1. ¿Tuku tamakatsinin kamaxkilh Pablo kstalaninanin Cristo? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

LICHUWINANKAN pi apóstol Pablo tsokgli carta nema kamalakgachanilh colosenses akxni xtaxtuma la pulana manuka kpulachin kRoma, max kkata 60 o 61. Anta kalitachuwinalh pi lu xlakaskinka nakgalhikgo «ntakgatanksni wa ntu xla spiritu», uma wamputun pi chuna naʼakxilhaw tuku tlan chuna la akxilha Jehová (Col. 1:9). Nachuna kawanilh uma tamakatsinin: «Na wa yuma xpalakata kkaliwaniyan mpi ti ni nakaliʼakgskgawiyan tachuwin ntu nkaj taliʼakgskgawin». Chu wampa: «Kuentaj kakatlawakantit mpi ti ni nakaliʼakgskgawiyan wa ntu ni kgalhiy xlakgasi ntachuwin maski xla tastakat, sampi wa yuma nkaj xtalakapastaknikan nchixkuwin mintilhanitancha, kaj wa xtachuna wa lantla nkaj xachunata ntalakapastakna xala katuxawat, wampi ni wa lantla xtamasiyun nCristo» (Col. 2:4, 8). Alistalh kalitachuwinalh pi talakapastakni nema anan la uku nitlan xlakata latamanin nachuna natlawaputunkgo. Akgtum liʼakxilhtit, tlan natlawa pi wi tiku nalakpuwan pi tlakg skgalala namakgkatsikan nixawa amakgapitsin. Wa xlakata Pablo katsokgnanilh xlakata nakamakgtaya nalakgmakgankgo talakapastakni nema anan kakilhtamaku (Col. 2:16, 17, 23).

2. ¿Tuku xlakata nalichuwinanaw makgapitsi talakapastakni nema anan kakilhtamaku?

 ² Latamanin tiku na watiya talakapastakni kgalhikgo tuku xalak kakilhtamaku ni kgalhakgaxmatkgo xlimapakgsin Jehová. Komo nakatalalinaw tsinu tsinu naxlajwanan kintakanajlakan. Kimputumkan katuwa wilaw xlakata nachuna nalakapastakaw la xalak kakilhtamaku, la tasiya ktelevisión, kʼInternet, kputaskujut chu kʼescuela. Kʼuma artículo naʼakxilhaw tuku natlawayaw xlakata uma talakapastakni ni nalaktlawa kintalakapastaknikan. Naʼakxilhaw pulakkitsis talakapastakni nema anan la uku chu naʼakxilhaw la nalakgmakganaw.

3. ¿Tuku lakapastakkgo lhuwa latamanin, chu tuku xlakata?

³ «Ni talakaskin nakkanajlani Dios xlakata tlan naklikatsi». Klhuwa países, latamanin wankgo pi ni kanajlanikgo Dios. Max ni liwana lakputsananikgonit pi Dios xlikana wi, pero lu lakgatikgo tlawakgo putum tuku lakgatikgo (kalikgalhtawakga Salmo 10:4). Makgapitsi max na lakpuwankgo pi lu lakgskgalalan akxni wankgo pi ni talakaskin nakanajlaniya Dios xlakata tlan nalikatsiya.

4. ¿La nakamakgtayayaw tiku wankgo pi ni kanajlanikgo pi anan chatum Malakatsukina?

⁴ ¿Lakgchan nakanajlayaw pi ni anan chatum Malakatsukina? Komo naputsayaw xtakgalhtin uma takgalhskinin kciencia, max nalaktlawa tuku lakapastakaw. Pero xatakgalhtin uma takgalhskinin ni tuwa. Chuna la chiki wi tiku katlawanit, nachuna putum tuku staknan wi tiku kamalakatsukilh. Asta células nema lu laktsu tlakg tlan nixawa chiki, xlakata células lakapala lhuwan nixawa akgtum chiki. Células katlawakanit xlakata namakikgo chu namastakgo tamakatsinin nema talakaskin chu na lhuwankgo. ¿Tiku chuna kamalakatsukilh? Biblia masta xatakgalhtin: «Sampi xlipaks nchiki, fuerzaj wi nti ntlawanit; wampi wa nti malakatsukilh xlipaks nkatuwaj, wa Dios» (Heb. 3:4).

5. ¿Tuku tlan nawanaw xlakata talakapastakni pi ni talakaskin nakanajlaniyaw Dios xlakata nakatsiyaw tuku tlan chu tuku nitlan?

⁵ Chu ¿tuku tlan nawanaw xlakata talakapastakni pi ni talakaskin nakanajlaniyaw Dios xlakata nakatsiyaw tuku tlan chu tuku nitlan? Biblia lichuwinan pi tiku ni kanajlanikgo Dios tlan likatsikgo (Rom. 2:14, 15). Akgtum liʼakxilhtit, max maxkikgo kakni chu paxkikgo xnatlatnikan. Pero komo ni kanajlakgo pi Jehová wa Malakatsukina chu wa kgalhi limapakgsin nakinkawaniyan tuku tlan chu tuku nitlan, max nitlan tuku katilaksakkgolh (Is. 33:22). Lhuwa latamanin tiku liwana lakpuwankgo lichuwinankgo xlakata la xlituwa wi kakilhtamaku limasiya pi latamanin maklakaskinkgo xtamakgtay Dios (kalikgalhtawakga Jeremías 10:23). Wa xlakata, talakaskin nalakgmakganaw talakpuwan pi ni talakaskin nakanajlaniyaw Dios chu ni talakaskin nakinkapulalinan xtastakyaw xlakata tlan tuku nalaksakaw (Sal. 146:3).

6. ¿Tuku lakpuwankgo lhuwa latamanin xlakata takanajla?

⁶ «Ni talakaskin nakmakgtapakgsi kʼakgtum takanajla xlakata tapaxuwan naktawila». Chuna lakapastakkgo latamanin tiku wankgo pi lilakgachanikgo takanajla chu kaj nitu litaxtu. Nachuna, lhuwa takanajla tlawakgo pi latamanin ni natalakatsuwiniputunkgo Dios xlakata masiyakgo pi kamakgapatinan kpupatin tiku nitlan likatsikgo chu kamafuerzajnikan namastakgo tumin chu makgtanukgo kpolítica. Wa xlakata ni kaks lilakawanaw akxni latamanin wankgo pi paxuwakgo maski ni kgalhikgo akgtum takanajla. Max wankgo pi kanajlanikgo Dios pero ni makgtapakgsiputunkgo kʼakgtum takanajla.

7. ¿Tuku xlakata xaxlikana takanajla tlawa pi nakgalhiyaw tapaxuwan?

⁷ ¿Xlikana lakpuwanaw pi tlan napaxuwayaw maski ni kgalhiyaw takanajla? Xlikana pi tlan paxuwakan maski ni makgtanumaw knixaxlikana takanajla. Pero nikxni katikgalhiw xaxlikana  tapaxuwan komo ni xʼamigo Jehová nawanaw, «Dios tiku xapaxuwana» (1 Tim. 1:11). Putum tuku xla tlawa kaj xlakata tlan nakakitaxtuni amakgapitsin chu xlakskujnin lu paxuwayaw xlakata liskujaw kamakgtayayaw latamanin (Hech. 20:35). Akgtum liʼakxilhtit, xaxlikana takanajla tlawa pi naʼanan tapaxuwan anta kfamilia. ¿Tuku xlakata? Xlakata kinkamasiyaniyan la namaxkiyaw kakni tiku tamakgaxtokgaw, la tlan liwana nakastakyawayaw kinkamanankan chu xliputum kinakujkan nakapaxkiyaw kifamiliajkan. Xaxlikana takanajla makxtum katlawa xlakskujnin Dios chu kamaxki talakaskin namakgtapakgsikgo kʼakgtum congregación niku anan tapaxuwan, nachuna lu tlan katalalinaw kinatalankan xlikalanka katiyatni (kalikgalhtawakga Isaías 65:13, 14).

8. ¿La namaklakaskinaw Mateo 5:3 xlakata nalilakpuwanaw tuku kinkamakgapaxuwayan?

⁸ ¿Tuku tlan nawanaw xlakata talakapastakni nema anan pi tlan napaxuwayaw maski ni naskujnaniyaw Dios? Kalilakpuwaw uma: ¿tuku kinkamakgapaxuwayan? Makgapitsi latamanin kamakgapaxuwa takgalhtawakga nema kgalhikgo, takgaman o atanu. Chu amakgapitsi lipaxuwakgo la kakuentajtlawakgo xfamiliajkan chu xʼamigoskan. Maski uma tlan nakinkamakgapaxuwayan, wi atanu tuku tlakg nakinkamakgapaxuwayan putum kilhtamaku. Akinin tlan nalakgapasaw kiMalakatsukinakan chu naskujnaniyaw, nema animales nila chuna tlawakgo. Uma lu kinkamakgapaxuwayan xlakata xla chuna kinkatlawan (kalikgalhtawakga Mateo 5:3). Wa xlakata lipaxuwayaw chu kinkamakgpuwantiniyan kinatalankan xlakata nakakninaniyaw Jehová (Sal. 133:1). Nachuna kinkamakgapaxuwayan putum kinatalankan xlakata putum lapaxkikgo, xlakata xaskulunku latamat linaw chu xlakata kgalhiyaw akgtum tlan takgalhkgalhin.

9. 1) ¿Tuku talakapastakni kgalhikgo kakilhtamaku xlakata talakgxtumit? 2) ¿Tuku xlakata Biblia lakgmakgan talakgxtumit akxni nina tamakgaxtokgkan?

⁹ «Ni anan talakgalhin tlawakan talakgxtumit xalimaxana maski nina tamakgaxtokga». Max wi tiku nawan pi kaj watiya tlan nalipaxuwayaw kilatamatkan chu ni talakgalhin natlawakan talakgxtumit maski nina tamakgaxtokga. Pero Biblia lakgmakgan talakgxtumit xalimaxana, wa xlakata akinin kstalaninanin Cristo na kililakgmakganatkan * (kalikgalhtawakga 1 Tesalonicenses 4:3-8). Xlakata wa Jehová kinkamalakatsukin, kgalhi limapakgsin nakinkawaniyan tuku tlan natlawayaw chu tuku ni natlawayaw. Chu kaj watiya kamaxki talakaskin nakgalhikgo talakgxtumit tiku akxtum latatamakgaxtokgkgonit. Dios kinkamaxkiyan xlimapakgsin xlakata kinkapaxkiyan chu xlakata katsi pi akinin nalitamakgtayayaw. Akxni familias kgalhakgaxmatkgo, lapaxkikgo chu lamaxkikgo kakni chu liwana tawilakgo. Jehová nakastakyawa tiku ni kgalhakgaxmatkgo xlimapakgsin (Heb. 13:4).

10. ¿Akinin kstalaninanin Cristo la tlan nalakgmakganaw talakgxtumit xalimaxana?

¹⁰ Biblia kinkamasiyaniyan la nalakgmakganaw talakgxtumit xalimaxana. Pulaktum la tlan natlawayaw wa kuenta natlawayaw tuku akxilhaw. Jesús lichuwinalh: «Kaxati kawa nti lakaniy nchatum mpuskat nitlan ntu nalakapastakniy, akxnitiya tunkan nkgalhilh ntalakgalhin [...] kxnaku. Lapi wa milakgastapu kmimpakgstakat mpala xmalakatijinin, kamaxtu, kamakganti» (Mat. 5:28, 29). Wa xlakata kstalaninanin Cristo ni xliʼakxilhatkan tiku ni lhakganankgonit chu ni nakgaxmatkgo tatlakgni nema lixkajni tuku wan. Apóstol Pablo tsokgli: «Kamaspututit tuku lakaskin mimaknikan nema wi kkatiyatni xlakata talakgxtumit nema ni xlitatlawat» (Col. 3:5). Nachuna kuenta kilitlawatkan tuku lakpuwanaw chu tuku wanaw (Efes. 5:3-5).

11. ¿Tuku xlakata max makgapitsi nakgalhiputunkgo akgtum tlan takgalhtawakga?

¹¹ «Kgalhikan akgtum tlan takgalhtawakga wa tuku nakinkamakgapaxuwayan». Lhuwa latamanin kinkawanikgoyan pi kakgalhiw akgtum tlan takgalhtawakga. Xlakata max chuna nakgalhiyaw akgtum tlan taskujut, limapakgsin chu tumin. Wa uma tuku lhuwa latamanin tlawaputunkgo, nema max lhuwa kstalaninanin Cristo nachuna nalakpuwankgo.

12. ¿Limin tapaxuwan nakgalhiya akgtum tlan takgalhtawakga?

¹² ¿Xlikana limin tapaxuwan akgtum tlan takgalhtawakga nema lhuwa tuku nakinkamaxkiyan? Ni. Kalilakpuwaw xlakata Satanás. Xla lu xkamapakgsiputun latamanin chu xlakaskin pi lu xlakaskinka naliʼakxilhkan. Maski xlikana chuna tlawalh, ni paxuwa wata lu sitsinit (Mat. 4:8, 9; Rev. 12:12). Tapaxuwan nema masta akgtum tlan takgalhtawakga ni makgas makgapala. Ni tatalakxtumi tapaxuwan nema makgkatsiyaw akxni kamakgtayayaw latamanin nalakgapaskgo Dios chu tuku masiya xlakata tlan nalatamakgo putum kilhtamaku. Nachuna xlakata uma kakilhtamaku niku lu latlajaputunkan nema tlawa pi anan tasitsin chu kinkamalakpuwaniyan pi tlakg xlakaskinka nalitaxtuyaw. Pero alistalh uma kaj nitu litaxtu, xtachuna la komo nachipaputuna un (Ecl. 4:4).

13. 1) ¿La naʼakxilhaw kintaskujutkan? 2) Chuna la wan carta nema Pablo kamalakgachanilh tesalonicenses, ¿tuku liminilh xaxlikana tapaxuwan?

¹³ Xlikana pi putum akinin talakaskin wi tuku naliskujaw xlakata nakgalhiyaw tuku namaklakaskinaw chu ni talakgalhin naliskujaw tuku akinin lakgatiyaw. Pero kintaskujutkan ni wa tlakg xlakaskinka naʼakxilhaw kkilatamatkan. Jesús lichuwinalh: «Tini lay kakgachixkuwiy nchatuy malana, sampi mpala nalakmakgan nchatum, wata wa nchu achatum napaxkiy; su wata nalakgachixkuwiy nchatum, chi nchu wa achatum nalakgachixkuwimakgan. Ni lay lakgachixkuwiyatit Dios, chu wa ntumin» (Mat. 6:24). Tuku tlakg xlakaskinka kimpalakatakan wa naskujnaniyaw Jehová chu nakamasiyaniyaw latamanin xlakata xTachuwin chu chuna tlan napaxuwayaw. Apóstol Pablo xkatsi xlakata chuna xtitaxtunit. Akxni kgawasaku xwanit, tuku tlakg xlakaskinka xʼakxilha wa takgalhtawakga nema xmakglhtinanit kxtakanajla xla judíos xwanit xlakata lhuwa tuku tlan xʼama kgalhi. Pero tuku xaxlikana makgapaxuwalh wa nalichuwinan xTachuwin Dios chu namakgalhtawakganan chu xʼakxilha la xkalakgpalini xlatamatkan latamanin tiku xkatsinikgo tuku xla Jehová  (kalikgalhtawakga 1 Tesalonicenses 2:13, 19, 20). Ni anan tuku atanu nema limin xaxlikana tapaxuwan.

14. ¿Tuku xlakata lhuwa latamanin lakapastakkgo pi chatum chixku tlan nalakkaxtlawa xtaʼakglhuwit?

¹⁴ «Chatum chixku tlan nalakkaxtlawa xtaʼakglhuwit». Uma talakapastakni max natlawa pi lhuwa latamanin chuna nalakpuwankgo, komo xlikana chuna xwa, wamputun pi latamanin ni lakaskinkgo xtamakgtay Dios chu tlan natlawakgo tuku lakaskinkgo. Max nalakpuwankgo pi xlikana xlakata wankan pi nialh lu anan guerras, tlawakan tuku nitlan, tajatat chu talimaxkget. Akgtum tamakatsinin lichuwinan: «La uku kakilhtamaku tlakg tlan wilakgolh xlakata latamanin tlawakgonit pi tlakg tlan natawila». ¿Xlikana uma? ¿Tlan lakkaxtlawamakgolh latamanin taʼakglhuwit nema makgasata kamakgapatinanit? Kaʼakxilhwi.

15. ¿Tuku litasiya pi chuntiya talhuwima taʼakglhuwit kkakilhtamaku?

¹⁵ Guerras. Akgtiy guerras nema lalh xlikalanka kakilhtamaku liwaka 60 millones tiku nikgolh. Chu xlikana pi akxni sputli xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni, chuntiya tatlawama guerra. Asta kkata 2015, tiku tsalakgolh xlakata guerra o xlakata xkaputsastalanimaka liwaka 65 millones. Chu kajwatiya uma kata 12,4 millones tiku makgxtakgkgolh xchikkan. Latlawanikan tuku nitlan. Maski kmakgapitsi kachikin nialh lu latlawanikan tuku nitlan, pero atanu tuku tlakg talhuwinit, la komo tiku limaklakaskinkgo computadoras xlakata natlawanikgoyan tuku nitlan, tiku katlawanikan tuku nitlan anta kxchikkan chu lamakgnit. Nachuna lhuwa latamanin lakpuwankgo pi chuntiya talhuwima tuku nitlan. Xlikana pi latamanin nila masputukgo tuku nitlan. Tajatat. La uku lhuwa tajatat kgalhi xalikuchun. Pero akgtum tamakatsinin nema mastaka kkata 2013 lichuwinalh pi akgatunu kata nikgo akgnajatsa millones tiku nina makgatsikgo 60 kata xlakata kgalhikgo tajatat kxnakujkan, neumonía, kgalhikan tajatat kʼakskitit, cáncer chu diabetes. Talimaxkget. Chuna la wan Banco Mundial, la uku lu taliwakanit latamanin tiku lakglimaxkgen, anta kʼÁfrica xwi 280 millones kkata 1990 pero taliwakalh 330 millones kkata 2012.

16. 1) ¿Tuku xlakata mapakgsinanin nila lakkaxtlawakgo xtaʼakglhuwitkan latamanin? 2) ¿Tuku tasikulunalin lichuwinankan kʼIsaías chu kSalmos?

¹⁶ Pero uma ni kaks kinkamalakawaniyan. Xlakata la uku lhuwa anan mapakgsinanin tiku xakstukan kapaxkikan, chu nila masputukgo guerra, tuku nitlan anan, tajatat chu talimaxkget. Kaj watiya xTamapakgsin Dios tlan chuna natlawa. Kaʼakxilhwi tuku natlawa Jehová xlakata latamanin. Guerras. Dios namasputu putum tuku tlawa pi kaʼanalh guerra: tiku xakstukan kapaxkikan, tiku tlawa tuku ni xaʼakgstitum, malankikan akgtum kachikin, ni xaxlikana takanajla chu nachuna Satanás (Sal. 46:8, 9). Latlawanikan tuku nitlan. La uku xTamapakgsin Dios wi tuku tlawama nema ni chatum mapakgsina tlan tlawa: kamasiyanima lhuwa millones latamanin nalalimasiyanikgo tapaxkit chu nalalipawankgo (Is. 11:9). Tajatat. Jehová natlawa pi xlakskujnin nialh natatatlakgo (Is. 35:5, 6). Talimaxkget. Jehová namasputu chu xkachikin skulunku natawilakgo kxmaknikan nachuna kxtakanajlakan, wa tuku tlakg xlakaskinka nixawa lhuwa xtapalh tuku nakgalhiputunaw (Sal. 72:12, 13).

17. ¿La tlan nalakgmakganaw talakapastakni nema anan kkakilhtamaku?

¹⁷ Akxni nakgaxmataw akgtum talakapastakni nema anan kkakilhtamaku chu katuwa nawili kintakanajlakan, kalakputsananiw tuku wan Biblia chu katachuwinaw chatum tala tiku lina kata chu lhuwata tuku katsini. Kalilakpuwaw tuku xlakata latamanin lakgatikgo uma talakapastakni, xlakata ni xaxlikana chu la nalakgmakganaw. Ni katuwa katitawi kintalakapastaknikan komo nastalaniyaw tastakyaw nema Pablo kamaxkilh kstalaninanin Cristo xalak colosenses: «Skgalalh natalatapakgoyatit wa nti nkaj akgmakgat lamakgolh» chu «nakatsiyatit la nakakgalhtiyatit chatunu chatunu» (Col. 4:5, 6).