1, 2. ¿Tuku wankgo makgapitsin natalan xlakata kilhtamaku akxni xlalakgapasmakgo?

 KILHTAMAKU akxni chatum kgawasa chu tsumat lalakgapasmakgo, lu lipaxuw. Komo wi tiku talalakgapaspat, lakaskina pi tlan kakakitaxtunin. Chu chuna kakitaxtuninit lhuwa natalan. Tiina, a chatum tala xalak Etiopía, wan: «Kinchixku chu akit lu klipaxuwaw akxni xaklalakgapasmaw. Xaklichuwinanaw tuku lu xlakaskinka, pero na xmin kilhtamaku wi tuku xaklilitsinaw. Lu kpaxuwa pi ktekgsli tiku lu kimpaxki chuna la akit kpaxki».

² Chu Alessio, chatum tala xalak Países Bajos, wan: «Lu klipaxuwaw akxni kimpuskat chu akit xaklalakgapasmaw. Pero na wi tuku tuwa ktitaxtuw». Kʼuma artículo nalichuwinanaw tuku max tuwa natitaxtukgo tiku lalakgapasmakgo chu la tlan nakamakgtaya Biblia xlakata tlan nakakitaxtuni. Chu naʼakxilhaw tuku tlan natlawakgo amakgapitsin natalan xlakata nakamakgtayakgo.

LALAKGAPASKAN, ¿TUKU XLAKATA LU XLAKASKINKA?

3. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka nalalakgapaskgo tiku latatamakgaxtokgputunkgo? (Proverbios 20:25).

³ Akxni chatum kgawasa chu chatum tsumat tsuku lalakgapaskgo lu lipaxuw, pero ni kaj akgtum takgaman, xlakata uma nakamakgtaya naʼakxilhkgo komo natamakgaxtokgkgo o ni katitamakgaxtokgkgolh. Tiku tamakgaxtokgkgo, wi tuku lamalaknunikgo kxlakatin Jehová: lawanikgo pi ankgalhin nalapaxkikgo chu nalamaxkikgo kakni. Tiku tlawa uma tamalaknun o kaxatukawa tamalaknun, pulana xlilakpuwanat komo tlan namakgantaxti tuku namalaknu (kalikgalhtawakga Proverbios 20:25). Kilhtamaku akxni chatum tsumat chu chatum kgawasa tlakg liwana  lalakgapasmakgo nakamakgtaya naʼakxilhkgo komo tiku talalakgapasmakgo wa tiku tatamakgaxtokgputunkgo. Komo nalaksakkgo pi ni katitamakgaxtokgkgolh, ni wamputun pi kaj laktlawamikgolh xkilhtamakujkan. Wata uma kilhtamaku kamakgtayalh xlakata tlan tuku xlaksakkgolh.

4. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka naʼakgatekgsaw tuku lakgchamputunkgo akxni wi tiku lalakgapasmakgo?

⁴ Lu xlakaskinka pi tiku nina makgaxtokga pulana naʼakgatekgsa pi chatiy natalan tsuku lalakgapaskgo xlakata naʼakxilhkgo komo tlan natamakgaxtokgkgo. Komo liwana akgatekgsa uma, nikxni katitalalakgapasli chatum tala tiku ni tatamakgaxtokgputun. Pero ni kajwatiya tiku nina makgaxtokgkgo xli’akgatekgsatkan uma, wata kimputumkan kili’akgatekgsatkan. ¿Tuku xlakata? Akgtum li’akxilhtit, wi tiku lakpuwankgo pi komo chatiy natalan lalakgapasmakgo, kilhchanima pi xafuerza xlitamakgaxtokgatkan. Chu uma tapuwan max nitlan tuku nakamalakpuwani tiku nina makgaxtokgkgo. Melissa, chatum tsumat tiku nina makgaxtokga xalak Estados Unidos, wan: «Makgapitsi natalan kamalakpuwanikgo tiku lalakgapasmakgo pi xlitamakgaxtokgatkan. Chu wa xlakata xlakan chuntiya lalakgapaskgo maski akxilhkgonita pi ni wa tiku tlan xtatamakgaxtokgkgolh. Wa xlakata lhuwa natalan lakpuwankgo pi tlakg tlan komo niti natsukukgo talalakgapaskgo».

LIWANA KALALAKGAPASTIT

5, 6. Komo wi tiku lalakgapasmakgo, ¿tuku lu xlakaskinka xlikatsitkan xpalakata achatum? (1 Pedro 3:4).

⁵ ¿Tuku namakgtayayan nalaksaka komo natatamakgaxtokga o ni katitatamakgaxtokgti tiku talalakgapaspat? Liwana kalakgapasti. Max la uku wi tuku katsiyata xpalakata tiku talalakgapaspat nema ni xkatsiya xapulana. Pero la uku xkilhtamaku nalakgapasa “chuna la likatsi kxnaku” (kalikgalhtawakga 1 Pedro 3:4). Uma kilhchanima pi liwana nakatsiya la wi xtakanajla, la likatsi chu la lakapastaknan. Tsinu tsinu milikatsit xtakgalhtin umakgolh takgalhskinin: «¿Tlan chixku o tlan puskat nalitaxtu? ¿Tlan naklatalalinaw?» (Prov. 31:​26, 27, 30; Efes. 5:33; 1 Tim. 5:8). «¿Tlan naklalimasiyaniyaw tapaxkit chu tlan naklakgaxmatniyaw chuna la nakmaklakaskinaw? Komo tlawa tuku ni klakgati, ¿tlan naktapati?» (Rom. 3:23). b Kalakapastakti pi tuku tlakg xlakaskinka ni wa pi lu lakxtum nalikatsiyatit, wata wa pi tlan nalatalalipinatit maski tanu tanu la likatsiyatit.

⁶ ¿Tuku atanu milikatsit akxni wi tiku talalakgapaspat? Akxni nina lu paxkiya, talakaskin  nalikgalhchuwinanatit tuku lu xlakaskinka, chuna la tuku lakgchipimputunatit kmilatamatkan. Na lu xlakaskinka pi nalikgalhchuwinanatit komo kgalhiyatit akgtum tajatat o komo laklipinatit tumin, chu komo wi tuku nitlan kaʼakgspulanitan kmilatamatkan nema lu nitlan kamamakgkatsiniyan chu laktlawa la likatsiyatit. Pero ni talakaskin nalichuwinanatit putum uma akxni aku tsukupatit lalakgapasatit (katamalakxtupi Juan 16:12). Komo lakpuwana pi nina lakgchan nalitachuwinana putuminika milatamat, kawani pi nina matlaniya. Pero kalakapastakti pi lu xlakaskinka nalitachuwinana putum uma xlakata xla tlan nalaksaka tuku natlawa. Wa xlakata namin kilhtamaku natalakaskin nalikgalhchuwinanatit putum uma tuku lu xlakaskinka.

7. ¿Tuku tlan natlawakgo tiku lalakgapasmakgo xlakata tlakg liwana nalalakgapaskgo? (Na kaʼakxilhti recuadro « Tiku lakgamakgat lamakgo chu lalakgapasmakgo» chu na kaʼakxilhti dibujos).

⁷ ¿Tuku namakgtayayan tlakg liwana nalakgapasa tiku tatamakgaxtokgputuna? Lakatanks katachuwinanti chu nitu kamatsekgni, kakgalhskinti putum tuku katsiputuna chu liwana kakgaxpatni (Prov. 20:5; Sant. 1:19). Xlakata tlan nakgalhchuwinanatit, max tlan akxtum nawayanatit, napinatit paxialhnanatit niku wilakgo amakgapitsi latamanin chu akxtum napinatit lichuwinanatit Dios. Atanu tuku tlan natlawayatit wa pi akxtum nakatatawilayatit miʼamigoskan chu mifamiliajkan. Nachuna, kalakkaxwili tuku tanu tanu natlawayatit niku tlan akxtum nakatatawilayatit tanu tanu latamanin xlakata naʼakxilha la likatsi tiku lakgapaspat. Wa uma tuku tlawalh Albert xalak Países Bajos akxni xtalalakgapasma Alicia, Albert wan: «Tanu tanu tuku xaklakkaxwiliyaw naktlawayaw xlakata xakkakxilhwi la xlikatsi achatum. Xmin kilhtamaku xaktlawayaw liwat o xaktlawayaw tuku xlitatlawat kchiki. Uma kinkamakgtayan xakkakxilhwi laktlan tayat nema xakkgalhiyaw chu tuku xtalakaskin xaklakgpaliw».

8. ¿Tuku tlan nakitaxtu komo akxtum nakgalhtawakgakgo tiku lalakgapasmakgo?

⁸ Atanu tuku namakgtayayan tlakg liwana nalakgapasa tiku tatamakgaxtokgputuna wa pi akxtum nakgalhtawakgayatit. Komo nalaksakatit natamakgaxtokgatit, natalakaskin akxtum nakakninaniyatit Dios kfamilia, chu chuna Jehová nakapulalinan kmintamakgaxtokgatkan (Ecl. 4:12). Wa xlakata, tlan xwa pi lata uku xlakkaxwilitit akxtum xkgalhtawakgatit. Xlikana pi tiku aku lalakgapasmakgo nina akgtum familia litaxtukgo chu kgawasa nina xʼakgxakga tsumat litaxtu. Pero komo nalismaniyatit akxtum nakgalhtawakgayatit, nakamakgtayayan liwana naʼakxilhatit la wi xtakanajla achatum. Maks chu Laysa, akgtum  tamakgaxtokgat xalak Estados Unidos, lichuwinankgo atanu la kamakgtayalh xlakata akxtum xkgalhtawakgakgo. Maks wan: «Lata akxni ktsukuw lalakgapasaw, ktsukuw lakputsananiyaw kilikgalhtawakgakan nema xlichuwinankgo xlakata tuku xlitlawatkan tiku lalakgapasmakgo, xlakata tamakgaxtokgat chu la tlan xatapaxuwan natawila familia. Xlakata chuna ktlawaw, tlan klichuwinaw tuku lu xlakaskinka nema max tuwa xaktimakgkatsiw naklikgalhchuwinanaw».

ATANU TUKU KUENTA MILITLAWATKAN

9. ¿Tuku kuenta xlitlawatkan tiku lalakgapasmakgo xlakata nalaksakkgo tiku nakamakatsinikgo pi lalakgapasmakgo?

⁹ ¿Tiku nakamakatsiniyatit? Wixin nalaksakatit. Komo aku tsukupatit lalakgapasatit, max nalaksakatit pi ni lhuwa tiku nakamakatsiniyatit (Prov. 17:27). Uma nakamakgtayayan xlakata ni lhuwa tuku nakakgalhskinkanatit chu ni katikamafuerzajlinikantit lakapala tuku nalaksakatit. Pero komo niti nawaniyatit, max natsukuyatit katamakgatliniyatit amakgapitsin xlakata ni lakaskinatit nakatsikgo pi lalakgapaspatit. Chu uma lu nitlan katikakitaxtunin. Wa xlakata, lu tlan nawan pi maski kajwatiya nakamakatsiniyatit tiku tlan nakamakgtayakgoyan chu nakamaxkikgoyan laktlan tastakyaw, chuna la tiku xalak mifamiliajkan, miʼamigoskan tiku tliwakga kgalhikgo xtakanajlakan o lakgkgolotsin xalak congregación (Prov. 15:22).

10. ¿Tuku nakamakgtaya tiku lalakgapasmakgo xlakata nitu nalixkajwanankgo? (Proverbios 22:3).

¹⁰ ¿Tuku nakamakgtayayan nitu nalixkajwananatit? Chuna la natitaxtu kilhtamaku tlakg natsukuyatit lapaxkiyatit chu wa xlakata tlakg natsukuyatit lalakgatiyatit. ¿Tuku nakamakgtayayan ni natlawayatit tuku namaxkajwi xtukuwani Jehová? (1 Cor. 6:18). Nipara tsinu kalichuwinantit xlakata la tlawakan talakgxtumit, ni miʼakstukan katamakgxtakgtit chu ni lhuwa kuchu kawatit (Efes. 5:3). Komo ni kuenta natlawayatit, putum uma natlawa pi lu nalatatalakgxtumiputunatit chu tlakg tuwa nakakitaxtuniyan skulunku natamakgxtakgatit. Wa xlakata, kalismanitit nalikgalhchuwinanatit tuku tlan xtlawatit xlakata ni nalakatsalayatit xlimapakgsin Jehová (kalikgalhtawakga Proverbios 22:3). Kaʼakxilhtit tuku tlawakgolh Dawit chu Almaz xalak Etiopía, xlakan wankgo: «Akxtum xakkatatawilayaw kiʼamigoskan o xakkanaw paxialhnanaw niku xʼanankgo amakgapitsin latamanin. Nikxni kiʼakstukan ktamakgxtakgwi kʼakgtum putlaw o kʼakgtum chiki. Uma kinkamakgtayan ni xaktlawaw tuku ni xlilat».

11. ¿Tuku kuenta xlitlawatkan tiku lalakgapasmakgo akxni nalalimasiyanikgo pi lapaxkikgo?

¹¹ ¿Chu tuku tlan nawanaw xlakata la nalalimasiyaniyatit pi lapaxkiyatit? Chuna la natitaxtu kilhtamaku, max nalaksakatit nalalimasiyaniyatit pi lapaxkiyatit chuna la xlilat (Cant. 1:2; 2:6). Pero komo namastaya talakaskin pi tlakg tliwakga natsukuya makgkatsiya pi latatalakgxtumiputunatit, max nialh katiʼakxilhti tuku lu xlakaskinka milikatsit xpalakata tiku talalakgapaspat. Nachuna, komo ni kuenta natlawayatit chuna la nalalimasiyaniyatit pi lapaxkiyatit chu namalakatsaliyatit, max natlawayatit akgtum talakgalhin (Prov. 6:27). Wa xlakata, lata xapulana talakaskin nalikgalhchuwinanatit tuku ni katitlawatit xlakata ni nalakatsalayatit xlimapakgsin Jehová (1 Tes. 4:​3-7). c Kalilakpuwantit umakgolh takgalhskinin: «¿Tuku lakpuwankgo latamanin niku klama xlakata la nalalimasiyanikan pi lapaxkikan? Chuna la klalimasiyaniyaw pi klapaxkiyaw, ¿tlawa pi lu naklatatalakgxtumiputunaw?».

12. ¿Tuku kuenta xlitlawatkan tiku lalakgapasmakgo akxni nakgalhikgo taʼakglhuwit chu ni lakxtum tuku nalakpuwankgo?

¹² ¿Chu tuku tlan natlawayatit akxni anan  taʼakglhuwit chu ni lakxtum tuku lakpuwanatit? Komo min kilhtamaku ni lakxtum lakpuwanatit, ¿wamputun uma pi nitlan katikakitaxtunin? Nichuna, putum tiku lalakgapaskgo min kilhtamaku ni lakxtum tuku lakpuwankgo. Akgtum tliwakga tamakgaxtokgat wa niku xachixku chu xapuskat lakxtum skujkgo xlakata nalakkaxtlawakgo xtaʼakglhuwitkan. Wa xlakata, chuna la lakkaxtlawayatit la uku mintaʼakglhuwitkan limasiya la nawan mintamakgaxtokgatkan. Minchatunukan kalilakpuwantit: «¿Klalimasiyaniyaw kakni chu ni lakapala ksitsiyaw akxni wi tuku klichuwinanaw? ¿Lakapala klitayayaw tuku nitlan ktlawayaw chu kliskujaw xlakata naktalakgpaliyaw? ¿Ni xafuerza klakaskinaw pi katlawaka tuku chatunu klakgatiyaw? ¿Klaskiniyaw tamatsankgenanit chu klamatsankgenaniyaw?» (Efes. 4:​31, 32). Pero komo xaliʼankgalhin latataʼakglhuwiyatit chu lakilhniyatit, ni kalakpuwantit pi uma natalakgpali akxni natamakgaxtokgatit. Komo akxilha pi tiku talalakgapaspat ni wa tiku tlan xtatamakgaxtokgti, tlakg tlan nawan pi anta nalimakgxtakgatit chuna la lalakgapaspatit. d

13. ¿Tuku kuenta xlitlawatkan tiku lalakgapasmakgo xlakata nalaksakkgo la xlilhuwa kilhtamaku nalalakgapaskgo?

¹³ ¿La xlimakgas kilhtamaku nalalakgapasatit? Lu nitlan kitaxtu akxni wi tuku lakapala laksakkan (Prov. 21:5). Wa xlakata lu xlakaskinka pi pulana liwana nalalakgapasatit. Pero uma ni wamputun pi lu makgas nalalakgapasatit, xlakata Biblia wan pi «takgalhkgalhin nema ni tunkun kgantaxtu makgatatatla naku» (Prov. 13:12). Nachuna, komo lu makgas kilhtamaku nalalakgapasatit, tlakg tuwa namakgkatsiyatit ni natlawayatit talakgxtumit nema ni xlitatlawat (1 Cor. 7:9). Ni wa lu kuenta katlawa la xlimakgas kilhtamaku lalakgapaspatit, wata kalilakpuwanti: «¿Tuku kintsankgani nakkatsi xpalakata tiku ktalalakgapasma xlakata naklaksaka komo naktatamakgaxtokga o ni?».

TUKU TLAN NATLAWAKGO AMAKGAPITSIN

14. ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata nakamakgtayayaw tiku lalakgapasmakgo? (Na kaʼakxilhti dibujo).

¹⁴ Komo kalakgapasaw tiku lalakgapasmakgo, ¿la tlan nakamakgtayayaw? Max tlan nakawaniyaw pi kaminkgolh wayankgo kkinchikkan, akxtum nakatakakninaniyaw Dios kfamilia o wi niku nakataʼanaw (Rom. 12:13). Uma nakamakgtaya xlakata tlakg tlan nalalakgapaskgo. Chu komo namaklakaskinkgo, tlan nakawaniyaw pi nakataʼanaw komo wi niku amputunkgo, wi niku naʼanaw katapaxialhnanaw o naminkgo kkinchikkan xlakata nakgalhchuwinankgo pero ni xʼakstukan natamakgxtakgkgo (Gál. 6:10). Alicia, tiku lichuwinaw kpárrafo 7, wan: «Albert chu akit lu tlan xaklimakgkatsiyaw xlakata makgapitsi  natalan xkinkawanikgoyan pi xakkalakgapaxialhnaw akxni xakkgalhchuwinamputunaw xlakata ni kiʼakstukan xaktawilaw». ¿Chu komo tiku lalakgapasmakgo nakinkawanikgoyan pi wi niku kakataʼaw? Kalilakpuwaw pi uma nakinkamaxkiyan talakaskin nakamakgtayayaw. Pero kuenta kilitlawatkan xlakata naʼakxilhaw tuku kilhtamaku xlakan xʼakstukan tawilaputunkgo xlakata wi tuku nalikgalhchuwinankgo, pero ni lu makgat naʼanaw xlakata ni xʼakstukan natamakgxtakgkgo (Filip. 2:4).

15. ¿Tuku atanu tlan natlawayaw xlakata nakamakgtayayaw tiku lalakgapasmakgo? (Proverbios 12:18).

¹⁵ Atanu la nakamakgtayayaw tiku lalakgapasmakgo wa pi kuenta natlawayaw tuku wanaw. Namin kilhtamaku natalakaskin namachokgoyaw tuku wamputunaw (kalikgalhtawakga Proverbios 12:18). Akgtum liʼakxilhtit, max nakawaniputunaw amakgapitsin pi chatiy natalan lalakgapasmakgo, pero xlakan max ni nalakaskinkgo pi akinin nalichuwinanaw uma. Ni xlilat pi nitlan nakalichuwinanaw chu namakgtanuputunaw tuku kaj xlakan kalakgchan nalaksakkgo (Prov. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11). Na lu xlakaskinka ni nakakgalhskinaw chu ni nawanaw tuku namaʼakgatekgsninan pi xlakan xlitamakgaxtokgatkan. Elise chu xchixku, wankgo: «Lu nitlan xaklimakgkatsiyaw akxni xkinkakgalhskinkanan xlakata la xakkamaw tamakgaxtokgaw, xlakata akinin nipara tsinu xaklichuwinanitaw uma».

16. ¿Tuku kilitlawatkan komo nakatsiyaw pi chatiy tiku xlalakgapasmakgo nalaksakkgo pi ni katitamakgaxtokgkgolh?

¹⁶ ¿Chu komo chatiy tiku lalakgapasmakgo nalaksakkgo pi ni katitamakgaxtokgkgolh? Ni kakgalhskininaw tuku xlakata nialh lalakgapasmakgo chu niti katatayaw (1 Ped. 4:15). Chatum tala tiku wanikan Lea, wan: «Akxni tiku xaktalalakgapasma chu akit klaksakwi pi ni xakkamaw tamakgaxtokgaw kkatsilh pi makgapitsi natalan tsukukgolh lichuwinankgo tuku max xlakata nialh xaklalakgapasmaw, chu uma lu nitlan klimakgkatsilh». Chuna la lichuwinawa, komo chatiy tiku lalakgapasmakgo nalaksakkgo ni natamakgaxtokgkgo, ni kalakpuwaw pi nitlan kakitaxtunilh. Wata uma kilhtamaku kamakgtayalh nalaksakkgo tuku tlan. Pero uma max nakamakgalipuwan chu max namin kilhtamaku namakgkatsikgo pi xʼakstukan wilakgo, wa xlakata kuenta katlawaw xlakata tlan nakamakgtayayaw (Prov. 17:17).

17. ¿Tuku chuntiya xlitlawatkan tiku lalakgapasmakgo?

¹⁷ Chuna la lichuwinanitaw, namin kilhtamaku tiku lalakgapasmakgo tuwa tuku natitaxtukgo, pero na lhuwa tuku tlan nalipaxuwakgo. Jessica wan: «Akxni aku xaktalalakgapasma kinchixku talakaskilh xaklimaxtuw lhuwa kilhtamaku chu lu kliskujwi. Pero lu klipaxuwaw uma kilhtamaku». Komo wi tiku talalakgapaspat, chuntiya lu kaliskujti xlakata liwana nalakgapasa. Komo chuna natlawaya, lu tlan nakitaxtuniyan chu uma kilhtamaku namakgtayayan tlan tuku nalaksaka.