1. ¿Tuku kinkamasiyaniyan Eclesiastés 3:1, 7?

MAKGAPITSI akinin lu lakgatiyaw chuwinanaw, pero amakgapitsin ni lu chuwinanaw. Chuna la lichuwinan texto nema litsuku artículo, anan kilhtamaku akxni tlan nachuwinanaw chu akxni ni nachuwinanaw (kalikgalhtawakga Eclesiastés 3:1, 7). Maski chuna, lakgachunin lakaskinaw pi makgapitsin kinatalankan tlakg xchuwinankgolh chu makgapitsin ni lu xchuwinankgolh.

2. ¿Tiku lakgchan nakinkawaniyan tuku kilhtamaku nachuwinanaw chu la nawanaw?

² Chuwinankan wa akgtum xtamaskiwin Jehová (Éx. 4:10, 11; Apoc. 4:11). Anta kxTachuwin, kinkamasiyaniyan la tlan liwana nachuwinanaw. Kʼuma artículo naʼakxilhaw makgapitsi liʼakxilhtit xalak Biblia nema nakinkamakgtayayan nakatsiyaw tuku kilhtamaku tlan nachuwinanaw chu akxni ni nachuwinanaw. Nachuna, naʼakxilhaw tuku lakpuwan Jehová xlakata tuku nakawaniyaw amakgapitsin. Pulana kaʼakxilhwi tuku kilhtamaku tlan nachuwinanaw.

3. Chuna la wan Romanos 10:14, ¿tuku kilhtamaku tlan nalichuwinanaw xlakata Jehová chu xTamapakgsin?

³ Ankgalhin kilichuwinatkan xlakata Jehová chu xTamapakgsin (Mat. 24:14; kalikgalhtawakga Romanos 10:14). Akxni chuna tlawayaw, stalaniyaw xliʼakxilhtit Jesús. Pulaktum tuku xlakata Jesús milh kKatiyatni wa pi nalichuwinan xaxlikana xlakata xTlat (Juan 18:37). Pero, talakaskin nalakapastakaw pi chuna la katachuwinanaw latamanin na lu xlakaskinka. Wa xlakata akxni nakalitachuwinanaw amakgapitsin xlakata Jehová, talakaskin ni xatasitsi nachuwinanaw chu lu nakamaxkiyaw kakni  latamanin, chu xlakaskinka nakalimasiyaniyaw pi lilakgaputsayaw tuku makgkatsikgo chu tuku kanajlakgo (1 Ped. 3:15). Wa xlakata, akxni nalichuwinanaw Dios tlakg tlan nakinkakitaxtuniyan, xlakata wi tuku xlakaskinka nakamasiyaniyaw latamanin chu max tlan nalakgchanaw xnakujkan.

4. Chuna la wan Proverbios 9:9, ¿la tlan nakamakgtaya amakgapitsin kintachuwinkan?

⁴ Komo lakgkgolotsin lakpuwankgo pi chatum tala maklakaskin akgtum tastakyaw, talakaskin namaxkikgo. Xlikana, naputsakgo tuku tlakg tlan kilhtamaku natachuwinankgo, max anta niku niti wi, xlakata uma tala ni namaxanan kxlakatin amakgapitsin. Akxni lakgkgolotsin maxkikgo akgtum tastakyaw chatum tala, ankgalhin limasiyanikgo kakni. Pero ni lakpuwankgo pi ni katimasiyanikgolh tastakyaw xalak Biblia nema max namakgtaya tlan tuku nalaksaka (kalikgalhtawakga Proverbios 9:9). ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka ni napekuanaw chu nachuwinanaw akxni natalakaskin? Kaʼakxilhwi xliʼakxilhtitkan chatiy latamanin tiku kalichuwinan Biblia tiku ni lakxtum tuku tlawakgolh. Pulana kalichuwinaw chatum chixku tiku xtalakaskin pi xkastakyawalh xlakgkgawasan chu alistalh nalichuwinanaw chatum puskat tiku tachuwinalh chatum tiku mapakgsina xʼama litaxtu.

5. ¿Tuku xlakata wanaw pi sacerdote Elí ni kastakyawalh xkamanan maski kakilhnilh?

⁵ XaPuxku sacerdote Elí xkgalhi chatiy lakgkgawasan tiku lu xkapaxki. Pero umakgolh chatiy lakchixkuwin ni xmaxkikgo kakni Jehová. Xkgalhikgo lu xlakaskinka taskujut ktabernáculo, xlakata sacerdotes xwankgonit. Pero, xmalakatsalikgo xlimapakgsinkan, ni xmaxkikgo kakni tamakamastan nema xtlawanikan Jehová chu xtlawakgo talakgxtumit xalimaxana (1 Sam. 2:12-17, 22). Chuna la xlichuwinan xLimapakgsin Moisés, xlakgchan nakamakgnikan, pero Elí kajwatiya kakilhnilh chu kalakgalhamalh. Chu chuntiya mastalh talakaskin pi kskujkgolh ktabernáculo (Deut. 21:18-21). ¿La akxilhli Jehová uma? Wanilh Elí: «¿Tuku xlakata tlakg kamaxkiya kakni minkamanan nixawa akit?». Wa xlakata laksakli nakamakgni umakgolh chatiy lakchixkuwin (1 Sam. 2:29, 34).

6. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku tlawalh Elí?

⁶ Xliʼakxilhtit Elí wi tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan. Komo nakatsiyaw pi chatum kiʼamigojkan o tiku xalak kifamiliajkan lakatsalalh xlimapakgsin Dios, talakaskin pi tunkun natachuwinanaw chu namalakapastakayaw xtastakyaw Biblia. Alistalh talakaskin namakgtayayaw xlakata namakglhtinan tamakgtay nema namaxkikgo lakgkgolotsin (Sant. 5:14).  Nikxni litaxtuputunaw chuna la Elí chu wa tlakg namaxkiyaw kakni chatum kiʼamigojkan o chatum tiku xalak kifamiliajkan. Talakaskin ni napekuanaw xlakata tlan natachuwinanaw tiku maklakaskin nastakyawakan, pero lu tlan kitaxtu akxni chuna tlawayaw. Kaʼakxilhwi tuku litalakgpali tuku tlawalh Elí chu tuku tlawalh chatum israelita tiku xwanikan Abigaíl.

7. ¿Tuku xlakata Abigaíl tachuwinalh David?

⁷ Abigaíl xpuskat Nabal xwanit, chatum chixku tiku rico xwanit. Akxni David chu ksoldados xtsalanimakgolh mapakgsina Saúl, akxtum katatamakgxtakgkgolh kskujnin Nabal tiku xkuentajtlawamakgolh borregos chu kamakgtayakgolh akxni xminkgo kgalhananin. ¿Paxtikatsinilh Nabal tuku tlawakgolh kxpalakata? Nichuna. Akxni David skinilh pi xkamaxkilh liwat chu chuchut ksoldados, Nabal sitsilh, kakilhnilh chu laklixkajni tachuwin kawanilh (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14). Uma tlawalh pi David xkawanilh ksoldados pi xkamakgnikgolh putum lakchixkuwin tiku xwilakgolh kxchik Nabal (1 Sam. 25:13, 22). ¿Wi tuku tlan xtlawaka? Abigaíl akxilhli pi xtalakaskin natachuwinan David. Ni pekualh akxni kalakgalh David chu 400 xalakgtliwakgan ksoldados tiku lu ksitsimakgolh, chu tachuwinalh David.

8. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Abigaíl?

⁸ Akxni Abigaíl tachuwinalh David, ni pekualh, limasiyanilh kakni chu lakatitum tachuwinalh. Maski xla ni xlin kuenta xlakata tuku xlama, skinilh David pi xtapatilh. Akxilhli lakwan xtayat David chu lipawa Jehová pi xʼama makgtaya (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34). Xtachuna la tlawalh Abigaíl talakaskin pi akinin na ni napekuanaw akxni natachuwinanaw tiku tlawalh akgtum lanka talakgalhin (Sal. 141:5). Talakaskin pi nakamaxkiyaw kakni amakgapitsin, pero nachuna lakatitum nakatachuwinanaw. Akxni maxkiyaw akgtum tastakyaw tiku maklakaskin, limasiyayaw pi tlan amigos litaxtuyaw (Prov. 27:17).

9, 10. ¿Tuku xliʼakxilhatkan lakgkgolotsin akxni wi tiku nastakyawakgo?

 ⁹ Lu xlakaskinka pi lakgkgolotsin ni napekuankgo akxni nastakyawakgo tiku tlawanit tuku ni xlilat (Gál. 6:1). Xlakan taktujukgo chu katsikgo pi, xlakata na makglakgalhinanin, max namin kilhtamaku na namaklakaskinkgo pi nakastakyawakan. Pero uma ni kamalakgachokgo xlakata ni nastakyawakgo tiku maklakaskin (2 Tim. 4:2; Tito 1:9). Akxni wi tiku stakyawakgo, lu liskujkgo xlakata liwana namasiyanikgo chu ni lakapala nakatasitsikgo. Kapaxkikgo xnatalankan chu wa xlakata kamakgtayaputunkgo (Prov. 13:24). Pero tuku tlakg lilakgaputsakgo wa pi namaxkikgo kakni Jehová chu xlimapakgsin, chu nakuentajtlawakgo congregación xlakata nitu nalani (Hech. 20:28).

¹⁰ Asta la uku akxilhnitaw tuku kilhtamaku tlan nachuwinanaw. Pero lakgachunin tlakg tlan komo nitu nawanaw. ¿Tuku max tuwa nakitaxtu akxni chuna natatakgsaw?

11. ¿Tuku liʼakxilhtit maklakaskilh Santiago, chu tuku xlakata lu tlan liʼakxilhtit?

¹¹ Lakgachunin tuwa makgkatsiyaw namachokgoyaw tuku wanaw. Santiago maklakaskilh lu xatlan liʼakxilhtit xlakata lu tuwa machokgokan tuku wanaw. Xla wa: «Tiku nikxni akgchakgxa kxtachuwin, ni kgalhi talakgalhin chu na tlan namachokgo putum xmakni» (Sant. 3:2, 3). Santiago xlichuwinama frenos nema kawilinikan caballos kxmunkan chu kxkilhnikan. Akxni tiku kgewi caballo lhtanka laso nema lichinikanit xfrenos, tlan nalin caballo niku nalimputun o tlan namachokgo. Pero, komo nitlan nalin, caballo max lakatanu niku naʼan chu wi tuku nalani chu namamokgosa tiku kgewi. Nachuna komo ni liwana namaklakaskinaw kintachuwinkan, max lu nitlan katikitaxtulh. Kaʼakxilhwi tuku kilhtamaku talakaskin liwana namaklakaskinaw kintachuwinkan chu tuku kilhtamaku tlakg tlan komo ni nachuwinanaw.

12. ¿Tuku kilhtamaku talakaskin liwana namaklakaskinaw kintachuwinkan chu akxni ni nachuwinanaw?

 ¹² ¿Tuku tlawayaw akxni chatum tala katsi tuku amakgapitsin ni xlikatsitkan? Akgtum liʼakxilhtit, komo lakgapasaw chatum tala tiku lama kʼakgtum kachikin niku ni mastakan talakaskin nalichuwinankan Dios, ¿nakgalhskimputunaw la tlawakan kintaskujutkan anta kxkachikin? Xlikana pi akinin kaj kalilakgaputsayaw kinatalankan. Kapaxkiyaw kinatalankan chu katsiputunaw la tatekgskgo. Nachuna, akxni tlawayaw kioracionkan ankgalhin skiniputunaw Jehová pi kakamakgtayalh umakgolh kinatalankan. Pero akxni chuna tatakgsaw talakaskin liwana namaklakaskinaw kintachuwinkan chu max tlakg tlan komo nitu nawanaw. Komo nakgalhskimputunaw chatum kintalakan tiku katsi tuku amakgapitsin ni xlikatsitkan nitu limasiyanimanaw tapaxkit uma tala chu natalan tiku lipawankgo pi xla nitu katilichuwinalh. Xlikana pi ni tlawaputunaw pi tlakg nitlan nakakitaxtuni kinatalankan tiku lamakgolh kkachikinin niku ni mastakan talakaskin nakakninanikan Jehová. Nachuna, natalan tiku wilakgolh kʼumakgolh kachikinin ni katikalitachuwinankgolh amakgapitsin la lichuwinankgo Dios anta o la tlawakan kintaskujutkan.

13. Chuna la wan Proverbios 11:13, ¿tuku xlitlawatkan lakgkgolotsin, chu tuku xlakata?

¹³ Lakgkgolotsin xlistalanitkan tastakyaw nema tatakgsa kProverbios 11:13 (kalikgalhtawakga). Stalanikgo uma tastakyaw akxni ni lichuwinankgo tuku amakgapitsin ni xlikatsitkan. Max lakgachunin tuwa namakgkatsiyaw uma, liwaka tiku makgaxtokgkgo. Tiku makgaxtokgkgo matliwakglhkgo xtamakgaxtokgatkan akxni lichuwinankgo tuku lakpuwankgo, tuku makgkatsikgo chu tuku lilakgaputsakgo. Pero lakgkgolotsin liwana katsikgo pi ni nalichuwinankgo tuku titaxtumakgolh natalan nema amakgapitsin ni xlikatsitkan. Komo chuna xtlawakgolh amakgapitsi nialh katikalipawankgolh chu nitlan katikalichuwinanka. Tiku wi tuku kalakgayawakanit kcongregación «ni lakgaputiy simakgat xlikgalhitkan» (1 Tim. 3:8; nota). Uma wamputun pi ni nakaʼakgskgawikgo amakgapitsin chu ni nakalichuwinankgo amakgapitsin. Komo chatum tala paxki xpuskat, ni katiwanilh tuku ni xlikatsit.

14. ¿La namakgtaya puskat xchixku tiku kgolotsin litaxtu xlakata tlan nalichuwinankan?

¹⁴ Xpuskat chatum kgolotsin tlan namakgtaya xchixku xlakata tlan nalichuwinankan. ¿La tlan natlawa? Ni nalitachuwinan tuku ni xlikatsitkan amakgapitsin. Chuna ni kajwatiya katimakgtayalh xchixku wata na limasiya pi kamaxki kakni tiku lipawankgo xchixku. Chu tuku tlakg xlakaskinka wa pi namakgapaxuwa Jehová, xlakata chuna namakgtayanan pi naʼanan takaksni chu congregación makxtum natawila (Rom. 14:19).

15. ¿Tuku lakpuwa Jehová xlakata kgalhtutu lakchixkuwin tiku kiʼakxilhkgolh Job, chu tuku xlakata?

¹⁵ Libro xla Job lhuwa tuku kinkamasiyaniyan xlakata tuku kilhtamaku tlan nachuwinanaw chu tuku nawanaw. Akxni titaxtulh putum tuku Job patilh, kgalhtati lakchixkuwin ankgolh makgoxamixikgo chu ankgolh stakyawakgo. Lhuwa kilhtamaku ni tachuwinankgolh. Pero tuku wanikgolh kgalhtutu umakgolh lakchixkuwin, Elifaz, Bildad chu Zofar, limasiyalh pi ni limaklakaskinkgolh kilhtamaku xlakata nalilakpuwankgo tuku nawanikgo Job. Wata limaklakaskinkgolh kilhtamaku xlakata nalilakpuwankgo la nalimasiyanikgo pi wi tuku nitlan xtlawanit. Makgapitsi tuku wankgolh xlikana xwanit, pero lhuwa tuku wankgolh xlakata Job chu xlakata Jehová nema nixlikana xwanit chu palha chuwinankgolh. Chu limawakakgolh taʼakgsanin Job (Job 32:1-3). ¿Tuku lakpuwa Jehová? Lu nitlan makgkatsilh xlakata tuku wankgolh umakgolh lakchixkuwin. Wa pi xatontos xwankgonit chu kawanilh pi kskinikgolh Job xlakata xtlawalh oración xpalakatakan (Job 42:7-9).

16. ¿Tuku kinkamasiyaniyan nixatlan xliʼakxilhtitkan Elifaz, Bildad chu Zofar?

 ¹⁶ Nixatlan xliʼakxilhtitkan Elifaz, Bildad chu Zofar lhuwa tuku kinkamasiyaniyan. Pulana, pi ni nakalakputsananiyaw kinatalankan (Mat. 7:1-5). Wata talakaskin pulana liwana nakakgaxmatniyaw. Komo chuna natlawayaw, naʼakgatekgsaw tuku titaxtumakgolh (1 Ped. 3:8). Xlipulaktiy, akxni nachuwinanaw talakaskin liwana nakatsiyaw pi xaxlikana tuku nawanaw chu tlan namamakgkatsininan (Efes. 4:25). Chu, xlipulaktutu, Jehová lu lilakgaputsa tuku lalitachuwinanaw.

17. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Elihú?

¹⁷ Xlikgalhtati chixku tiku lakgapaxialhnalh Job wa Elihú, tiku xmakgtapakgsi kxfamilia Abrahán. Elihú xkgaxmatma akxni Job chu kgalhtutu lakchixkuwin xkgalhchuwinamakgolh. Liwana kgaxmatli tuku lichuwinankgolh, wa xlakata tlan maxkilh laktlan tastakyaw Job nema makgtayalh nalakgpali la xlakapastaka (Job 33:1, 6, 17). Tuku tlakg xlakaskinka xʼakxilha Elihú wa pi xmaxkika kakni Jehová, chu ni kaj chatum lataman (Job 32:21, 22; 37:23, 24). Xliʼakxilhtit kinkamasiyaniyan pi anan kilhtamaku akxni ni nachuwinanaw chu kaj nakgaxmataw (Sant. 1:19). Nachuna kinkamasiyaniyan pi tuku tlakg xlakaskinka kiliʼakxilhatkan akxni wi tiku nastakyawayaw wa pi namaxkikan kakni Jehová chu ni akinin.

18. ¿La limasiyayaw pi paxtikatsiniyaw Jehová xlakata tlan chuwinanaw?

¹⁸ Limasiyayaw pi paxtikatsiniyaw Jehová xlakata tlan chuwinanaw akxni kgalhakgaxmataw xtastakyaw Biblia xlakata tuku kilhtamaku tlan nachuwinanaw chu tuku nawanaw. Mapakgsina Salomón tsokgwililh: «Xtachuna la manzanas nema litatlawanit oro chu kawilikanit niku litatlawanit plata chuna litaxtu tachuwin nema wanaw akxni xlilat» (Prov. 25:11). Komo liwana nakakgaxmatniyaw amakgapitsin chu pulana nalilakpuwanaw tuku nawanaw, kintachuwinkan xtachuna nawan la umakgolh manzanas nema litatlawanit oro: lu stlan nawan chu lhuwa xtapalh nalitaxtu. Wa xlakata, maski lhuwa chuwinanaw o ni lu chuwinanaw, kintachuwinkan nakamakgpuwantini amakgapitsin chu chuna namakgapaxuwayaw Jehová (Prov. 23:15; Efes. 4:29). Xlikana pi ni anan atanu la tlakg tlan nalimaklakaskinaw uma xtamaskiwin Dios.