Jehová kgalhi akgtum kachikin nema litakgatsi latamanin tiku kakninanikgo chu wa Cristo kapulalima: xtatayananin Jehová (Is. 43:10-12; Juan 14:6; Hech. 15:14). Xlakata tlakg liwana nakanajlayaw uma xaxlikana, ni talakaskin lakgskgalalan nawanaw xlakata nakatsiyaw putum tuku masiya Biblia. Tuku akinin talakaskin natlawayaw wa pi nalimaklakaskinaw kintalakapastaknikan xlakata tlakg liwana nakanajlayaw tuku xaxlikana (Rom. 12:1).

10. Xlakata akinin katsiyaw tuku xaxlikana, ¿tuku atanu kilitlawatkan?

¹⁰ Akxni liwana nakatsiyaw xaxlikana xlakata Jehová, Biblia chu xlakata xkachikin, talakaskin liwana nakatsiniyaw la nalimaklakaskinaw  Tatsokgni xlakata tlan nakamasiyaniyaw amakgapitsin. ¿Tuku xlakata? Xlakata akinin kstalaninanin Cristo kgalhiyaw talakgalhaman nakamasiyaniyaw latamanin tuku xaxlikana nema akinin katsinimaw (1 Tim. 4:16). * Chu akxni kalitachuwinanaw amakgapitsin pi Biblia masiya xaxlikana, kintakanajlakan tlakg tatliwakglha.

11. ¿Tuku liʼakxilhtit kinkawilinin Pablo xlakata la nakamasiyaniyaw amakgapitsin?

¹¹ Akxni apóstol Pablo xkamasiyani amakgapitsin «limaklakaskilh tuku xwan xLimapakgsin Moisés chu tuku tsokgwilikgolh Palakachuwinanin xlakata xkanajlanikgolh Jesús» (Hech. 28:23). ¿La tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit akxni wi tiku masiyaniyaw xaxlikana xlakata Biblia? Ni kajwatiya kakawaniw tuku ankgalhin masiyayaw. Talakaskin nakamakgtayayaw nalilakpuwankgo tuku katsinimakgo, xlakata chuna natalakatsuwinikgo Jehová. Ni lakaskinaw namakgamakglhtinankgo xaxlikana kaj xlakata la kalikatsiniyaw amakgapitsin, wata xlakata liwana kanajlakgo pi tuku katsinimakgo xlakata xapaxkina kiDioskan wa tuku xaxlikana.

12, 13. ¿Tuku tlan natlawakgo xanatlatni xlakata nakamakgtayakgo xkamanankan natamakgxtakgkgo kxaxlikana?

¹² Natlatni, xlikana pi wixin lakaskinatit pi minkamanankan katamakgxtakgkgolh kxaxlikana. Max wixin lakpuwanatit pi komo nakgalhikgo laktlan amigos anta kcongregación natatliwakglha xtakanajlakan. Pero xlakata minkamanankan liwana nakanajlakgo pi kgalhikgo xaxlikana, wi atanu tuku talakaskin chu ni kajwatiya laktlan amigos. Talakaskin pi liwana natalalinkgo Dios chu liwana nakatsikgo pi Biblia masiya tuku xaxlikana.

¹³ Komo wixin kamasiyaniputunatit minkamanankan tuku xaxlikana xlakata Dios, talakaskin pi wixin nakawiliniyatit tlan liʼakxilhtit akxni ankgalhin nalikgalhtawakgayatit Biblia. Kalimaxtutit kilhtamaku xlakata nalilakpuwanatit tuku likgalhtawakgayatit. Chuna tlan nakamasiyaniyatit minkamanankan nachuna natlawakgo. Kakamasiyanitit la tlan namaklakaskinkgo tuku maklakaskinaw akxni kgalhtawakgayaw, chuna la tlawayatit akxni wi tiku limakgalhtawakgeyatit Biblia. Chuna nakamakgtayayatit minkamanankan napaxkikgo Jehová chu nalipawankgo tiku kamaklakaskin xlakata nakinkamaxkikgoyan liwat xaʼespiritual: skujni xatalipaw chu xaskgalala (Mat. 24:45-47). Ni kajwatiya kakamasiyanitit tuku ni xalaktuwa nema masiya Biblia. Kakamakgtayatit nalakgapaskgo «xtakatsin Dios tuku tlakg xalaktuwa» pero na kuenta katlawaw xkatakan chu komo tlantiya naʼakgatekgskgo, chu  chuna tlan tliwakga nakgalhikgo xtakanajlakan (1 Cor. 2:10).

14. ¿Tuku xlakata talakaskin nalikgalhtawakgayaw xlakata tuku xwankanit pi nala nema lichuwinan Biblia? (Na kaʼakxilhti recuadro « ¿Tlan nalichuwinanaw umakgolh tuku xlichuwinankanit?»).

¹⁴ Tuku na lu xlakaskinka limin xTachuwin Dios wa tuku xwankanit pi nala, uma na nakinkamakgtayayan tliwakga nakgalhiniyaw takanajla Jehová. ¿Tuku xwankanit pi nala matliwakglhnit kintakanajlakan? Max nalilakpuwanaw nema lichuwinankgo xlakata «xaʼawatiya kilhtamaku» (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7). Pero makgapitsin nema kgantaxtukgonita na tlan namatliwakglhkgo kintakanajlakan. Akgtum liʼakxilhtit, ¿tlan nalichuwinanaw la kgantaxtunit chu chuntiya kgantaxtuma tuku lichuwinankanit kcapítulos 2 chu 11 xla Daniel? * Komo kintakanajlakan tliwakga wi xlakata tuku masiya Biblia, tlan natayani tuku tuwa natitaxtuyaw. Kaʼakxilhwi xliʼakxilhtitkan natalan tiku tayanikgolh la xkaputsastalanimaka kʼAlemania akxni xlama xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni. Maski ni liwana xʼakgatekgskgo tuku xlichuwinankanit xlakata xaʼawatiya kilhtamaku, lu xkanajlanikgo tuku xkatsinikgonit xlakata xTachuwin Dios.

15-17. ¿La kamatliwakglhli natalan takgalhtawakga xalak Biblia akxni xkaputsastalanimakgolh nazi?

¹⁵ Anta kʼAlemania nazi, lhuwa miles natalan kamalakgachaka kcampos de concentración. Hitler chu tiku xkapulalin SS, Heinrich Himmler, ni xkaʼakxilhputun xtatayananin Jehová. Chatum tala puskat lichuwinalh pi Himmler kawanilh makgapitsi natalan lakpuskatin tiku xwilakgolh kcampos de concentración: «¡Komo wixin lakaskinatit, Jehová tlan namapakgsinan kʼakgapun, pero unu kKatiyatni akinin tiku kmapakgsinamaw! ¡Naʼakxilhaw tiku tlakg namakgapala, komo wixin o akinin!». ¿Tuku kamakgtayalh umakgolh natalan xlakata nikxni xmakgxtakgkgolh Jehová?

¹⁶ Umakgolh xlikgalhtawakgananin Biblia xkatsikgo pi xTamapakgsin Dios xtsukunit mapakgsinan  kkata 1914. Chu ni kaks lilakawankgolh akxni tsukuka kaputsastalanikan. Xkachikin Jehová liwana xkatsikgo pi ni chatum mapakgsina tlan xmalakgachokgolh pi xkgantaxtulh xtalakaskin Jehová. Hitler nila xʼama masputu xaxlikana takaknin chu nila xʼama wili akgtum tamapakgsin nema tlan xmapanulh xTamapakgsin Dios. Natalan liwana xkatsikgo pi xtamapakgsin Hitler xʼama lakgsputa.

¹⁷ ¡Chu uma lu xlikana xwanit! Ni makgas kilhtamaku tamapakgsin nazi sputli chu Heinrich Himmler, chixku tiku wa pi unu kKatiyatni wa tiku xmapakgsinankgo, tsalalh. Akxni xtsalama, tatanokglhli tala Lübke tiku lakgapasli xlakata na xtamaknukanit kpulachin. Lu nitlan xkitaxtunima, Himmler wanilh: «Xlikgalhtawakgana Biblia, ¿chu la uku tuku nala?». Tala Lübke wanilh pi xtatayananin Jehová ankgalhin xkatsikgo pi tamapakgsin nazi xʼama sputa chu pi xlakan xʼamakgolh lakgtaxtukgo. Ama kilhtamaku, Himmler, chixku tiku lhuwa tuku xwan xlakata xtatayananin Jehová, nialhla tuku wa. Ni makgas kilhtamaku titaxtulh xʼakstu makgnika. ¿Tuku kinkamasiyaniyan? Pi takgalhtawakga xalak Biblia, chu tuku xwankanit pi aku nala, nakinkamakgtayayan tliwakga nakgalhiniyaw takanajla Dios chu tlan nalipawanaw akxni natitaxtuyaw taputsastalanit (2 Ped. 1:19-21).

18. Chuna la wan Juan 6:67, 68, ¿tuku xlakata talakaskin pi nakgalhiyaw «xaʼakchan takatsin chu tlan talakpuwan», chuna la lichuwinalh Pablo?

¹⁸ Kimputumkan kilimasiyatkan tapaxkit nema kalilakgapaskan xaxlikana kstalaninanin Cristo. Pero nachuna talakaskin nakgalhiyaw «xaʼakchan takatsin chu tlan talakpuwan» (Filip. 1:9). Komo nichuna natlawayaw max natanu kkintalakapastaknikan «tanu tanu tamasiy» chu «xtamasiykan lakchixkuwin tiku akgskgawinankgo», chuna la apóstatas (Efes. 4:14). Kxapulana siglo akxni lhuwa kstalaninanin Jesús makgxtakgkgolh, apóstol Pedro liwana lichuwinalh pi Jesús xkgalhi «tachuwin nema masta latamat» (kalikgalhtawakga Juan 6:67, 68). Maski uma kilhtamaku Pedro ni liwana xʼakgatekgsa umakgolh tachuwin, nikxni makgxtakgli Dios xlakata liwana xkatsinit tuku xaxlikana xlakata Cristo. Komo akinin nachuna chuntiya liwana nakanajlayaw pi Biblia masiya xaxlikana, kintakanajlakan chuntiya natatliwakglhtilha akxni natitaxtuyaw tuku tuwa chu nakamakgtayayaw amakgapitsin namatliwakglhkgo xtakanajlakan (2 Juan 1, 2).