1. ¿Tuku liwana katsiyaw, chu tuku xlakata?

 AKXNI akxilha la wi kakilhtamaku, ¿tuwa makgkatsiya napaxuwaya? Klhuwa familias nialh lapaxkikgo chuna la xapulana. Lhuwa latamanin tlakg lixkajni likatsikgo, xʼakstukan kapaxkikan chu lu xalakluku. Chu lhuwa latamanin nialh kalipawankgo tiku kgalhikgo limapakgsin. Pero putum uma kinkamakgtayayan nalipawanaw pi tlan tuku aku mima. ¿Tuku xlakata? Xlakata latamanin likatsikgo chuna la talichuwinan k2 Timoteo 3:1-5, nema wan tuku xʼama la «kxaʼawatiya kilhtamaku». Putum latamanin tiku tlan likatsikgo akxilhkgo pi uma kgantaxtuma. Tuku kgantaxtuma kinkamasiyaniyan pi Jesucristo mapakgsinamaja kxTamapakgsin Dios. Pero wi atanu tuku xlichuwinankanit xlakata uma Tamapakgsin. La uku, nalichuwinanaw makgapitsi tuku xlichuwinankanit pi xʼama la nema kgantaxtunit kʼumakgolh xaʼawatiya kata chu matliwakglha kintakanajlakan.

2. ¿Tuku naʼakxilhaw kʼuma artículo, chu tuku xlakata? (Kalichuwinanti xmakni revista).

² ¿Tuku naʼakxilhaw kʼuma artículo? Pulana, naʼakxilhaw pulaktum tuku nakinkamakgtayayan naʼakgatekgsaw tuku kilhtamaku lakkaxwilika xTamapakgsin Dios. Xlipulaktiy, nalichuwinanaw makgapitsi tuku xlichuwinankanit nema nakinkamakgtayayan nakatsiyaw pi Jesús mapakgsinamaja kxTamapakgsin Dios. Chu xaʼawatiya, nalichuwinanaw tuku kinkamasiyaniyan pi xtalamakgasitsin Tamapakgsin nakamalakgsputukan.  Putum uma nakinkamakgtayayan naʼakgatekgsaw pi xlisputni kakilhtamaku lakatsu wi chu nialh makgas nakgantaxtu tuku malaknunit Jehová.

3. ¿Tuku liwana kinkamasiyaniyan Daniel 7:13, 14 xlakata Mapakgsina xla xTamapakgsin Dios?

³ Anta kDaniel 7:13, 14 liwana kinkamasiyaniyan pi Jesucristo wa tiku lakgchan namapakgsinan kxTamapakgsin Dios. Wan pi latamanin xalak putum kachikinin xatapaxuwan xʼamakgo skujnanikgo chu nipara chatum mapakgsina xʼama tawila xlakgxokgo. ¿Chu tuku kilhtamaku xʼama mapakgsinan Jesús? Atanu tuku lichuwinalh Daniel, masiya pi uma xʼama la akxni ksputli pulaktujun kilhtamaku. Kaʼakxilhwi la nakatsiyaw tuku kilhtamaku kgantaxtulh uma.

4. ¿La kinkamakgtayayan Daniel 4:10-17 nakatsiyaw tuku kata tsukulh mapakgsinan Jesús? (Na kaʼakxilhti nota).

⁴ (Kalikgalhtawakga Daniel 4:10-17). «Pulaktujun kilhtamaku» kilhchanima 2,520 kata. Uma kilhtamaku tsukulh kkata 607 akxni nina xmin Jesús, akxni babilonios mapanukgolh xaʼawatiya mapakgsina tiku xwi kxpumapakgsin Jehová, chu uma xwi kJerusalén. Uma kilhtamaku sputli kkata 1914, akxni Jehová Mapakgsina tlawalh Jesús, «tiku lakgchan namapakgsinan», anta kxTamapakgsin (Ezeq. 21:25-27). *

5. ¿La kinkamakgtayayan liwana naʼakgatekgsaw tuku xlichuwinankanit xlakata «pulaktujun kilhtamaku»?

⁵ ¿La kinkamakgtayayan tuku xlichuwinankanit? Akgatekgskan tuku xlichuwinankanit xlakata «pulaktujun kilhtamaku» kinkamakgtayayan nalipawanaw pi Jehová namakgantaxti xtamalaknun akxni lakgchan. Xla lhkawililh kilhtamaku akxni xʼama lakkaxwili xTamapakgsin. Chu akxni lakgchalh uma kilhtamaku chuna tlawalh. Xtachuna la uma, Jehová namakgantaxti putum tuku lichuwinan Biblia kkilhtamaku nema xla lakkaxwilinit. Wa xlakata xkilhtamaku Jehová «¡ni katitamakgapalilh!» (Hab. 2:3).

6. 1) ¿Tuku litasiya kKatiyatni pi Cristo mapakgsinamaja kʼakgapun? 2) ¿La limasiya Apocalipsis 6:2-8 pi uma xlikana?

⁶ Kxaʼawatiya kilhtamaku akxni xlama kKatiyatni, Jesús lichuwinalh makgapitsi tuku xʼama la kxlikalanka katiyatni nema xʼama kamakgtaya kstalaninanin nakatsikgo pi xla xtsukunita mapakgsinan kʼakgapun. Akgtum liʼakxilhtit, lichuwinalh guerras, tatsinksni chu la tachiki tiyat. Na lichuwinalh pi «lakatum lakatum» niku xʼama anan tajatat chuna la pandemia xla COVID-19. Putum uma tuku lama limasiya pi Cristo kinkatawilan (Mat. 24:3, 7; Luc. 21:7, 10, 11). Chu, xtitaxtunita 60 kata la Jesús xninita chu xtaspitnita kʼakgapun, Jesús wanilh apóstol Juan pi putum uma xʼama kgantaxtu (kalikgalhtawakga Apocalipsis 6:2-8). Putum uma kgantaxtunita lata akxni Jesús Mapakgsina litaxtulh kkata 1914.

7. ¿Tuku xlakata ananit kKatiyatni lhuwa talakgaputsit lata akxni Jesús tsukulh mapakgsinan?

⁷ ¿Tuku xlakata talhuwinit tuku nitlan kKatiyatni lata akxni Jesús tsukulh mapakgsinan? Apocalipsis 6:2 wi tuku lu xlakaskinka kinkawaniyan: tuku pulana tlawalh xasasti Mapakgsina wa akgtum guerra. ¿Tiku katalatlawalh? Akgskgawini chu xdemonios. Chuna la wan capítulo 12 xla Apocalipsis, Satanás makgatlajaka kʼuma guerra, wa xlakata xla chu xdemonios kamakaminka kKatiyatni. Xlakata lu sitsilh, tsukulh katlawani tuku nitlan latamanin. Wa  xlakata Biblia wan: «¡Kgoxota katiyatni chu pupunu!» (Apoc. 12:7-12).

8. ¿La kinkamakgtayayan akxni akxilhaw la kgantaxtuma tuku xlichuwinankanit xlakata Tamapakgsin?

⁸ ¿La kinkamakgtayayan umakgolh tuku xlichuwinankanit? Tuku lama kxlikalanka katiyatni chu la likatsikgo latamanin limasiya pi Jesús mapakgsinamaja. Wa xlakata ni lilakgaputsayaw akxni akxilhaw pi latamanin lu sitsikgo chu xʼakstukan kapaxkikan. Wata lakapastakaw pi tuku tlawakgo makgantaxtima tuku lichuwinan Biblia. ¡Liwana tasiya pi xTamapakgsin Dios mapakgsinamaja! (Sal. 37:1). Na katsiyaw pi chuna la talakatsuwitilhama Armagedón, uma kakilhtamaku tlakg nitlan katitawilalh (Mar. 13:8; 2 Tim. 3:13). KinTlatkan xalak akgapun lu kinkapaxkiyan chu kinkamakgtayayan naʼakgatekgsaw tuku xlakata lu katuwa lamaw. Xlikana pi xlilat napaxtikatsiniyaw.

9. ¿La lichuwinan Daniel 2:28, 31-35 xaʼawatiya lanka tamapakgsin, chu tuku kilhtamaku tawi?

⁹ (Kalikgalhtawakga Daniel 2:28, 31-35). La uku kgantaxtuma uma tuku xlichuwinankanit. Kʼakgtum tamanixnat, Nabucodonosor akxilhli tuku xʼama la “akxni xʼamaja sputa xaʼawatiya kilhtamaku”, akxni Jesús mapakgsinamaja xwa. Chatum xtalatlawana Jesús unu kKatiyatni, wa xaʼawatiya lanka tamapakgsin nema lichuwinalh Biblia. Uma tamapakgsin wija, kilhchanima xtantun imagen nema «litatlawanit hierro chu tiyat». Lakatsukulh kxaPulana Guerra xLikalanka Katiyatni, akxni Reino Unido chu Estados Unidos makxtum lakgolh. Imagen nema limanixnalh Nabucodonosor kinkamasiyaniyan pulaktiy tuku litalakgpali uma lanka tamapakgsin nixawa amakgapitsin nema anankgonit.

10. 1) Kalichuwinanti pulaktum tuku wa Daniel xlakata lanka tamapakgsin nema makgtanuma Reino Unido chu Estados Unidos 2) ¿Tuku kuenta kilitlawatkan? (Kaʼakxilhti recuadro « ¡Kuenta katlawa ni namakgtanuya kkakilhtamaku!»).

 ¹⁰ Kaʼakxilhwi xapulana tuku litalakgpali lanka tamapakgsin xla Reino Unido chu Estados Unidos. Uma lanka tamapakgsin ni xtachuna la amakgapitsin lanka tamapakgsin nema kaj pulaktum likan kakilhchanima la oro o plata, wata uma tamapakgsin litatlawanit hierro chu tiyat. Tiyat kakilhchanima “tiku xalak kachikinin” uma wamputun, latamanin (Dan. 2:43, nota). Lhuwa latamanin akxilhkgo pi uma lanka tamapakgsin tuwa makgkatsi namakgantaxti tuku lakaskin xlakata tuku tlawakgo kachikinin: latamanin xʼakstukan laksakkgo xmapakgsinakan, talalakatawakanankgo xlakata nakamaxkikan tuku kalakgchan chu lakkaxwilikgo sindicatos xlakata nakamakgtayakan skujnin.

11. ¿Tuku kinkamakgtayayan liwana nakatsiyaw pi lamaw kxlisputni kakilhtamaku?

¹¹ Xlipulaktiy tuku kinkalitachuwinankanan xlakata uma lanka tamapakgsin wa pi litaxtu xtantunin imagen nema Daniel lichuwinalh. Lanka tamapakgsin, niku makgtanuma Reino Unido chu Estados Unidos, wa xaʼawatiya tamapakgsin nema lichuwinalh Biblia pi xʼama anan. Uma wamputun pi akxni nasputa uma tamapakgsin, nialh katitawi atanu. Uma lanka tamapakgsin chu amakgapitsi mapakgsinanin nalakgsputkgo akxni xTamapakgsin Dios nalimin Armagedón (Apoc. 16:13, 14, 16; 19:19, 20). *

12. ¿Tuku atanu lichuwinalh Daniel, chu la kinkamakgoxamixiyan chu kinkamaxkiyan takgalhkgalhin?

¹² ¿La kinkamakgtayayan uma tuku xlichuwinankanit? Tuku lichuwinalh Daniel pi xʼama la kinkamasiyaniyan pi lamaw kxlisputni kakilhtamaku. Xla lichuwinalh liwakaya 2,500 kata pi akxni xmasputuka Babilonia, atanu akgtati laklanka tamapakgsin xʼamakgo tlawanikgo tuku nitlan xkachikin Dios. Nachuna, lichuwinalh pi lanka tamapakgsin niku makgtanuma Reino Unido chu Estados Unidos wa xaʼawatiya nema xʼama tawila. Uma kinkamaxkiyan takgalhkgalhin chu kinkamakgoxamixiyan, xlakata nialh makgas xTamapakgsin Dios nakamasputu putum mapakgsinanin chu wa namapakgsinan kKatiyatni (Dan. 2:44).

13. ¿Tiku «xlikgalhtsayan mapakgsina» chu «kgalhkaw mapakgsinanin» nema talichuwinan kʼApocalipsis 17:9-12, chu la kgantaxtunit uma tuku xlichuwinankanit?

¹³ (Kalikgalhtawakga Apocalipsis 17:9-12). XaPulana Guerra kxLikalanka Katiyatni lu masputunalh, chu uma tuku lalh makgantaxtilh atanu tuku xlichuwinankanit xlakata xaʼawatiya kilhtamaku. Xlakata mapakgsinanin xwiliputunkgo takaksni kxlikalanka katiyatni, enero kata 1920 lakkaxwilikgolh Sociedad de Naciones, chu octubre kata 1945 lilakgapaska Naciones Unidas. Biblia wan pi uma organización wa «xlikgalhtsayan mapakgsina». Pero uma ni lanka tamapakgsin. Litliwakga nema kgalhi wa mapakgsinanin maxkikgo. Biblia kalimapakuwi «kgalhkaw mapakgsinanin».

14, 15. 1) ¿Tuku wan Apocalipsis 17:3-5 xlakata «xaLanka Babilonia»? 2) ¿Tuku akgspulama tamakgtay nema kamaxkikan nixaxlikana takanajla?

¹⁴ (Kalikgalhtawakga Apocalipsis 17:3-5). Jehová maʼakxilhnilh apóstol Juan kʼakgtum talakawan chatum puskat tiku sta xmakni chu limapakuwikan «xaLanka Babilonia». Uma puskat kakilhchanima putum nixaxlikana takanajla nema anankgo kxlikalanka katiyatni. ¿Tuku kinkamasiyaniyan uma talakawan? Nixaxlikana takanajla akglhuwata kata akxtum taskujmakgo mapakgsinanin xalak kakilhtamaku chu kamaxkikgonit xtasikulunalinkan. Pero nialh makgas Jehová nawili kxnakujkan mapakgsinanin pi «namakgantaxtikgo xtapuwan». ¿Tuku nakitaxtu? Pi «kgalhkaw mapakgsinanin» uma  wamputun, putum mapakgsinanin xalak katiyatni, namasputukgo nixaxlikana takanajla (Apoc. 17:1, 2, 16, 17).

¹⁵ ¿Tuku likatsiyaw pi talakatsuwima xlisputni xaLanka Babilonia? Tuku nakinkamakgtayayan nakgalhtiyaw uma takgalhskinin wa pi nalilakpuwanaw pi pulaktum tuku xmakgtaya xamakgan Babilonia wa xchuchut kgalhtuchokgo Éufrates. Libro xla Apocalipsis wan pi lhuwa latamanin nema tatayakgo xaLanka Babilonia xtachuna la «chuchut» nema kuentajtlawakgo (Apoc. 17:15). Pero na wan pi uma chuchut xʼama skaka, chu uma masiya pi latamanin nialh xʼamakgo makgtayakgo nixaxlikana takanajla (Apoc. 16:12). Uma tuku xlichuwinankanit kgantaxtumaja: lhuwa latamanin tamakgatlinikgonit nixaxlikana takanajla chu alakatanu niku putsakgo tamakgtay xlakata natayanikgo xtaʼakglhuwitkan.

16. ¿La kinkamakgtayayan akxni akgatekgsaw tuku xlichuwinankanit xlakata Naciones Unidas chu xlakata xlisputni xaLanka Babilonia?

¹⁶ ¿La kinkamakgtayayan uma tuku xlichuwinankanit? Atanu tuku limasiya pi lamaw kxaʼawatiya kilhtamaku, wa pi lakkaxwilika Naciones Unidas chu la lhuwa latamanin nialh  tatayakgo nixaxlikana takanajla. Xlikana pi «chuchut» nema kuentajtlawakgo xaLanka Babilonia skakma, pero uma ni wa tuku katikamasputulh. Chuna la akxilhwi, Jehová nawili kxnakujkan «kgalhkaw mapakgsinanin» pi “kamakgantaxtikgolh xtapuwan”, uma mapakgsinanin wa tiku tatayakgo Naciones Unidas. Kachikinin kaj lakapala namasputukgo nixaxlikana takanajla, chu uma kaks nakamalakawani latamanin (Apoc. 18:8-10). * Latamanin lu kaks nalilakawankgo akxni namasputukan xaLanka Babilonia chu uma max nalimin taʼakglhuwit. Pero tiku skujnaniyaw Jehová pulaktiy tuku nalipaxuwayaw. Pulana, pi uma xamakgan xtalamakgasitsin Jehová namalakgsputukan. Chu xlipulaktiy, pi kilakgtaxtutkan talakatsuwinit nawan (Luc. 21:28).

17, 18. 1) ¿Tuku kilitlawatkan xlakata namatliwakglhaw kintakanajlakan? 2) ¿Tuku nalichuwinanaw kʼartículo nema aku mima?

¹⁷ Daniel lichuwinalh: «Xaxlikana takatsin natalhuwi». Chu chuna lanit. La uku liwana akgatekgsaw tuku xwankanit pi xʼama la kkinkilhtamakujkan (Dan. 12:4, 9, 10). Putum uma tuku xlichuwinankanit lu liwana kgantaxtunit chu uma tlawa pi tlakg namaxkiyaw kakni Jehová chu xTachuwin (Is. 46:10; 55:11). Wa xlakata, chuntiya kamatliwakglhwi kintakanajlakan. ¿La natlawayaw? Kaliskujwi nalikgalhtawakgayaw Biblia chu nakakamakgtayaw amakgapitsin nalakgapaskgo Jehová. KiDioskan nakakuentajtlawa tiku lipawankgo chu nakamaxki «takaksni nema ni sputa» (Is. 26:3).

¹⁸ Kʼartículo nema aku mima nalichuwinanaw makgapitsi tuku xwankanit pi xʼama la xpalakata congregación xla kstalaninanin Cristo kʼuma xaʼawatiya kilhtamaku. Naʼakxilhaw pi tatalakxtumi amakgapitsi tuku xlichuwinankanit pi xʼama la kxaʼawatiya kilhtamaku. Chu na naʼakxilhaw atanu tuku limasiya pi Jesús, kiMapakgsinakan xalak akgapun, kapulalima kstalaninanin tiku ni makgxtakgkgo.