Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

¿Xkatsiyata?

¿Xkatsiyata?

Maski Biblia lichuwinan, ¿tuku atanu limasiya pi israelitas skujnin xlitaxtukgo kʼEgipto?

Biblia lichuwinan pi alistalh akxni madianitas linkgolh José kʼEgipto, Jacob chu xfamilia ankgolh latamakgo kʼEgipto. Tawilakgolh kʼGosén, akgtum kachikin nema xwi klakatsu kgalhtuchokgo Nilo (Gén. 47:1, 6). Israelitas «lu lhuwa wankgolh chu lu lakgtliwakgan wankgolh». Wa xlakata, egipcios tsukukgolh kapekuanikgo chu tsukukgolh kamaskujukgo (Éx. 1:7-14).

Lhuwa lakchixkuwin tiku lakputsanankgo likgalhkgamanankgo tuku wan Biblia xlakata uma chu wankgo pi kaj akgtum cuento. Pero wi tuku limasiya pi xʼanan skujnin semitas * kxamakgan Egipto.

Akgtum liʼakxilhtit, arqueólogos makxtukgonit tuku xwilakgolh makgasa kxnorte Egipto nema limasiya pi semitas xlikana xlamakgolh. John Bimson tiku lakputsanani Biblia lichuwinan pi anta tekgskanit tuku limasiya pi anan liwaka akgpuxam niku tasiya pi xlikana xlamakgolh semitas. Nachuna, James Hoffmeier tiku likgalhtawakga chu lakputsanani xamakgan Egipto, wan: «Lata kkata 1800 chu 1540, akxni nina xmin Cristo, lhuwa latamanin tiku xalak kachikinin niku xchuwinankan tachuwin semita kʼAsia occidental ankgolh kʼEgipto». Chu lichuwinampara: «Umakgolh kata tatalakxtumi kilhtamaku nema lilakgapaskan “xkilhtamakujkan patriarcas” chu wa xlakata tatalakxtumi kata chu la xtatakgskgo latamanin nema talichuwinan k’Génesis».

Ksur xla Egipto na tekgskanit tuku limasiya pi xlikana xlamakgolh. Maktum papiro nema lichuwinan Imperio Medio, lata kkata 2000 chu 1600 akxni nina xmin Cristo, tatsokgtawilanit xtukuwanikan makgapitsi skujnin tiku xwilakgo kʼakgtum chiki xalak uma kachikin. Liwaka tipuxam xtukuwanikan semitas. Umakgolh skujnin xtlawakgo liwat, xtsapanankgo chu atanu tuku xtlawakgo. James Hoffmeier lichuwinampara: «Xlakata liwaka tipuxam semitas xlamakgolh kTebaida (ksur xla Egipto), tlan nawanaw pi max tlakg lhuwa xʼanan semitas kxlikalanka Egipto».

Arqueólogo David Rohl tsokgwililh pi makgapitsi xtukuwanikan skujnin nema minkgo kʼuma papiro «tasiya pi anta lhkaxtukanit kBiblia». Akgtum liʼakxilhtit, papiro limin tukuwani la komo Isacar, Aser chu Sifrá (Éx. 1:3, 4, 15). Rohl lichuwinan: «Uma xlikana limasiya pi israelitas skujnin xlitaxtukgo kʼEgipto».

John Bimson lichuwinan: «Tuku lichuwinan Biblia xlakata la xkamaskujukan latamanin kʼEgipto chu xlakata la israelitas taxtukgolh kʼEgipto xlikana kgantaxtunit chu wi tuku xlikana limasiya pi chuna lalh».

^ párr. 4 Tiku xkalimapakuwikan semita wa tiku xminkgoyacha kxfamilia Sem, chatum xkgawasa Noé. Max xfamilia Sem na xmakgtanumakgo elamitas, asirios, xapulana caldeos, hebreos, sirios chu makgapitsi tribus árabes.