1, 2. ¿Tuku ni lakxtum xkatlawa Acab chu Manasés chu tuku takgalhskinin nakgalhtiyaw?

KAKALICHUWINAW chatiy mapakgsinanin tiku latamakgolh akxni tsokgka Biblia. Chatum mapakgsinalh kʼIsrael, ktamapakgsin xla 10 tribus, chu achatum mapakgsinalh kJudá, ktamapakgsin xla akgtiy tribus. Umakgolh chatiy mapakgsinanin lakatakikgolh Jehová, tlawakgolh pi xlakgalhinalh xkachikin, kakninanikgolh nixaxlikana dioses chu makgninankgolh. Pero wi tuku tlawalh pi ni lakxtum xwankgolh. Chatum chuntiya tlawalh tuku nitlan asta akxni nilh, chu achatum nitlan limakgkatsilh tuku nitlan xtlawanit chu tapatika. ¿Tiku kalichuwinamaw?

² Mapakgsina xalak Israel xwanikan Acab, chu mapakgsina xalak Judá xwanikan Manasés. Tuku litalakgpalikgo umakgolh chatiy lakchixkuwin lhuwa tuku kinkamasiyaniyan xlakata pulaktum tuku lu xlakaskinka: nitlan limakgkatsikan akgtum talakgalhin (Hech. 17:30; Rom. 3:23). ¿Tuku kilhchanima uma chu la tlan nalimasiyayaw pi xlikana nitlan limakgkatsiyaw akgtum talakgalhin? Uma pulaktum tuku talakaskin nakatsiyaw xlakata kimputumkan lakaskinaw pi Jehová kakinkatapatin akxni tlawayaw akgtum talakgalhin. Xlakata tlan nakgalhtiyaw umakgolh takgalhskinin, nalichuwinanaw xlatamatkan umakgolh chatiy mapakgsinanin chu naʼakxilhaw tuku tlan katsiniyaw xlakata xliʼakxilhtitkan. Chu alistalh nalichuwinanaw tuku Jesús masiyalh xlakata nitlan limakgkatsikan akgtum talakgalhin.

3. ¿La xlikatsi mapakgsina Acab?

³ Acab wa xlikgalhtujun mapakgsina kxtamapakgsin Israel. Tatamakgaxtokgli Jezabel, xtsumat mapakgsina xalak Sidón, akgtum  kachikin xalak norte nema lhuwa tumin xkgalhi. Max uma tamakgaxtokgat tlawalh pi kachikin Israel lhuwa tumin xkgalhilh, pero nachuna, tlakg laktlawalh chuna la tlan xtalalin Jehová. Jezabel xkakninani Baal chu tlawalh pi Acab xmasiyalh uma lixkajnit takaknin, nema xkamasiyani lakchixkuwin chu lakpuskatin pi kstakgolh xmaknikan ktemplos, chu asta xmakamaxkikgolh Baal laktsu kamanan. Akxni uma puskat xmapakgsinama, lhuwa xpalakachuwinanin Jehová kalipekua tawilalh xlatamatkan. Chu na lhuwa kamamakgnininalh (1 Rey. 18:13). Acab «tsukulh tlawa tuku tlakg nitlan kxlakatin Jehová nixawa tiku pulana mapakgsinankgolh» (1 Rey. 16:30). Jehová xʼakxilhma putum tuku xtlawakgo Acab chu Jezabel, pero Jehová lu lakgalhamalh xkachikin chu malakgachalh palakachuwina Elías xlakata xmakgtayalh natalakgpali akxni xʼananku kilhtamaku. Pero Acab chu Jezabel ni kgaxmatputunkgolh.

4. ¿Tuku nitlan tamakatsin makglhtinalh Acab chu tuku tlawalh?

⁴ Titaxtulh kilhtamaku, xtakgalhkgalhin Jehová sputli. Malakgachalh Elías xlakata namakatsini Acab chu Jezabel tuku xʼama kalimalakgaxokgekan: putum xfamilia xʼamaka malakgsputukan. Xtachuwin palakachuwina lu nitlan mamakgkatsinilh Acab. Kaj xalan, uma chixku tiku lu xtatlanki, tataktujulh (1 Rey. 21:19-29).

5, 6. ¿Tuku likatsiyaw pi Acab ni xlikana pi nitlan xlimakgkatsi xtalakgalhin?

⁵ Maski ama kilhtamaku Acab tataktujulh, tuku tlawalh alistalh limasiyalh pi ni xlikana nitlan xlimakgkatsi xtalakgalhin. Anta kʼIsrael ni masputuputulh chuna la xkakninanikan Baal chu na ni maʼakgpuwantinilh kachikin pi xkakninanilh Jehová. Nachuna, wi atanu tuku tlawalh nema limasiyalh pi ni xlikana xwanit pi nitlan xlimakgkatsi tuku xtlawanit.

⁶ Akxni skinilh mapakgsina xalak Judá, Jehosafat, tiku tlan xlikatsi, pi akxtum xtaʼalh xlakata xkatatlawalh guerra sirios, Jehosafat wanilh pi pulana xtachuwinankgolh chatum xpalakachuwina Jehová. Pulana, Acab ni makgamakglhtinalh tuku wanika, chu wa: «Ananku chatum chixku tiku tlan nakinkawaniyan tuku wan Jehová, pero uma chixku kimakgasitsi, xlakata nikxni wan pi nala tuku tlan kimpalakata, ankgalhin wan tuku nitlan». Maski chuna, lakgankgolh palakachuwina Micaya, chu xla makatsinilh pi xʼama pati akgtum lanka talakgaputsit. Mapakgsina Acab, tiku lixkajnit xlikatsi, ni limasiyalh pi nitlan xlimakgkatsi xtalakgalhin chu ni skinilh Jehová pi xtapatilh, wata matamaknuninalh Micaya kpulachin (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Maski mapakgsina matamaknuninalh xpalakachuwina Jehová kpulachin, nila malakgachokgolh tuku xwankanit pi xʼama akgspula. Akxni alh kʼguerra, makgnikancha (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Tuku wa Jehová xpalakata Acab akxni xmakgnikanita?

⁷ Akxni xmakgnikanita, Jehová liwana masiyalh tuku xlakpuwan xpalakata. Akxni mapakgsina Jehosafat, tiku tlan xlikatsi, taspitli kxchik, Jehová malakgachanilh palakachuwina Jehú xlakata xʼakgastakyawalh xlakata xtaʼanit Acab xlakata xtatlawalh guerra. Wanilh: «¿Tiku lixkajnit likatsikgo wa tiku maklakaskinkgo tamakgtay, chu wa tiku ni akxilhputunkgo Jehová nakakgalhiniya tapaxkit?» (2 Crón. 19:1, 2). Kalilakpuwaw uma: komo Acab xlikana nitlan xlimakgkatsilh xtalakgalhin, palakachuwina ni xwa pi xkatamakgtanuma «tiku lixkajnit likatsikgo» chu «tiku ni akxilhputunkgo Jehová». Wa xlakata, liwana tasiya pi maski Acab tsinu lilipuwa tuku nitlan xtlawanit, nikxni makgxtakgli xtalakgalhin.

8. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Acab xlakata nitlan limakgakatsikan akgtum talakgalhin?

⁸ ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Acab? Akxni Elías makatsinilh tuku xʼamaka limalakgaxokgekan xfamilia, xapulana Acab tataktujulh. Uma tuku tlawalh xapulana tlan xwanit. Pero tuku tlawalh alistalh limasiyalh pi ni xlikana  nitlan xlimakgkatsi kxnaku tuku xtlawanit. Uma kinkamasiyaniyan pi xlikana nitlan limakgkatsikan akgtum talakgalhin ni kajwatiya kilhchanima nawanaw pi nitlan limakgkatsiyaw tuku tlawanitaw. La uku, kaʼakxilhwi atanu liʼakxilhtit nema nakinkamakgtayayan naʼakgatekgsaw uma.

9. ¿Tuku tlawalh mapakgsina Manasés?

⁹ Akgtiy ciento kata alistalh, Manasés mapakgsina litaxtulh kJudá. Max tlakg lhuwa talakgalhin xtlawanit nixawa Acab. Biblia wan pi «lhuwa tlawalh tuku nitlan kxlakatin Jehová xlakata xmakgasitsilh» (2 Crón. 33:1-9). Katlawalh niku nakakninanikan nixaxlikana dioses. Asta wililh kxasanto xtemplo Jehová akgtum imagen nema xlimasiya la xtlawakan talakgxtumit. Limaklakaskilh taskgoyun, magia chu taskuwan. Nachuna «kamakgnilh lhuwa tiku ni xlinkgo kuenta». Asta «tlawalh pi xkamatitaxtika klhkuyat xlakkamanan» xlakata xkamakamaxkilh nixaxlikana dioses (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. ¿La stakyawalh Jehová mapakgsina Manasés, chu la makgamakglhtinalh tastakyaw?

¹⁰ Chuna la Acab, Manasés ni kgaxmatli akxni Jehová kamalakgachalh xpalakachuwinanin xlakata nastakyawa. Alistalh, «Jehová tlawalh pi tiku xpulalinkgo ksoldados mapakgsina xalak Asiria xkatatlawakgolh guerra», uma wamputun, pi talachipakgolh Judá. «Lichipakgolh Manasés kankasajaja likan, lichikgolh akgtiy cadenas xla cobre chu linkgolh kBabilonia». Max akxni tachin xwi anta lilakpuwa tuku xtlawanit. «Lu tsukulh taʼaktuju kxlakatin xDioskan xnatlatni xala makgasa». Pero ni kajwatiya uma tlawalh: «Tasaskinilh Jehová xDios pi xmakgamakglhtinalh» chu «chuntiya tlawanilh oración». Uma chixku tiku pulana lixkajnit xlikatsi xtalakgpalima. Tsukulh akxilha Jehová chuna la «xDios» chu makglhuwa tlawanilh oración (2 Crón. 33:10-13).

11. ¿La limasiyalh Manasés pi xlikana nitlan xlimakgkatsi tuku nitlan xtlawanit? (2 Crónicas 33:15, 16).

¹¹ Titaxtulh kilhtamaku, Jehová kgaxmatnilh xʼoraciones Manasés. Akxilhli pi xnaku xtalakgpalinit, chu wa uma tuku xlimasiya kxʼoraciones. Jehová lu tlan limakgkatsilh tuku tasaskinilh chu maspitpa kxtamapakgsin. Manasés lu liskujli xlakata nalimasiya pi xlikana nitlan xlimakgkatsi tuku nitlan xtlawanit. Tlawalh tuku Acab nikxni chuna tlawalh: lakgpalilh xtayat, masputulh nixaxlikana takaknin chu maʼakgpuwantinilh kachikin xlakata nakakninani Jehová (kalikgalhtawakga 2 Crónicas 33:15, 16). Xlikana pi talakaskilh pi ni xpekualh chu xkgalhilh takanajla xlakata tlan xtlawalh uma, xlakata akglhuwa kata nitlan liʼakxilhtit kalitaxtunilh xfamilia, tiku xkatamapakgsinan chu kachikin. Pero akxni kgolota xwanit lakkaxtlawaputulh makgapitsi tuku nitlan xtlawanit. Max lu tlan liʼakxilhtit litaxtunilh xtanat, Josías, tiku alistalh chatum tlan mapakgsina litaxtulh (2 Rey. 22:1, 2).

12. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Manasés xlakata nitlan limakgkatsikan talakgalhin?

 ¹² ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Manasés? Xla ni kajwatiya tataktujulh, wata tlawalh oración, tasaskinilh xtalakgalhaman Jehová chu lakgpalilh xtayat. Nachuna tlawalh putum tuku xtalakaskin xlakata tlan xlakkaxtlawalh tuku nitlan xtlawanit chu liskujli xlakata nakakninani Jehová chu na kamakgtayalh amakgapitsin nachuna natlawakgo. Xliʼakxilhtit maxki akgtum takgalhkgalhin asta tiku tlawanit akgtum xalixkajnit talakgalhin. Uma liwana limasiya pi Dios lu tlan likatsi chu “tapatinamputun” (Sal. 86:5). Tiku xlikana nitlan limakgkatsikgo xtalakgalhinkan Jehová tlan nakatapati.

13. ¿Tuku liʼakxilhtit kinkamakgtayayan naʼakgatekgsaw tuku kilhchanima nitlan limakgkatsikan akgtum talakgalhin?

¹³ Chuna la akxilhaw, Manasés ni kajwatiya nitlan limakgkatsilh xtalakgalhin. Uma wi tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan. Xlakata tlan naʼakgatekgsaw, kalilakpuwaw uma liʼakxilhtit. Kalilakpuwanti pi pimpat tamawaya kaxtilanchu. Pero akxni skina kaxtilanchu maxkikana harina. ¿Xlipaxuwa uma? Xlikana pi ni. ¿Chu komo tiku tlawa kaxtilanchu nawaniyan pi harina wa tuku litlawakan kaxtilanchu? Uma ni xlakgati, xlakata wix lakaskina kaxtilanchu chu ni harina. Xtachuna uma, Jehová wani tiku tlawanit akgtum talakgalhin pi xlikana nitlan kalimakgkatsilh xtalakgalhin. Komo uma lataman nitlan limakgkatsi xtalakgalhin, uma lu tlan, xlakata uma pulaktum tuku lu xlakaskinka xlakata nalimasiya pi nitlan limakgkatsi tuku tlawanit. Pero ni kajwatiya uma talakaskin. Xlakata nakatsiyaw tuku atanu talakaskin, kaʼakxilhwi akgtum liʼakxilhtit nema Jesús lichuwinalh.

14. ¿La tsukulh limasiya kgawasa tiku lichuwinalh Jesús pi nitlan xlimakgkatsi tuku xtlawanit?

¹⁴ Jesús lichuwinalh xlakata chatum kgawasa tiku laktlawamilh tuku xkgalhi, nema tlan nalikgalhtawakgayaw kLucas 15:11-32. Chatum kgawasa tiku kgalhakgaxmatmakgalh xtlat, makgxtakgli xchik chu «alh kʼatanu país». Anta lilh xlatamat chuna la lakgatilh. Pero akxni lakgchilh taʼakglhuwit tsukulh lilakpuwan tuku nitlan xtlawanit chu akxilhli pi tlakg tlan la xwi kxchik xtlat. Chuna la wa Jesús, uma kgawasa «liwana lakapastaknalh». Lakpuwa nataspita chu naskini xtlat pi xtapatilh. Lu tlan pi akgatekgsli pi nitlan tuku xlaksaknit, pero ni kajwatiya uma xtalakaskin. Xtalakaskin pi xtlawalh talakgpalit.

15. ¿La limasiyalh kgawasa tiku lichuwinalh Jesús pi xlikana nitlan xlimakgkatsi tuku xtlawanit?

¹⁵ ¿La limasiyalh kgawasa tiku laktlawamilh tuku xkgalhi pi xlikana nitlan xlimakgkatsi tuku xtlawanit? Taspitli kxchik. Akxni chalh kxchik chu tatanokglhli xtlat, wanilh: «Klakgalhinalh kxlakatin Dios xalak akgapun chu kmilakatin. Nialh xlilat minkgawasa naklitaxtu» (Luc. 15:21). Xlakata tuku wanilh xtlat limasiyalh pi tlan xtalalimputumpara Jehová. Na akgatekgsli  pi xlakata tayat nema xkgalhinit makgalipuwa xtlat. Chu xʼama liskuja xlakata tlan xtalalimpa xtlat, asta xʼama makgamakglhtinan pi chatum kskujni xtlat xlimaxtuka (Luc. 15:19). Uma ni kaj akgtum tlan liʼakxilhtit nema lu stlan takgaxmata. Uma liʼakxilhtit lu tlan nakamakgtaya lakgkgolotsin. Tlan nakamakgtaya akxni katsiputunkgo komo chatum tiku tlawanit akgtum lanka talakgalhin xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin.

16. ¿Tuku xlakata lakgkgolotsin tuwa namakgkatsikgo nakatsikgo komo chatum lataman xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin?

¹⁶ Xpalakata lakgkgolotsin, tuwa nakatsikgo komo chatum tiku tlawanit akgtum lanka talakgalhin xlikana nitlan limakgkatsi. ¿Tuku xlakata? Xlakata lakgkgolotsin nila katsikgo tuku wi kxnaku chatum lataman, wa xlakata talakaskin natekgskgo tuku limasiya pi chatum tala tlawanit talakgpalit chu la uku xkajni tuku nitlan tlawanit. Min kilhtamaku max chatum lataman nipara tsinu lilakamaxanalh la tlawalh xtalakgalhin, wa xlakata lakgkgolotsin tiku natachuwinankgo ni liwana katsikgo komo xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin.

17. 1) ¿Tuku liʼakxilhtit masiya pi chatum makglakgalhina ni xlikana pi nitlan limakgkatsi xtalakgalhin maski chuna wan? 2) ¿Tuku xlitlawat chatum lataman xlakata nalimasiya pi xlikana nitlan limakgkatsi tuku tlawanit? (2 Corintios 7:11).

¹⁷ Kaʼakxilhwi akgtum liʼakxilhtit. Chatum tala tiku akglhuwata kata la akgskgawima xpuskat ni putsa tamakgtay, wata kamatsekgni xpuskat, xʼamigos chu lakgkgolotsin tuku tlawama. Pero akgtum kilhtamaku lakgkgolotsin katsikgo tuku tlawama uma tala. Akxni xlakan wanikgo pi wi tuku limasiya pi akgskgawima xpuskat, xla litaya tuku tlawama chu asta limasiya pi nitlan limakgkatsi. ¿Limasiya uma pi xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin? Nichuna. Lakgkgolotsin ni kajwatiya talakaskin naʼakxilhkgo pi xla nitlan limakgkatsi tuku tlawanit. Uma lataman ni kajwatiya makgtum tlawalh uma talakgalhin, wata akglhuwa kata chuna tlawalh. Nachuna, ni wa lichuwinalh tuku xtlawama, wata wi tiku katsilh chu kawanilh lakgkgolotsin. Wa xlakata lakgkgolotsin maklakaskinkgo tuku nalimasiya pi tiku lakgalhinanit xlikana lakgpalinit xtalakapastakni, tuku makgkatsi chu xtayat (kalikgalhtawakga 2 Corintios 7:11). Max namaklakaskin lhuwa kilhtamaku xlakata natlawa talakgpalit chu nalimasiya pi xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin. Wa xlakata max natalakaskin natamakxtukan kcongregación (1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿La limasiya chatum tiku tamakxtukanit kcongregación pi xlikana nitlan limakgkatsi tuku tlawanit?

¹⁸ ¿La limasiya chatum tiku tamakxtukanit kcongregación pi xlikana nitlan limakgkatsi tuku tlawanit? Ankgalhin xliʼanat ktamakxtumit chu xlistalanit xtastakyaw lakgkgolotsin pi ankgalhin xlitlawat oración chu xlikgalhtawakgat Biblia. Nachuna lu xliskujat xlakata nalakgmakgan  tuku max natlawa pi natlawapara talakgalhin. Komo naliskuja xlakata tlan natalalimpara Jehová, liwana xlikatsit pi Jehová natapati chu lakgkgolotsin na namakgtayakgo xlakata nataspita kcongregación. Xlikana, lakgkgolotsin katsikgo pi ni lakxtum tuku xlilaksakatkan akxni natlawakgo akgtum comité judicial.

19. ¿Tuku xlitlawat tiku xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin? (Ezequiel 33:14-16).

¹⁹ Chuna la akxilhwi, tiku xlikana nitlan limakgkatsi xtalakgalhin, ni kajwatiya talakaskin nawan pi nitlan limakgkatsi tuku tlawanit. Na xlilakgpalit chuna la lakapastaknan, la makgkatsi chu xlimasiyat kxlatamat. Talakaskin nalakgmakgan nixatlan xtayat chu nakgalhakgaxmatpara xlimapakgsin Jehová (kalikgalhtawakga Ezequiel 33:14-16). Xpalakata, tuku tlakg xlakaskinka xliwanat wa tlan natalalimpara Jehová.

20, 21. ¿La tlan namakgtayayaw tiku tlawanit akgtum lanka talakgalhin?

²⁰ Jesús lichuwinalh pulaktum tuku lu xlakaskinka xlakgminit kKatiyatni, akxni wa: «Kminit katasani [...] tiku tlawakgo talakgalhin xlakata namakgxtakgkgo tuku nitlan tlawamakgolh» (Luc. 5:32). Wa uma tapuwan tuku na kilikgalhitkan. Wa xlakata, ¿tuku natlawayaw komo nakatsiyaw pi chatum kiʼamigokan tlawanit akgtum lanka talakgalhin?

²¹ Komo namatsekgputunaw xtalakgalhin, nitlan tuku katitlawaniw kiʼamigokan. Chu uma nitlan katikitaxtulh, xlakata Jehová putum akxilhma (Prov. 5:21, 22; 28:13). Tlan nawaniyaw kiʼamigokan pi lakgkgolotsin makgtayaputunkgo. Chu komo xla ni lichuwinamputun xtalakgalhin, akinin nakatachuwinanaw lakgkgolotsin. Chuna nalimasiyaniyaw pi xlikana makgtayaputunaw. Uma lu xlakaskinka xlakata komo ni namakglhtinan xtamakgtaykan lakgkgolotsin chu ni nalimasiya pi nitlan limakgkatsi xtalakgalhin, nialh x’amigo Jehová nalitaxtu.

22. ¿Tuku nalichuwinanaw kʼartículo nema stala?

²² ¿Chu komo wi tiku akglhuwata kata la tlawama talakgalhin chu lakgkgolotsin lakkaxwilikgo natamakxtukgo kcongregación? ¿Wamputun uma pi ni lakgalhamankgo? Kʼartículo nema stala, nalichuwinanaw pi Jehová kalimasiyani xtalakgalhaman akxni kastakyawa tiku lakgalhinankgonit chu la tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit.