1, 2. 1) Kalichuwinanti makgapitsi taʼakglhuwit nema lichuwinan Génesis. 2) ¿Tuku xlakata lichuwinan umakgolh taʼakglhuwit Biblia?

BIBLIA kinkalitachuwinanan taʼakglhuwit nema xkgalhikgo makgapitsi latamanin xala makgasa. ¿Minit kilhtamaku lakpuwanita xlakata umakgolh taʼakglhuwit? Kxapulana xcapítulos Génesis lichuwinan makgapitsi. Akgtum liʼakxilhtit, Caín makgnilh xtala Abel (Gén. 4:3-8). Lamec makgnilh chatum kgawasa tiku xkgaxinit (Gén. 4:23). Xmapuchwayaninanin Abrahán talakilhnikgolh xmapuchwayaninanin Lot (Gén. 13:5-7). Agar xlakpuwan pi tlakg xlakaskinka xlitaxtu ni xawa Sara, chu Sara sitsinilh Abrahán (Gén. 16:3-6). Ismael katalatlawalh latamanin tiku lakatsu xkatawi, chu latamanin na talatlawakgolh (Gén. 16:12).

² ¿Tuku xlakata talichuwinan umakgolh taʼakglhuwit kBiblia? Xlakata wi tuku nakinkamasiyaniyan taʼakglhuwit nema kgalhikgolh tiku na makglakgalhinanin xwankgonit. Akinin na makglakgalhinanin chu max na nakgalhiyaw taʼakglhuwit. Akxni chuna natitaxtuyaw, katlawaw xatlan liʼakxilhtit nema talichuwinan kBiblia chu kalakgmakgaw ni xatlan liʼakxilhtit (Rom. 15:4). Komo chuna natlawayaw tlan nakatalalinaw amakgapitsin.

3. ¿Tuku nalichuwinanaw kʼuma artículo?

³ Kʼuma artículo nalichuwinanaw tuku xlakata talakaskin  nalakkaxtlawayaw taʼakglhuwit nema katakgalhiyaw amakgapitsin. Na nalichuwinanaw makgapitsi tastakyaw xalak Biblia nema nakinkamakgtayayan nalakkaxtlawayaw taʼakglhuwit. Na nakinkamakgtayayan tlan natalalinaw Jehová chu amakgapitsin.

4. ¿Tuku lakpuwankgo latamanin kkakilhtamaku chu la kitaxtunit?

⁴ Satanás wa tiku lin kuenta xlakata latamanin natapitsikgo chu nakgalhikgo taʼakglhuwit. Kaʼakxilhwi tuku xlakata chuna wanaw. Kjardín xla Edén, Satanás wa pi chatunu latamanin tlan nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan, chu ni nakgalhakgaxmata Dios (Gén. 3:1-5). Pero ¿la kitaxtunit? Akxilhaw pi kaj taʼakglhuwit liminit. Lhuwa latamanin lakpuwankgo pi tlan xakstukan nalaksakkgo tuku tlan chu tuku nitlan. Kaj xakstukan kalilakgaputsakan chu lakaskinkgo pi kaj xlakan tlan kakakitaxtunilh. Tlawakgo tuku lakaskinkgo maski nitlan nakakitaxtuni amakgapitsin. Uma tlawa pi naʼanan taʼakglhuwit. Pero Biblia kinkamasiyaniyan pi komo lakapala nasitsiyaw nakatakgalhiyaw taʼakglhuwit amakgapitsin chu max asta nalakgalhinanaw (Prov. 29:22).

5. ¿Tuku tastakyaw kamaxkilh Jesús kstalaninanin xlakata ni xkatakgalhikgolh taʼakglhuwit amakgapitsi?

⁵ Ktaʼakgchuwin xalak Sipi, Jesús kamasiyanilh kstalaninanin ni nakatakgalhikgo taʼakglhuwit amakgapitsi maski xmilh kilhtamaku xtasiyalh pi nitlan xʼama kakitaxtuni. Xlakata xkamakgtayalh, kamaxkilh makgapitsi tastakyaw. Akgtum liʼakxilhtit, kawanilh pi tlan xkalikatsinikgolh amakgapitsin, xputsakgolh tlan nakatalalinkgo, chu fuerza xtlawakgolh ni ksitsikgolh, lakapala xlakkaxtlawakgolh taʼakglhuwit nema xkatakgalhikgo amakgapitsi chu xkapaxkikgolh xtalamakgasitsinkan (Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44).

6, 7. 1) ¿Tuku xlakata tunkun kililakkaxtlawatkan taʼakglhuwit nema katakgalhiyaw amakgapitsi? 2) ¿Tuku takgalhskinin xlilat nakinkatlawanikanan putum kskujnanin Jehová?

⁶ La uku kakninaniyaw Jehová akxni tlawayaw oración, lichuwinanaw xalakwan xalaksasti chu anaw ktamakxtumit. Pero komo katakgalhiyaw taʼakglhuwit kinatalankan, Dios ni katimakglhtinalh kintakakninkan (Mar. 11:25). Komo xʼamigos Jehová wamputunaw, talakaskin nakatapatiyaw amakgapitsin (kalikgalhtawakga Lucas 11:4 chu Efesios 4:32).

⁷ Jehová lakaskin pi nakatapatiyaw amakgapitsi chu ni nakatakgalhiyaw taʼakglhuwit. Wa xlakata lu tlan komo nakinkakgalhskinkanan: «¿Tuwa kmakgkatsi nakkatapati kinatalan? ¿Klakgati akxtum kkatatawila?». Komo akxilhaw pi tuwa makgkatsiyaw natapatinanaw, kataktujuw chu kaskiniw Jehová kakinkamakgtayan, xla nakgalhti kiʼoracioneskan (1 Juan 5:14, 15).

8, 9. ¿Tuku kilitlawatkan komo wi tiku nitlan nakinkamamakgkatsiniyan?

⁸ Xlakata putum akinin makglakgalhinanin, namin kilhtamaku wi tiku nawan o natlawa tuku nitlan nakinkamamakgkatsiniyan (Ecl. 7:20; Mat. 18:7). ¿Tuku natlawayaw? Kalichuwinaw  akgtum liʼakxilhtit nema nakinkamasiyaniyan tuku lu xlakaskinka. Chatiy natalan xwilakgolh kʼakgtum paskua akxni chatum tala alh kamakgachipa. Pero chatum tala ni lakgatilh la uma tala puskat kamakgachipalh. Akxni uma tala puskat alh, tala tsukulh nitlan lichuwinan. Alistalh, achatum tala malakapastakalh pi uma tala puskat kskujninit Jehová liwaka 40 kata, maski lu tuwa tuku xtitaxtunit. Chu wanilh pi liwana xkatsi pi uma tala puskat ni chuna xtlawaputun. ¿Tuku tlawalh tala tiku nitlan xmakgkatsinit? Wanilh pi xlikana tuku xwanima chu nialh lakapastakli tuku xlanit.

⁹ ¿Tuku kinkamasiyaniyan uma liʼakxilhtit? Pi komo wi tiku nitlan nakinkamamakgkatsiniyan, tlan nalaksakaw tuku natlawayaw. Komo natapatinanaw, nalimasiyayaw tapaxkit (kalikgalhtawakga Proverbios 10:12 chu 1 Pedro 4:8). Jehová lu lakgati pi akinin nakatapatiyaw amakgapitsin (Prov. 19:11; Ecl. 7:9). Wa xlakata alimakgtum akxni wi tiku nawan o natlawa tuku ni nalakgatiyaw, kakinkakgalhskinkan: «¿Tlan naktapati chu nialh naklakapastaka tuku lalh? ¿Talakaskin chuntiya naklakapastaka?».

10. 1) ¿La makgkatsilh chatum tala akxni katsilh pi nitlan xlichuwinamaka? 2) ¿Tuku tastakyaw xalak Biblia makgtayalh chuntiya nakgalhi takaksni?

¹⁰ Komo wi tiku nitlan nakinkalichuwinanan, max tuwa namakgkatsiyaw natapatiyaw chu nialh nalakapastakaw. Wa uma tuku akgspulalh chatum precursora. Xla lu nitlan limakgkatsilh akxni makgapitsi natalan xalak congregación nitlan lichuwinankgolh xlakata la xlichuwinan Dios chu la xlimaklakaskin xkilhtamaku. Wa xlakata katachuwinalh lakgkgolotsin chu kaskinilh tastakyaw. Xlakan limaklakaskinkgolh Biblia xlakata namakgtayakgo nialh lu xlilakgaputsalh la xlichuwinamaka chu tlakg xlilakpuwa la naskujnani Jehová. Pulaktum tuku lu makgtayalh wa akxni likgalhtawakgalh Mateo 6:1-4 (kalikgalhtawakga). Umakgolh versículos malakapastakalh pi namakgapaxuwa Jehová tlakg xlakaskinka. Wa xlakata lakapastakli nialh xlakaskinka naʼakxilha tuku xlichuwinamaka. La uku, komo nitlan lichuwinankan, ni litaʼakglhuwi chu chuntiya paxuwa. ¿Tuku xlakata? Xlakata katsi pi lu liskujma namakgapaxuwa Jehová.

11, 12. 1) ¿Tuku kilitlawatkan komo lakpuwanaw pi chatum tala kinkasitsiniman? 2) ¿Tuku kinkamasiyaniyan la Abrahán lakkaxtlawalh akgtum taʼakglhuwit? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

¹¹ «Kimputumkan makglhuwa akgchakgxaw» (Sant. 3:2, TNM). Kalakpuwaw pi chatum tala nitlan makgkatsilh xlakata tuku waniw o tlawaw. ¿Tuku kilitlawatkan? Jesús wa: «Komo litampat mintamaskiwin kpumakamastan chu anta lakapastaka pi mintala wi tuku lisitsiniman, kamakgxtakgti mintamaskiwin anta kxlakatin pumakamastan, chu kapit. Pulana katalakkaxtlawa taʼakglhuwit mintala, alistalh kataspitti chu kamakamasta mintamaskiwin» (Mat. 5:23, 24, TNM). Chuna la akxilhaw, komo takgalhiyaw taʼakglhuwit chatum tala, talakaskin natachuwinanaw. Pero ni nawaniyaw pi xkuenta wata kaskiniw kakinkatapatin. Akxni chuna natlawayaw kiliputsatkan tlan natalalimparayaw. Tuku tlakg  xlakaskinka wa pi lu tlan nakatalalinaw kinatalankan.

¹² Biblia kinkamasiyaniyan la naputsayaw takaksni komo takgalhiyaw taʼakglhuwit chatum tala. Kaʼakxilhwi tuku titaxtukgolh Abrahán chu xpuxnimat Lot. Xchatiykan lhuwa animales xkgalhikgo, chu xmapuchwayananin tsukukgolh litaʼakglhuwikgo xlakata nialh xʼanan niku xwayankgolh xʼanimaleskan. Xlakata Abrahán ni xtataʼakglhuwiputun Lot, maxkilh talakaskin xlaksakli tlakg xatlan tiyat (Gén. 13:1, 2, 5-9). Xlikana pi Abrahán lu tlan liʼakxilhtit kinkamakgxtakgnin. Pero ¿wi tuku makgatsankgalh xlakata maxkilh talakaskin Lot pulana xlaksakli? Ni chuna, xlakata ni xlimakgas Jehová malaknunilh pi tlakg xʼama maxki nixawa tuku xmakgatsankganit (Gén. 13:14-17). ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Abrahán? Maski namin kilhtamaku wi tuku namakgatsankgayaw, Jehová nakinkasikulunatlawayan komo nalimasiyayaw tapaxkit akxni nalakkaxtlawayaw taʼakglhuwit ^[1] (kaʼakxilhti nota niku kgalhsputa artículo).

13. 1) ¿Tuku tlawalh chatum tala tiku xlakgaya akgtum departamento akxni chatum tala nitlan kgalhtilh? 2) ¿Tuku kinkamasiyaniyan uma liʼakxilhtit?

¹³ Kaʼakxilhwi liʼakxilhtit xala uku. Chatum tala xlimakgtumku xʼama lakgataya akgtum departamento klanka tamakxtumit. Tachuwinalh kteléfono chatum tala xlakata xkgalhskilh komo tlan xmakgtayalh. Pero tala nitlan la kgalhtilh chu mamixilh teléfono. Uma tala chuntiya ksitsinima tiku pulana xlakgaya uma departamento. Tiku aku xlakgayawakanit ni sitsilh, pero lakpuwa pi nila nialh xlakapastakli tuku xlanit. Wa xlakata titaxtulh akgtum hora tachuwinampa tala chu kgalhskilh komo tlan wi niku xtamakxtumikgolh xlakata xchuwinankgolh. Akgtum semana alistalh tamakxtumikgolh kʼakgtum pukgalhtawakga. Anta akxtum tlawakgolh oración chu akgtum hora chuwinankgolh. Tala tiku ksitsinit wanilh tuku taʼakglhuwit xtakgalhinit tala tiku pulana xlakgayawakanit departamento. Achatum tala kgaxmatnilh chu masiyanilh makgapitsi textos xalak Biblia nema xmakgtayalh. Xlakata uma, tlan latalalinkgolh chu akxtum skujkgolh klanka tamakxtumit. Tala tiku ksitsinit paxtikatsinilh achatum tala xlakata tlan likatsinilh akxni tachuwinalh.

14, 15. 1) ¿Tuku kilhtamaku tlan natlawayaw xtastakyaw Mateo 18:15-17? 2) ¿Tuku pulaktutu lichuwinalh Jesús? 3) ¿Tuku makgantaxtiputunaw akxni chuna tlawayaw?

¹⁴ Atsinu ni putum taʼakglhuwit nema kgalhikgo chatiy kstalaninanin Cristo xlilat chu tlan kaj xchatiykan nalakkaxtlawakgo. Pero min kilhtamaku nila chuna tlawakan. Jesús wa pi namin kilhtamaku natalakaskin xtamakgtaykan amakgapitsi (kalikgalhtawakga Mateo 18:15-17). Talakgalhin nema Jesús lichuwinalh ni xkilhchanima laktsu taʼakglhuwit nema xkgalhikgo chatiy kstalaninanin Cristo. ¿La likatsiyaw? Jesús wa pi komo tiku xlakgalhinanit ni xlakgpali xtalakapastakni akxni xtachuwinanita xtala, amakgapitsin chu lakgkgolotsin, nalikatsinikan la «ni xakanajlani» o chatum «xpukina tumin». La uku, uma kilhchanima pi namaxtukan kcongregación. Wa xlakata akxni Jesús lichuwinalh talakgalhin, xkilhchanima laklanka talakgalhin, la akxni wi tiku akgskgawimakglhti tuku tapakgsini achatum o akxni wankan taʼakgsanin xpalakata achatum (kaʼakxilhti recuadro «¿Tuku kilhchanima?»). Pero ni xlichuwinama lu laklanka talakgalhin la talakgxtumit nema ni xlitatlawat, akxni wi tiku tatalakgxtumi xtachixku  o xtapuskat, akxni apóstata litaxtukan o akxni kakninanikan ídolos. ¿Tuku xlakata? Xlakata umakgolh talakgalhin wa xlilakkaxtlawatkan lakgkgolotsin.

¹⁵ Wa xlakata ¿la namakgantaxtiyaw xtastakyaw Jesús? Pulana kajwatiya natachuwinanaw kintalakan xlakata tlan natalalimparayaw. Max natalakaskin makglhuwa natachuwinanaw. ¿Chu komo ni lakkaxtlawayaw taʼakglhuwit? Xlipulaktiy tuku natlawayaw wa natachuwinanaw tala pero nawaniyaw kakintatawilan achatum tala tiku na katsi tuku lanit o tiku tlan naʼakxilha komo tatlawanit tuku nitlan. Komo talakkaxtlawa taʼakglhuwit, tlan natalalipimpalaya mintala, chuna la wa Jesús. Pero ¿komo makglhuwata tachuwinaw tala chu nila lakkaxtlawayaw taʼakglhuwit? Akxniku nakatachuwinanaw lakgkgolotsin. ¿Tuku xlakata chuna natlawayaw? Jesús masiyalh pi kaj namakgtayaputunaw kintalakan xlakata paxkiyaw (Mat. 18:12-14).

16. ¿Tuku xlakata wanaw pi tuku wa Jesús lu tlan kitaxtu chu limasiya tapaxkit?

¹⁶ Atsinu ni putum akxni nakgalhiyaw taʼakglhuwit, ni katitalakaskilh natlawayaw tuku lichuwinan Mateo 18:15-17. ¿Tuku xlakata? Xlakata atsinu ni putum kilhtamaku, tiku lakgalhinanit wan pi nitlan tuku tlawanit chu lakkaxtlawa taʼakglhuwit, wa xlakata ni talakaskin namaxtukan kcongregación. Alistalh, tala tiku sitsinit talakaskin natapati xtala xlakata nakgalhikgo takaksni. Uma kinkamakgpuwantiniyan. Liwana tasiya pi akxni Jesús wa pi ni tunkun nakalakganaw lakgkgolotsin lu tlan kitaxtu chu limasiya tapaxkit. Kajwatiya tlan nakaskiniyaw tamakgtay akxni tlawanitawa pulaktiy tuku wa Jesús chu komo liwana tasiya pi kintalakan tlawanit tuku nitlan.

17. ¿Tuku tasikulunalin nakgalhiyaw komo naputsayaw takaksni?

¹⁷ Kstalanina Cristo Santiago wa: «Komo wi tiku ni kgalhchakgxtaya, uma chixku ni kgalhi talakgalhin, chu tlan pulalin putum xmakni» (Sant. 3:2, TNM). Wa xlakata komo makglakgalhinanin akinin, chuntiya natlawayaw chu nawanaw tuku nitlan nalimakgkatsikgo amakgapitsin. Komo lakkaxtlawaputunaw taʼakglhuwit, putum kilitlawatkan xlakata naʼanan takaksni (Sal. 34:14). Komo liskujaw xlakata nakgalhiyaw takaksni, tlan nakatalalinaw natalan chu makxtum natawilayaw (Sal. 133:1-3). Chu tuku tlakg xlakaskinka wa pi tlan natalalinaw Jehová, «Dios nti nkinkamaxkiyan ntatanksni» (Rom. 15:33). Tlan nakgalhiyaw umakgolh tasikulunalin komo limasiyayaw tapaxkit akxni lakkaxtlawayaw taʼakglhuwit.