Pulana nakkalitachuwinanan tuku tlawalh pi nakskujnani Jehová putum kilhtamaku.

Klakachilh kkata 1942, kʼaktsu isla Curazao nema wi kCaribe. Kintlat xlakachinit kSurinam, pero xʼanit makgskuja kCurazao. Akxni nina xaklakachin, kintlat tamunulh. Wa tiku na xapulana xtatayana Jehová litaxtulh kCurazao. a Akgatunu semana xkinkalitakgalhtawakgayan Biblia akit chu kgalhtati kinatalan, maski ni lu xakkgalhtawakgaputunaw. Akxni xakkgalhi 14 kata, kintlat kinkawanin pi xakkaw latamayaw kSurinam xlakata xakkuentajtlawaw kinana, tiku xlina kata.

Anta kSurinam, kiʼamigo kkatlawalh makgapitsi lakgkgawasan tiku xatapaxuwan kskujnanimakgo Jehová. Tsinu tlakg laklankata xwankgonit chu precursores regulares xwankgonit. Xtasiya pi lu xpaxuwakgo akxni xlichuwinankgo la xkakitaxtuninit la xkilichuwinankgonit Dios. Akxni ksputa tamakxtumit, xaklakgatiyaw klichuwinanaw tuku masiya Biblia; xmin kilhtamaku xakkgalhchuwinanaw katsisni akxni xʼanan lhuwa staku. Umakgolh amigos, kimakgtayakgolh nakkatsi tuku naktlawa kkilatamat: xakskujnaniputun Jehová. Wa xlakata ktamunulh akxni xakkgalhi 16 kata, chu akxni xakkgalhi 18 kata precursor regular klitaxtulh.

Tuku kkatsinilh akxni precursor regular xakwanit lu kimakgtayanit putuminika kkilatamat. Pulaktum tuku pulana kkatsinilh wa pi nakkamasiyani natalan la naskujnanikgo Jehová. Akxni precursor regular klitaxtulh, chatum misionero tiku wanikan Willem van Seijl lu kimakgtayalh. b Lhuwa tuku kimasiyanilh xlakata la xlitamakgantaxtit tuku kinkalakgayawakanan kcongregación. Uma kilhtamaku nipara tsinu xaklakpuwan pi lu xakmaklakaskin uma tamakgtay. Akgtum kata alistalh, precursor especial klitaxtulh, chu alistalh talakaskilh pi xakkapulalilh grupos nema xwilakgo  kselva xalak Surinam. ¡Lu xtapalh kliʼakxilha pi umakgolh natalan kimasiyanikgolh la naktlawa kintaskujut! Lata uma kilhtamaku kliskujnit nakstalani xliʼakxilhtitkan chu klimaxtu kilhtamaku xlakata nakkamasiyani amakgapitsin.

Xlipulaktiy tuku kkatsinilh wa pi ni lhuwa tuku nakkgalhi kkilatamat pero naklakkaxwili tuku naktlawa. Akxni xtsuku akgatunu papaʼ, akit chu atanu precursor especial xaklakkaxwiliyaw tuku xakkamaw maklakaskinaw putuminika papaʼ. Alistalh chatum xʼan klanka kachikin xlakata xtamawalh putum tuku xakkamaw maklakaskinaw. Xtalakaskin pi ni xaklaktlawamiw tumin nema xkinkamaxkikanan akgatunu papaʼ chu liwana xakmapitsiw la xakkamaw maklakaskinaw tuku xaktamawanitaw xlakata xkinkaʼakchanin putuminika papaʼ. Komo xakmakgasputwi tuku xaktamawanitaw, anta kselva nila tiku tlan xkinkamakgtayan. Xlakata akxni kgawasaku xakwanit kkatsinilh ni lhuwa tuku nakkgalhi pero ankgalhin naklakkaxwili tuku naktlawa, kimakgtayanit kajwatiya kuenta naktlawa la kskujnanima Jehová.

Xlipulaktutu tuku kkatsinilh wa pi nakkamasiyani latamanin kxtachuwinkan. Xakkatsini chuwinan holandés, inglés, papiamento chu surinamés (na lilakgapaskan sranan), nema wa tuku lu chuwinankan kSurinam. Pero akxni xaklama kselva kakxilhli pi latamanin tlakg tlan kgaxmatkgo xatlan tamakatsinin akxni xkalitachuwinankan kxtachuwinkan. Tuwa xakmakgkatsi nakchuwinan umakgolh tachuwin, chuna la tachuwin saramacano, nema talakgpalitilha la takgaxmata. Pero lu tlan kitaxtulh. Xlakata chuna ktlawanit tlan kkamakgtayanit tlakg lhuwa latamanin nalakgapaskgo xaxlikana.

Xlakata aku xakkatsinima uma tachuwin, makglhuwa nitlan xakchuwinan chu uma limaxana xwanit. Akgtum liʼakxilhtit, akgtum kilhtamaku xakkgalhskimputun chatum puskat tiku xaklimakgalhtawakgema Biblia ktachuwin saramacano la xmakgkatsi xlakata xakkatsinit pi xpakatsama. Pero wata kkgalhskilh komo xʼama malakachini kskgata. Xlikana pi kintakgalhskinin nipara tsinu lakgatilh. Maski kwa tuku nitlan akxni xakchuwinan, ankgalhin kliskujli nakkatachuwinan latamanin kxtachuwinkan.

Kkata 1970 superintendente de circuito kilimaxtuka. Uma kata kilakgchalh nakkamatitaxtini grupos nema xwilakgolh kselva taʼakgchuwin niku xmaklakaskinkan dibujos. Uma taʼakgchuwin xwanikan: «Visitando la central mundial de los testigos de Jehová». Xlakata tlan xakkalakgapaxialhnaw, makgapitsi natalan chu akit xakanaw kʼaktsu barco xlakata tlan nakchanaw. Xaklinaw tuku xakmaklakaskiw xlakata tlan xakkgalhiw luz, xaklinaw gasolina chu lámparas nema xlimapasikan queroseno chu nachuna tuku xtamaklakaskin xlakata xmatitaxtika programa. Akxni xakpatakutaw kgalhtuchokgo, xakkukalinaw putum uma asta akxni xakchaw niku xakkamaw tlawayaw programa. Tuku tlakg klakapastaka wa la xkinkapaxtikatsinikgoyan latamanin xlakata tuku xakkamasiyaniyaw. Lu xaklipaxuwa nakkamakgtaya nalakgapaskgo Jehová chu xkachikin nema wi unu kKatiyatni. Tuku nalimakgxtakgaw nipara tsinu tatalakxtumi tasikulunalin nema namakglhtinanaw akxni skujnaniyaw Jehová.

Akit xakkatsi pi lu tlan kitaxtu superintendente de circuito nalitaxtuya akxni nina makgaxtokga, pero maski chuna, akit xaktamakgaxtokgputun chu akxtum xaktaskujnanilh Jehová tiku xaktatamakgaxtokgli. Wa xlakata, ktsukulh skini Jehová pi xkimakgtayalh naktekgsa chatum puskat tiku tlan akxtum xaktaskujnanilh, tiku nachuna lu xlipaxuwalh uma taskujut maski lu tuwa xwanit. Max akgtum kata alistalh, ktsukulh lakgapasa Ethel, chatum precursora especial tiku lu xlakgati skujnani Jehová. Lata akxni aktsujku xwanit, Ethel lu xlakgati xliʼakxilhtit apóstol Pablo chu kskujnaniputun Jehová chuna la xla xtlawanit. Ktamakgaxtokgwi septiembre kata 1971 chu chuntiya kskujwi kcircuito.

Ethel stakli kʼakgtum familia niku ni lu lhuwa tuku xkgalhikan, wa xlakata lakapala lismanilh nalatama kselva. Akgtum liʼakxilhtit, akxni xaktakaxmaw xlakata nakkanaw kalakgapaxialhnanaw congregaciones xalak selva nema tlakg lakgamakgat xwilakgo, ni lhuwa tuku xaklinaw. Kkgalhtuchokgo xakchakgeyaw kilhakgatkan chu anta xakpaxaw. Klismaniw nakwayaw tuku natalan xkinkamaxkikgoyan, chuna la iguanas, pirañas chu atanu tuku xmakgnikgo o xchipakgo. Akxni ni xʼanan platos, xakpuwayanaw xpalhma o xtuwan sekgna. Chu akxni ni xʼanan cuchara, kimakankan xakliwayanaw. Ethel chu akit xaklakpuwanaw pi akxni akxtum xakskujnaniyaw Jehová chu xaktitaxtuyaw uma tuku tuwa xkinkamakgtayayan tlakg natatliwakglha kintamakgaxtokgatkan chu tlakg tlan naktalalinaw Jehová (Ecl. 4:12). ¡Ni anan atanu tuku tlakg xkinkamakgapaxuwan nixawa uma!

Tuku kkalitachuwinan xapulana wa tuku ktitaxtuw akxni kkitaspitwi la kkilakgapaxialhnaw akgtum congregación nema lakgamakgat xwi. Akxni aktsu barco chalh niku tlakg tliwakga xʼan chuchut lakgtsankgalh, pero tunkun taxtuparachi. Xaklinaw chaleco salvavidas chu ni kkgostakutwi kʼaktsu barco. Pero litatsamalh chuchut. Wa xlakata ktsukuw kkapuxtakgemakganaw kiliwatkan  kkgalhtuchokgo, xlakata niku xakmujunitaw kiliwatkan xaklimakutuw chuchut kʼaktsu barco.

Xlakata kmakgaw kiliwatkan chu nialhtu xakkgalhiyaw tuku xakwaw, xakputsatilhayaw skiti chuna la xaktakgalhumaw. Pero nitu ktekgswi. Wa xlakata ktlawaniw oración Jehová chu kskiniw pi xkinkamaxkin tuku xakwaw uma kilhtamaku. Akxni ktlawakgolh oración, chatum tala makalh anzuelo kkgalhtuchokgo chu makutulh skiti nema kinkgalhkitsiskan kliwayaw.

Akgkitsis kata lata xakskujmaw kcircuito akxni Ethel chu akit kmakgamakglhtinaw xalanka tamaskiwin: natlatni xakkamaw litaxtuyaw. Akit lu xaklipaxuwama uma tamakatsinin, pero ni xakkatsi la xʼama lakgpali kilatamatkan. Ethel chu akit chuntiya xakskujniputunaw Jehová putum kilhtamaku komo xtatlanilh. Kkata 1976 lakachilh xapulana kinkgawasakan, Ethniël, chu akgtiy kata aitat alistalh lakachilh Giovanni.

Xlakata lu xtalakaskin tamakgtay kSurinam uma kilhtamaku, sucursal kiskinilh pi chuntiya superintendente de circuito xaklitaxtulh. Akxni kinkamanan laktsujku xwankgonit, xakkan kalakgapaxialhnan circuitos niku ni lhuwa congregaciones xʼanan. Uma xkimaxki talakaskin pi akgtiy semana nakskuja kcircuito chu akgtiy semana nakskuja la precursor anta kkicongregación. Ethel chu kinkamanankan xkintaʼankgo akxni xakkan kalakgapaxialhnan congregaciones nema lakatsu xwilakgo niku xakwilaw. Pero akxni xlakgchan asambleas o xakkan kalakgapaxialhnan congregaciones kselva, kiʼakstu xakkan.

Xlakata tlan xaktlawakgolh tuku xkilakgayawakanit, xtalakaskin liwana xaklakkaxwililh kinkilhtamaku. Ankgalhin xakkatakgalhtawakga kifamilia akgatunu semana. Akxni xakkan kalakgapaxialhnan congregaciones kselva, Ethel xkatakgalhtawakga kilakgkgawasankan. Ankgalhin wi tuku akxtum xaktlawayaw kfamilia. Nachuna, xaklakkaxwiliyaw wi tuku akxtum nakkatatlawayaw kilakgkgawasankan, chuna la akxtum nakkgamananaw o nakkanaw paxialhnanaw lakatsu kkinchikkan. Xmin kilhtamaku ni sokg xaklhtata xlakata xaklakkaxwili taskujut nema kilimakgantaxtit xwanit. Chu Ethel chatum puskat tiku kgalhi lu laktlan tayat chuna la tiku talichuwinan kProverbios 31:15. Lu sokg xtaki xlakata akxtum xaklikgalhtawakgaw texto xala chali chali chu akxtum xakwayaw akxni kinkamanankan nina xʼankgo kʼescuela. Lu kpaxtikatsini Jehová pi kkgalhi chatum puskat tiku ankgalhin kimakgtayanit nakmakgantaxti tuku kilakgayawakanit.

 Ethel chu akit kkamasiyaniw kinkamanankan napaxkikgo Jehová chu naskujnaniputunkgo. Xaklakaskinaw pi xlaksakkgolh naskujnanikgo putum kilhtamaku, pero ni kaj xlakata akinin chuna xakkawaniw, wata xlakata xlakan chuna xlaksakkgolh. Ankgalhin xakkalitachuwinanaw tapaxuwan nema limin skujnanikan Jehová putum kilhtamaku. Xlikana pi na xakkalitachuwinanaw tuku tuwa xaktitaxtunitaw, pero ankgalhin wa xakkalitachuwinanaw la Jehová xkinkamakgtayanitan chu la ksikulunatlawanit kifamiliajkan. Nachuna, ankgalhin xaklakkaxwiliyaw pi kinkamanankan akxtum xkatatawilakgolh natalan tiku ankgalhin wa pulana xwilikgo Jehová kxlatamatkan.

Kpaxtikatsini Jehová xlakata nikxni kinkatsankganin tuku xakmaklakaskinaw. Xlikana, ankgalhin kliskujli nakmakgantaxti kintaskujut chuna la tlat. Tuku ktitaxtulh kselva akxni nina xaktamakgaxtokga chu precursor especial xaklitaxtu, kimakgtayalh naklakkaxwili tuku nakmaklakaskin chu ni naklaktlawami kintumin. Pero xmin kilhtamaku, maski lu xakliskujaw, ni xkinkaʼakchaniyan tumin xlakata naklitamawayaw tuku xakmaklakaskinaw. Liwana kkatsi pi Jehová kinkamakgtayan uma kilhtamaku. Akgtum liʼakxilhtit, xlisputni kata 1980 chu xlitsukuni kata 1990, tsukulh akgtum guerra anta kSurinam. Xmin kilhtamaku tuwa xaktekgsaw tuku xakmaklakaskiw. Pero Jehová ankgalhin kinkakuentajtlawan (Mat. 6:32).

Jehová nikxni kinkamakgxtakgnitan chu kinkamaxkinitan tapaxuwan kkilatamatkan. Kinkamanankan akgtum tasikulunalin litaxtukgolh, chu lanka talakgalhaman kliʼakxilhaw pi kkamasiyaniw napaxkikgo Jehová. Lu klipaxuwayaw pi kinkamanankan skujnanikgo Jehová putum kilhtamaku. Ethniël chu Giovanni kilakgolh kʼescuelas niku masiyakan xlakata Dios, chu la uku akxtum kataskujmakgo xlakpuskatinkan ksucursal xalak Surinam.

Ethel chu akit klinawa kata, pero chuntiya kskujnanimaw Jehová chuna la precursores especiales. Lu ni kkgalhiyaw kilhtamaku, chu wa xlakata nina kkatsininit nakpaxtawakatnan. Pero lu klipaxuwa putum tuku ktlawanit kkilatamat. Akxni klakapastaka tuku ktitaxtunit kkilatamat, tlan nakwan pi lu tlan tuku klaksakli akxni aku xakstakma: nakskujnani Jehová putum kilhtamaku.