Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

¿Xkatsiyata?

¿Xkatsiyata?

¿Xlikana latamalh Mardoqueo?

MARDOQUEO wa tiku na tlakg lichuwinankan klibro xla Ester. Xla chatum judío xwanit tiku na xlinkanit kPersia chu kskuja kxchik mapakgsina akxni xtsukuma siglo akgkitsis akxni nina xmin Jesús, «kxkilhtamaku mapakgsina Asuero» (la uku lakpuwankan pi uma mapakgsina wa Jerjes I). Mardoqueo kamalakgsiyalh tiku xmakgniputunkgo mapakgsina. Mapakgsina lu xpaxtikatsini tuku xtlawanit Mardoqueo xpalakata, wa xlakata limapakgsinalh pi xmalankika kxlakatin lhuwa latamanin. Alistalh akxni xninita Hamán, chatum xtalamakgasitsin Mardoqueo chu judíos, mapakgsina lakgayawalh Mardoqueo tlakg xlakaskinka taskujut kxpumapakgsin. Uma makgtayanalh pi Mardoqueo xmastalh akgtum limapakgsin nema makgtayanalh pi judíos ni xkamasputuka kputuminika kxtamapakgsin Persia (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Akxni xtsukuma siglo akgpuxam, makgapitsi historiadores wankgolh pi tuku lichuwinan libro xla Ester ni xaxlikana xwanit chu pi Mardoqueo ni xlikana latamalh. Pero kkata 1941, arqueólogos wi tuku tekgskgolh nema xlimasiya pi xlikana tuku Biblia lichuwinan xlakata Mardoqueo. ¿Tuku tekgskgolh?

Tekgska akgtum tatsokgni nema xtatsokgtawilanit ktachuwin persa, niku xmin xtukuwani Marduka (kxaʼespañol Mardoqueo) tiku wi tuku lu xlakaskinka xlakgaya kSusa, max contador xlitaxtu. Akxni tekgska uma, Arthur Ungnad, chatum tiku lakputsanani tuku lalh niku tekgska uma, wa pi «kajwatiya uma tatsokgni nema ni xalak Biblia lichuwinan Mardoqueo».

Lata akxni Arthur Ungnad wa umakgolh tachuwin, kamatitaxtikanit kʼatanu tachuwin lhuwa tatsokgni nema xkatsokgwilikanit ktachuwin persa. Pulaktum wa tablillas xla Persépolis, nema katekgska niku xwi tesorería, lakatsu kxpatsaps uma kachikin. Umakgolh tablillas katlawaka kxkilhtamaku mapakgsina Jerjes I. Katsokgwilikanit ktachuwin elamita chu limin makgapitsi tukuwani nema wilakgo klibro xla Ester. a

Tukuwani Mardoqueo (Marduka) nema tatsokgtawilanit ktachuwin persa.

Maklhuwa tablillas xla Persépolis xlichuwinan chatum tiku xwanikan Marduka, tsokgna xlitaxtu kpalacio xalak Susa akxni xmapakgsinama Jerjes I. Pulaktum uma tatsokgni wan pi Marduka traductor xlitaxtu. Uma tatalakxtumi tuku wan Biblia xlakata Mardoqueo. Xla xlakgaya akgtum lu xlakaskinka taskujut kxtamapakgsin Asuero (Jerjes I), xchuwinan pulaktiy tachuwin chu xlismani xtawila kxkilhtin palacio xalak Susa (Est. 2:19, 21; 3:3). Uma kxkilhtin xwanit akgtum lanka edificio niku kskujkgo tiku xlakgayakgo akgtum lu xlakaskinka taskujut ktamapakgsin.

Chuna la akxilhaw, anan pulaklhuwa tuku masiya pi Marduka nema lichuwinankan ktablillas wa Mardoqueo nema talichuwinan kBiblia. Marduka nema talichuwinan ktablillas latamalh watiya kilhtamaku, watiya kachikin chu watiya taskujut xkgalhi chuna la Mardoqueo nema talichuwinan kBiblia. Wa xlakata tlan nawanaw pi Marduka wa Mardoqueo.

a Kkata 1992, makgalhtawakgena Edwin Yamauchi tsokgwililh akgtum artículo niku lichuwinalh akgkaw tukuwani nema xmin ktatsokgni xla Persépolis chu na min klibro xla Ester.