1. ¿Tuku tlawalh pi Caín nitlan tuku xlaksakli, chu tuku kitaxtulh?

CAÍN wi tuku lu xlakaskinka xlilaksakat xwanit. Pulaktiy tuku tlan xtlawalh. Tlan xlaktlawalh tuku nitlan xtlawaputun xlakata tlan xkitaxtunilh. O komo xtlawalh tuku nitlan xtapuwan, alistalh nitlan xkitaxtunilh. Biblia wan pi Caín nitlan tuku laksakli. Wa xlakata makgnilh xtala Abel chu nialh tlan talalilh xMalakatsukina, Jehová (Gén. 4:3-16).

2. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka wa nalaksakaw tuku tlan?

² Kimputumkan wi tuku nalaksakaw kkilatamatkan. Makgapitsi lu xlakaskinka chu makgapitsi ni. Maski chuna, tuku nalaksakaw tlan nakitaxtu kkilatamatkan o ni. Komo wa nalaksakaw tuku tlan, ni katikgalhiw taʼakglhuwit chu xatapaxuwan nalatamayaw. Pero komo nalaksakaw tuku nitlan, max lhuwa taʼakglhuwit nakgalhiyaw kkilatamatkan (Prov. 14:8).

3. 1) ¿Tuku tlan nalipawanaw komo wi tuku laksakputunaw? 2) ¿Tuku takgalhskinin nakgalhtiyaw?

³ ¿Tuku nakinkamakgtayayan nalaksakaw tuku tlan?  Nakanajlaniyaw Dios. Nalipawanaw pi xla kinkamakgtayaputunan chu nakinkamaxkiyan liskgalala nema lakaskinaw. Atanu tuku nakinkamakgtayayan wa nakanajlaniyaw xtachuwin Dios chu nalipawanaw xtastakyaw nema kinkamaxkiyan (kalikgalhtawakga Santiago 1:5-8). Komo namatliwakglhaw la talalinaw Jehová chu tlakg napaxkiyaw xtachuwin, nalipawanaw pi xla katsi tuku tlakg tlan kimpalakatakan. Uma natlawa pi pulana naputsayaw xtastakyaw Dios akxni wi tuku nalaksakaw. Pero ¿la tlan nakatsiyaw nalaksakaw tuku tlan? Chu komo wi tuku laksaknitaw, ¿uma wamputun pi nialh la katilakgpaliw?

4. ¿Tuku laksakli Adán, chu tuku kitaxtulh xlakata tuku laksakli?

⁴ Latamanin ankgalhin wi tuku laksakkgo kxlatamatkan, lata akxni Dios malakatsukilh xakgasiya chixku, Adán. Akgtum liʼakxilhtit, Adán xʼama laksaka komo xkgalhakgaxmatli Dios o wa xpuskat, Eva. Adán laksakli nakgalhakgaxmata Eva chu xla tlawalh pi nitlan tuku xlaksakli. Chu uma tlawalh pi Jehová katamaxtulh Adán kjardín xa Edén, chu alistalh nilh. La uku chuntiya lipatinanaw tuku nitlan laksakli Adán.

5. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka nalilakpuwanaw tuku natlawayaw?

⁵ Makgapitsi latamanin lakpuwankgo pi tlakg tlan xwa komo nitu xlaksakwi. Chu akinin, ¿nachuna lakpuwanaw? Lu tlan komo nalakapastakaw pi Jehová ni kinkatlawan la robots, xlakan ni la tuku lakpuwankgo chu nila tuku tlawakgo. Xla kinkamaxkinitan xtachuwin, nema kinkamasiyaniyan tuku tlakg tlan nalaksakaw. Nachuna, Dios lakaskin pi liwana kalaksakwi tuku tlawaputunaw, chu uma lu xlakaskinka. Ka’akxilhwi akgtum liʼakxilhtit xlakata uma.

6, 7. 1) ¿Tuku xʼamakgolh laksakkgo israelitas? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo). 2) ¿Tuku xlakata lu tuwa makgkatsikgolh?

⁶ Akxni israelitas antiya xlamakgolh kKatiyatni nema xkamalaknunikanit xlaksakkgolh komo wa Jehová xkakninanikgolh o atanu dioses (kalikgalhtawakga Josué 24:15). Uma tuku xlaksakkgolh max ni lu xlakaskinka xtasiya. Pero uma lu xlakaskinka xwanit, xlakata tlan xlatamakgolh o xnikgolh. Akxni jueces xpulalinkgo israelitas, chuntiya nitlan tuku xlaksakkgo. Nialh kakninanikgolh Jehová chu tsukukgolh kakninanikgo ni xaxlikana dioses (Juec. 2:3, 11-23). Alistalh kxkilhtamaku palakachuwina Elías, israelitas xlaksakkgolh komo kskujnikgolh Jehová o wa ni xaxlikana dios Baal (1 Rey. 18:21). Max nalakpuwanaw pi uma ni tuwa xwanit, xlakata katsiyaw pi skujnikan Jehová tlakg tlan kitaxtu. Chatum tiku skgalala ni katiskujnilh chatum dios tiku ni staknan. Pero israelitas lu tuwa xmakgkatsikgo. Biblia wan pi xlakan «pulaktiy talakapastakni» kstalanimakgolh. Elías limasiyalh liskgalala chu kamakgpuwantinilh nakakninanikgo xaxlikana Dios, Jehová.

 ⁷ ¿Tuku xlakata israelitas lu tuwa makgkatsikgolh nalaksakkgo tuku tlan? Pulana, xlakata ni xkgalhinikgo takanajla Jehová chu ni xkgaxmatniputunkgo. Ni xlipawankgo chu ni xlimaxtukgo kilhtamaku xlakata nalakgapaskgo xtastakyaw. Komo chuna xtlawakgolh xkatsinikgolh la nalaksakkgo tuku tlan (Sal. 25:12). Xlipulaktiy, ni tlan tuku laksakkgolh xlakata tuku xlakpuwankgo chu xwankgo latamanin xalak atanu kachikin. Asta mastakgolh talakaskin pi uma latamanin wi tuku xlaksakkgolh xpalakatakan. Tuku kitaxtulh wa pi israelitas tsukukgolh makglhkatikgo chu kakninanikgo ni xaxlikana dioses. Akglhuwata kata lata makgasa, Jehová xkawaninit pi chuna xʼama kaʼakgspula (Éx. 23:2).

8. ¿Tuku lu xlakaskinka liʼakxilhtit kinkawilinikgon israelitas?

⁸ Xliʼakxilhtit israelitas kinkamasiyaniyan pi talakaskin xtachuwin Dios nakinkapulalinan xlakata tlan tuku nalaksakaw. Gálatas 6:5 kinkamalakapastakayan pi kinchatunukan linaw kuenta tuku nalaksakaw. Wa xlakata ni kilimastatkan talakaskin pi amakgapitsin nalaksakkgo tuku natlawayaw. Wata kilikatsitkan tuku Dios wan pi tlan, chu wa natlawayaw.

9. ¿Tuku xlakata tuwa nawan komo namastayaw talakaskin pi amakgapitsin nalaksakkgo tuku natlawayaw?

⁹ ¿Tuku max natlawa pi natlawaputunaw tuku nakinkawanikgoyan amakgapitsin? Wa la nakinkamafuerzajnikgoyan amakgapitsin xlakata natlawayaw tuku nitlan (Prov. 1:10, 15). Namastayaw talakaskin pi amakgapitsin nalaksakkgo tuku natlawayaw, max tuwa nakitaxtu. Kgalhiyaw ama taskujut pi wa nakinkapulalinan kintalakapastaknikan, nema stakyawanit Biblia. Pero komo namastayaw talakaskin pi amakgapitsin nakinkawanikgoyan tuku natlawayaw, nakitaxtu la komo wa xkinkapulalinkgon. Chu uma alistalh nitlan katikitaxtulh.

10. ¿Tuku kawanilh Pablo kstalaninanin Cristo xalak Galacia?

¹⁰ Apóstol Pablo kawanilh kstalaninanin Cristo xalak Galacia pi ni xmastakgolh talakaskin pi amakgapitsin xlaksakkgolh tuku natlawakgo (kalikgalhtawakga Gálatas 4:17). Makgapitsi kstalaninanin Cristo xalak ama congregación xlaksakputunkgo tuku natlawakgo amakgapitsin. Umakgolh lakchixkuwin xlakaskinkgo pi xnatalan xmastakgolh talakaskin pi wa xkapulalilh chu ni wa tuku xwankgo apóstoles. Laktlankajwa xwankgonit chu ni xmaxkikgo kakni xnatalankan xlakata xakstukan xlaksakkgolh tuku xtlawaputunkgolh.

11. ¿La tlan nakamakgtayayaw amakgapitsin akxni wi tuku nalaksakkgo natlawakgo?

¹¹ Kimputumkan wi tuku lu tlan kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Pablo. Xlakata kamaxkilh kakni tuku xakstukan xlaksakkgolh  xnatalan (kalikgalhtawakga 2 Corintios 1:24). La uku lakgkgolotsin tlan nastalanikgo xliʼakxilhtit Pablo akxni nastakyawakgo chatum tala tiku wi tu laksakputun. Xatapaxuwan masiyanikgo tastakyaw xalak Biblia. Pero kuenta tlawakgo xlakata ni wa nalaksakkgo tuku natlawa, xlakata katsikgo pi kinchatunukan linaw kuenta tuku natlawayaw. ¿Tuku lu tlan katsiniyaw xlakata uma? Pi tlan nakamasiyaniyaw kinatalankan tastakyaw nema masta Biblia xlakata tuku titaxtumakgolh. Pero xlakan kgalhikgo talakaskin nalaksakkgo tuku natlawakgo. Akxni chuna tlawakgo tlan litamakgtayakgo. Ni nalakapastakaw pi kgalhiyaw limapakgsin xlakata nalaksakaw tuku natlawakgo kinatalankan.

12, 13. ¿Tuku xlakata lu tuwa kitaxtu akxni laksakaw tuku natlawayaw komo sitsimaw o taxlajwaninitaw?

¹² La uku lhuwa latamanin wa tlawakgo tuku wi kxnakujkan akxni wi tuku laksakkgo (kaʼakxilhti recuadro «¿Tuku kilhchanima?»). Pero uma lu nitlan. Biblia kinkawaniyan pi ni wa kinakujkan nakinkawaniyan tuku nalaksakaw o tuku makgkatsiyaw, xlakata makglakgalhinanin akinin (Prov. 28:26). Ni wa nalipawanaw kinakujkan xlakata «tlakg akgskgawinan nixawa atanu, chu tatlakgaja» (Jer. 17:9). Biblia lhuwa lichuwinan latamanin tiku nitlan kakitaxtunilh xlakata lipawankgolh xnakujkan (1 Rey. 11:9; Jer. 3:17; 13:10). ¿Tuku nakitaxtu komo kinakujkan nakinkawaniyan tuku natlawayaw?

¹³ Kinakujkan lu xlakaskinka xlakata Jehová kinkawaniyan pi kapaxkiw xliputum kinakujkan chu nakapaxkiyaw amakgapitsin chuna la akstu kinkapaxkikanan (Mat. 22:37-39). Pero kuenta kilitlawatkan. Textos xalak Biblia nema limin párrafo nema titaxtulha masiya pi nitlan kitaxtu akxni kinakujkan wa kinkamalakpuwaniyan tuku  natlawaputunaw. Akgtum liʼakxilhtit, nitlan wi tuku nalaksakaw komo sitsimaw (Prov. 14:17; 29:22). Na nitlan katikitaxtulh tuku nalaksakaw komo taxlajwaninitaw (Núm. 32:6-12; Prov. 24:10). Kilimastatkan talakaskin pi xlimapakgsin Dios napulalin kintalakapastaknikan (Rom. 7:25). Wa xlakata akxni wi tuku lu xlakaskinka nalaksakaw, ni wa natlawayaw tuku makgkatsiyaw.

14. ¿Tuku xlakata max tlan lakgachunin nalakgpaliyaw tuku laksaknitaw?

¹⁴ Kimputumkan wa laksakputunaw tuku xa tlan. Maski chuna, lataman tiku lu liwana lakapastaka namin kilhtamaku nalakapastakpara komo nalakgpali tuku lakapastaknit natlawa. Kaʼakxilhwi lu tlan liʼakxilhtit nema kinkawilinin Jehová xpalakata latamanin xalak Nínive tiku xlamakgo kxkilhtamaku Jonás. Biblia wan: «Chu Dios tiku xaxlikana akxilhli tuku xtlawamakgolh, pi nialh xtlawamakgolh tuku nitlan; chu wa xlakata Dios tiku xaxlikana nitlan limakgkatsilh chu nialh tlawalh tuku xlakapastaknit pi xʼama katlawani chu nitu katlawanilh» (Jon. 3:10). Jehová lakgpalilh xtapuwan akxni akxilhli pi latamanin xalak Nínive talakgpalikgolh, chu nialh tlawakgolh tuku nitlan. Chuna limasiyalh pi tlan lakapastaka, taktuju chu xalakgalhamana. Ni xtachuna la lhuwa lataman, Jehová ni kaj akglakgwa tuku tlawa, asta maski akxni sitsinit.

15. ¿Tukuya kilhtamaku tlan nalakgpaliyaw tuku laksaknitaw natlawayaw?

¹⁵ Max lakgachunin xlilat amakgtum nalakapastakparayaw komo tlan tuku laksakwi. Max kililakapastakatkan akxni wi tuku talakgpali kkilatamatkan. Kalakapastakwi pi milh kilhtamaku Jehová lakgpalilh tuku xlaksaknit natlawa (1 Rey. 21:20, 21, 27-29; 2 Rey. 20:1-5). Max na nalakgpaliyaw tuku laksaknitaw natlawayaw akxni makglhtinanaw xasasti tamakatsinin. Kaʼakxilhwi tuku tlawalh mapakgsina David. Xla laksakli tuku natlawani xtanat Saúl xlakata ni tlan xlitachuwinankanit xpalakata. Pero akxni makglhtinalh akgtum xatlan tamakatsin, lakgpalilh tuku xlaksaknit (2 Sam. 19:24-29). Lakgachunin max na xlilat chuna natlawayaw.

16. 1) ¿Tuku tastakyaw nakinkamakgtayayan akxni wi tuku nalaksakaw? 2) ¿Tuku xlakata xlilat nalakapastakparayaw tuku laksaknitawa natlawayaw, chu tuku kilitlawatkan?

¹⁶ Biblia kinkawaniyan pi ni lakapala nalaksakaw tuku lu xlakaskinka (Prov. 21:5). Kilimaxtutkan kilhtamaku xlakata nalilakapastakaw putum tuku nakitaxtu. Chuna tlakg tlan tuku nalaksakaw (1 Tes. 5:21). Akgtum liʼakxilhtit, tiku pulalinkgo familia xlimaxtutkan kilhtamaku xlakata nalakputsananikgo Biblia chu amakgapitsi likgalhtawakga akxni wi tuku nalaksakkgo. Na xlilat pi nakgaxmatkgo tuku  lakpuwankgo xfamilia. Kalakapastakwi pi Dios wanilh Abrahán pi xkgaxmatnilh xpuskat (Gén. 21:9-12). Lakgkgolotsin na xlimaxtutkan kilhtamaku xlakata nakgalhtawakgakgo. Akxni tekgskgo xasasti tastakyaw niku wan pi nalakgpalikgo tuku laksakkgonit, chuna tlawakgo chu ni pekuankgo maski amakgapitsin nialh nakamaxkikgo kakni. Lakgkgolotsin tiku liwana lakapastaknankgo xatapaxuwan xlilakgpalitkan xtapuwankan chu asta max tuku xlakpuwankgonit natlawakgo. Lu tlan xwa komo putum chuna kstalaniw xliʼakxilhtitkan, chuna tlan makxtum chu takaksni xtawi congregación (Hech. 6:1-4).

17. ¿Tuku tlan nakinkamakgtayayan akxni wi tuku nalaksakaw?

¹⁷ Makgapitsi tuku laksakaw tlakg xlakaskinka nixawa amakgapitsi. Akgtum liʼakxilhtit, komo natamakgaxtokgaw chu tiku natatamakgaxtokgaw uma lu xlakaskinka. Na lu xlakaskinka nalaksakaw tukuya kilhtamaku namatsukiyaw akxni nalakskujnaniyaw Jehová. Akxni nina laksakaw uma, lu xlakaskinka liwana nalakapastakaw chu naskiniyaw Jehová pi kakinkapulalin. Uma lin kilhtamaku. Pero komo laksakputunaw tuku xatlan, nalipawanaw Jehová, nakgaxmataw tuku nakinkawaniyan chu nastalaniyaw xtastakyaw (Prov. 1:5). Jehová lu tlan tastakyaw kinkamaxkiyan kxtachuwin. Wa xlakata xlakaskinka nalikgalhtawakgayaw chu naskiniyaw pi kakinkapulalin. Xla tlan nakinkamaxkiyan lakwan tayat nema maklakaskinaw xlakata nalaksakaw tuku xla lakaskin. Akxni wi tuku lu xlakaskinka nalaksakaw kakinkakgalhskinkan: «¿Nalimasiya uma tuku naklaksaka pi kpaxki Jehová? ¿Namakgtaya kifamilia nakgalhikgo tapaxuwan chu takaksni? Chu ¿nalimasiya pi xakgalhkgalhina chu xapaxkina akit?».

18. ¿Tuku xlakata lakaskin Jehová pi kiakstukan nalaksakaw tuku natlawayaw?

¹⁸ Jehová ni lakaskin pi xafuerza napaxkiyaw chu naskujniyaw. Wata kinkamaxkinitan talakaskin nalaksakaw komo chuna natlawayaw. Xla katsi pi akinin kinkalakgchanan nalaksakaw pi naskujnaniyaw o ni (Jos. 24:15; Ecl. 5:4). Pero xla lakaskin pi namakgantaxtiyaw tuku wanaw akxni stalaniyaw xtastakyaw Biblia. Komo lipawanaw pi Jehová nakinkapulalinan chu nalilatamayaw xtastakyaw nema kinkamasiyaniyan, tlan tuku nalaksakaw. Nachuna, nalimasiyayaw pi akinin tlawayaw tuku wanaw (Sant. 1:5-8; 4:8).