1. ¿Tuku tlawakgo lhuwa latamanin akxni kalitachuwinankan liskgalala? (Proverbios 1:20, 21).

 KLAKALHUWA kachikinin ankgalhin xkaʼakxilhkan publicadores tiku xatapaxuwan xlichuwinankgo Tamapakgsin kkatijin chu xkamaxkikgo likgalhtawakga latamanin. ¿Minit kilhtamaku na lichuwinanita Dios kkatijin? Komo chuna tlawanita, max lilakpuwanti tuku lichuwinan libro xla Proverbios, niku wan pi liskgalala pixlanka chuwinan kkatijin xlakata latamanin nakgaxmatkgo xtastakyaw (kalikgalhtawakga Proverbios 1:20, 21). Biblia chu kilikgalhtawakgakan lichuwinankgo «xaxlikana liskgalala»: xliskgalala Jehová. Wa uma tuku maklakaskinkgo latamanin xlakata natlawankgo ktiji nema linan klatamat. Lu tlan limakgkatsiyaw akxni wi tiku makgamakglhtinan kilikgalhtawakgakan. Pero ni putum latamanin chuna tlawakgo. Makgapitsi latamanin ni katsiputunkgo tuku wan Biblia. Amakgapitsin kinkalilitsinkgoyan; lakpuwankgo pi Biblia nialh makgtayanan. Na wilakgo tiku nitlan lichuwinankgo xlimapakgsin Biblia chu wankgo pi tiku kgalhakgaxmatkgo lu malakatsalikgo. Maski chuna, xlakata Jehová kapaxki latamanin chuntiya kamalaknuni xaxlikana liskgalala. ¿La tlawa?

2. ¿La tlan nakgalhiyaw xaxlikana liskgalala la uku, pero tuku tlawakgo lhuwa latamanin?

² Pulaktum la Jehová maʼakgpitsi liskgalala wa akxni maklakaskin xTachuwin, Biblia. Atsinu ni putum latamanin kgalhikgo uma libro. ¿Chu tuku tlan nawanaw xlakata kilikgalhtawakgakan nema takilhtikgonit kBiblia? Jehová sikulunatlawanit kintaskujutkan chu anan likgalhtawakga kliwaka 1,000 tanu tanu tachuwin. Tiku kgaxmatkgo tuku wan Biblia chu kilikgalhtawakgakan litamakgtayakgo. Pero lhuwa latamanin ni kgaxmatputunkgo xaxlikana liskgalala. Akxni wi tuku xlilaksakatkan, xʼakstukan kalipawankan o wa kuenta  tlawakgo tuku wankgo amakgapitsin latamanin. Max asta nakinkalakgmakgankgoyan xlakata akinin kgalhakgaxmatputunaw tuku wan Biblia. Kʼuma artículo nalichuwinanaw tuku xlakata latamanin chuna likatsikgo. Pero pulana kaʼakxilhwi la tlan nakgalhiyaw liskgalala nema masta Jehová.

3. ¿Tuku kilitlawatkan xlakata xlikana skgalala nawanaw?

³ Liskgalala kilhchanima pi nalimaklakaskinaw tuku katsiyaw xlakata nalaksakaw tuku tlan. Pero xaxlikana liskgalala ni kajwatiya kilhchanima uma. Biblia wan: «Pekuanikan Jehová tlawa pi nakgalhikan liskgalala, chu lakgapaskan tiku xaSanto limin taʼakgatekgsni» (Prov. 9:10). Wa xlakata akxni wi tuku lu xlakaskinka nalaksakaw, talakaskin nalilakpuwanaw la lakpuwan Jehová. Xlakata tlan chuna natlawayaw, kililakputsananitkan tuku wan Biblia chu likgalhtawakga nema anta takilhtinit. Komo chuna natlawayaw, nalimasiyayaw pi xlikana lakgskgalalan akinin (Prov. 2:5-7).

4. ¿Tuku xlakata kajwatiya Jehová masta xaxlikana liskgalala?

⁴ Kajwatiya Jehová tlan masta xaxlikana liskgalala (Rom. 16:27). ¿Tuku xlakata chuna wanaw? Pulana, xlakata wa kiMalakatsukinakan chu liwana lakgapasa putum tuku malakatsukinit (Sal. 104:24). Xlipulaktiy, xlakata putum tuku tlawa limasiya liskgalala (Rom. 11:33). Chu xlipulaktutu, xlakata xtastakyaw ankgalhin kamakgtaya tiku lilatamakgo (Prov. 2:10-12). Komo skgalala wamputunaw, kiliʼakgatekgsatkan uma pulaktutu chu kilimastatkan talakaskin pi nakinkapulalinan akxni wi tuku natlawayaw o nalaksakaw.

5. ¿La kakitaxtuninit latamanin xlakata ni makgamakglhtinankgo pi kajwatiya Jehová masta xaxlikana liskgalala?

⁵ Lhuwa latamanin tiku kalitachuwinanaw Dios wankgo pi putum tuku anan kkakilhtamaku liwana kalakkaxtlawakanit, pero ni kanajlakgo pi anan chatum Malakatsukina chu wankgo pi putum uma evolución lilakatsukulh. Amakgapitsi wankgo pi kanajlanikgo Dios, pero lakpuwankgo pi xtastakyaw Biblia nialh makgtayanan chu latamakgo chuna la xlakan lakaskinkgo. ¿Tuku kitaxtunit? ¿Tlakg tlan wi kakilhtamaku xlakata latamanin lipawankgo xliskgalalakan chu ni wa xla Dios? ¿Xlikana paxuwakgo chu kgalhikgo takgalhkgalhin? Nichuna. Tuku akxilhaw kkakilhtamaku kinkamakanajliyan pi xlikana umakgolh tachuwin: «Ni anan liskgalala nipara taʼakgatekgsni nipara tastakyaw nema lu xlakaskinka litaxtu kxlakatin Jehová» (Prov. 21:30). Uma kinkamakgpuwantiniyan chuntiya naskiniyaw Jehová pi kakinkamaxkin xaxlikana liskgalala. Lu nitlan, pero lhuwa latamanin nichuna tlawakgo. ¿Tuku xlakata?

6. Chuna la wan Proverbios 1:22-25, ¿tiku ni kgaxmatputunkgo xtachuwin xaxlikana liskgalala?

⁶ Lhuwa latamanin ni kgaxmatputunkgo akxni xaxlikana liskgalala “pixlanka chuwinan kkatijin”. Biblia lichuwinan pi anan tipatutu latamanin tiku lakgmakgankgo liskgalala: “tiku nitu katsikgo”, “tiku likgalhkgamananinankgo” chu «tiku xatontos» (kalikgalhtawakga Proverbios 1:22-25). Liwana kaʼakxilhwi tuku xlakata umakgolh latamanin lakgmakgankgo xliskgalala Dios chu tuku tlan natlawayaw xlakata nichuna nawanaw la xlakan.

7. ¿Tuku xlakata makgapitsin nitu katsiputunkgo?

⁷ “Tiku nitu katsikgo” wa tiku lakapala wi tuku kamatlawikan o kaʼakgskgawikan (Prov. 14:15, nota). Akxni lichuwinanaw Dios, makglhuwa katekgsaw latamanin tiku chuna  kaʼakgspulanit. Xlikana pi lhuwa xpulalinanin takanajla chu políticos kaʼakgskgawikgonit latamanin. Makgapitsi lu lilipuwankgo akxni katsikgo pi kaʼakgskgawikanit. Pero tiku kalichuwinankan kProverbios 1:22 xʼakstukan laksakkgo chuna natamakgxtakgkgo xlakata nitu katsiputunkgo (Jer. 5:31). Tlawakgo tuku xlakan lakaskinkgo chu ni katsiputunkgo tuku wan Biblia chu nipara kgalhakgaxmatputunkgo xlimapakgsin. Lhuwa lakpuwankgo chuna la chatum puskat xalak Quebec (Canadá), tiku wanilh chatum xtatayana Jehová tiku kilakgapaxialhnalh: «Komo sacerdote kinkaʼakgskgawinitan ni kinkuentajkan, wa lin kuenta». Xlikana pi ni likatsiputunaw xtachuna la tiku xʼakstukan nitu katsiputunkgo (Prov. 1:32; 27:12).

8. ¿Tuku nakinkamakgtayayan nakgalhiyaw liskgalala?

⁸ Biblia kinkamakgpuwantiniyan pi skgalala kawaw. Kinkamaxkiyan uma tastakyaw: «Ni kalakpuwantit chuna la laktsu kamanan» (1 Cor. 14:20). Skgalala wanaw akxni lilatamayaw tastakyaw xalak Biblia. Tsinu tsinu akxilhtilhayaw la umakgolh tastakyaw kinkamakgtayayan nalaksakaw tuku tlan chu ni nakgalhiyaw taʼakglhuwit. Lu xlakaskinka pi kiʼakstukan nakinkalakputsananikanan xlakata naʼakxilhaw la xlilhuwa kgalhiyaw liskgalala. Akgtum liʼakxilhtit, komo wix makgasa la kgalhtawakgapat chu pina ktamakxtumit, pero nina tamakamastaniya Jehová chu nina tamunuya, tlan nalilakpuwana tuku xlakata nina chuna tlawaya. O komo wix tamununitata, ¿tlakg tlan masiyaya chu lichuwinana Dios nixawa xapulana? ¿Limasiya tuku laksaka pi wa pulalinan xtastakyaw Biblia? ¿Kalikatsiniya amakgapitsin chuna la Jesús xkalikatsinilh? Komo akxilhaw pi wi tuku kililakgpalitkan, kuenta katlawaw xtastakyaw Jehová, nema «skgalala tlawa tiku nitu katsi» (Sal. 19:7).

9. ¿La limasiyakgo tiku “likgalhkgamananinankgo” pi lakgmakgankgo liskgalala?

⁹ Xlipulaktiy latamanin tiku ni makgamakglhtinankgo xliskgalala Dios wa “tiku likgalhkgamananinankgo”. Min kilhtamaku katekgsaw latamanin tiku chuna likatsikgo akxni lichuwinanaw Dios. Lu lakgatikgo kalikgalhkgamanankgo amakgapitsin (Sal. 123:4). Biblia lichuwinan pi kxaʼawatiya kilhtamaku xʼama anankgo lhuwa latamanin tiku likgalhkgamananinankgo (2 Ped. 3:3, 4). Xtachuna la xnapuwitin Lot, la uku lhuwa latamanin ni kuenta tlawakgo tuku Dios makatsininama (Gén. 19:14). Lhuwa latamanin kalilitsinkgo tiku lilatamakgo xtastakyaw Biblia. Umakgolh latamanin tlawakgo «tuku nitlan tlawaputunkgo» (Jud. 7, 17, 18). Apóstatas chu amakgapitsi latamanin tiku lakgmakgankgo Jehová limasiyakgo tayat nema Biblia wa pi xʼamakgo kgalhikgo tiku likgalhkgamananinankgo.

10. Chuna la wan Salmo 1:1, ¿tuku tlan natlawayaw xlakata ni nalikatsiyaw la tiku likgalhkgamananinankgo?

¹⁰ ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata nichuna nalikatsiyaw la tiku likgalhkgamananinankgo? Akgtum liʼakxilhtit, ni nakatalalinaw tiku putum litaʼakglhuwikgo (kalikgalhtawakga Salmo 1:1). Uma kilhchanima pi ni nalikgalhtawakgayaw chu ni nakgaxmataw putum tuku tlawakgo apóstatas. Komo ni kuenta natlawayaw, max lakapala nitlan natsukuyaw lichuwinanaw Jehová chu tuku kinkawaniyan xkachikin. Xlakata nichuna nakinkaʼakgspulayan, kalilakpuwaw: «¿Kwan tuku nitlan akxni wi tuku xasasti kinkamaʼakgatekgsnikanan o talakgpali tuku kilitlawatkan? ¿Kajwatiya kakxilha tuku nitlan tlawakgo natalan tiku kinkapulalinkgoyan?». Komo lakapala nalakgpaliyaw uma tapuwan, Jehová napaxuwa (Prov. 3:34, 35).

11. ¿La akxilhkgo tiku xatontos xtastakyaw Jehová?

¹¹ Xlipulaktutu latamanin tiku lakgmakgankgo  liskgalala wa «tiku xatontos». Chuna kalimapakuwikan xlakata ni limputunkgo xlatamatkan chuna la wan xlimapakgsin Dios. Tlawakgo tuku xlakan lakpuwankgo pi tlan (Prov. 12:15). Lakgmakgankgo Jehová, tiku masta liskgalala (Sal. 53:1). Akxni lichuwinanaw Dios chu katatanokglhaw, makglhuwa lixkajni kinkawanikgoyan xlakata lilatamayaw xtastakyaw Biblia, pero xlakan ni kgalhikgo tlakg tlan latamat. Biblia wan: «Tiku xatonto nila kgalhi xaxlikana liskgalala; ni anan tuku tlan nawan kxkilhtin kachikin» (Prov. 24:7). Xatontos nila wankgo tuku xlikana makgtayanan. Wa xlakata Jehová kinkawaniyan: «Katamakgatlini xatonto chixku» (Prov. 14:7).

12. ¿Tuku nakinkamakgtayayan ni xatontos nawanaw?

¹² Akinin nichuna likatsiyaw la tiku lakgmakgankgo xtastakyaw Dios. Akinin paxkiyaw la lakapastaknan chu paxkiyaw putum xlimapakgsin. Uma tapaxkit tlakg nastaka komo natamalakxtumiyaw tuku kitaxtu akxni kgalhakgaxmataw chu akxni ni kgalhakgaxmataw. Kaʼakxilhwi tuku lu nitlan kakitaxtuni tiku lakgmakgankgo xatlan xtastakyaw Jehová. Chu kalilakpuwaw la kilatamatkan tlakg tlan wi xlakata kgalhakgaxmataw Dios (Sal. 32:8, 10).

13. ¿Kinkamafuerzajliniyan Jehová nastalaniyaw xtastakyaw?

¹³ Jehová kamalaknuni liskgalala putum latamanin, pero ni kamafuerzajlini namakgamakglhtinankgo. Pero na kawani tuku nakakitaxtuni tiku ni makgamakglhtinankgo xliskgalala (Prov. 1:29-32). Tiku ni kgalhakgaxmatputunkgo Jehová «nalipatinankgo tuku nitlan nakakitaxtuni xlakata xtayatkan». Chuna la natitaxtutilha kilhtamaku, nixatlan xtayatkan nakalimini talakgaputsit chu taʼakglhuwit chu xaʼawatiya nakalakgchin lisputni. Pero tiku kgaxmatkgo xatlan xtastakyaw Jehová chu lilatamakgo, Jehová katlawani uma tamalaknun: «Tiku kinkgaxmatni nitu katilanilh, chuntiya nakgalhi takaksni xlakata ni katililakgaputsalh tuku nitlan nala» (Prov. 1:33).

14, 15. ¿Tuku kinkamasiyaniyan Proverbios 4:23?

¹⁴ Ankgalhin litamakgtayayaw akxni lilatamayaw xliskgalala Dios. Chuna la akxilhnitaw, Jehová kinkamaxkinitan putum akinin xatlan xtastakyaw. Akgtum liʼakxilhtit, klibro xla Proverbios kinkamaxkiyan laktlan tastakyaw nema kinkamakgtayayan maski tanu tanu kilhtamaku latamanitaw chu lu tlan kinkakitaxtuniyan akxni lilatamayaw. Kalichuwinaw pulaktati uma tastakyaw.

¹⁵ Kakuentajtlawaw kinakujkan. Biblia wan: «Tuku tlakg milikuentajtlawat wa minaku, xlakata anta lakatsuku latamat» (Prov. 4:23). Kalilakpuwaw tuku talakaskin xlakata nakuentajtlawayaw kinakujkan. Talakaskin nawayaw liwat nema nakinkamakgtayayan, natlawayaw ejercicio chu ni natlawayaw tuku nakinkamakgatatatlayan. Xtachuna la uma,  kuenta kilitlawatkan tuku lakpuwanaw, tuku tlawaputunaw chu tuku makgkatsiyaw. Talakaskin nalikgalhtawakgayaw xTachuwin Dios chali chali. Na kililakkaxwilitkan tuku nataʼakxilha ktamakxtumit, naʼanaw chu namastayaw kintakgalhtinkan. Nachuna, talakaskin nalichuwinanaw Dios. Chu lakgmakganaw tuku nitlan akxni ni lilakgastananaw tuku maxkajwi kintalakapastaknikan, la talakgxtumit nema ni xlitatlawat chu katamakgatliniyaw tiku nitlan likatsikgo.

16. ¿Tuku xlakata la uku kinkamakgtayayan xtastakyaw Proverbios 23:4, 5?

¹⁶ Kalipaxuwaw tuku kgalhiyaw. Biblia kinkamaxkiyan uma tastakyaw: «Ni kalakgnitamakganti xlakata nakgalhiya tumin. […] Akxni nalakglakapina, nalakgsputa, xlakata nataxtuni xpekgen xtachuna la águila chu nakgosa» (Prov. 23:4, 5). Tuku lhuwa xtapalh lakapala makgatsankgakan. Maski chuna, la uku lhuwa latamanin tiku kgalhikgo tumin chu tiku lakglimaxkgenin lu liskujkgo natlajakgo lhuwa tumin. Xlakata lu lilakgaputsakgo uma, tlawakgo tuku tlawa pi nialhla nakatalalinkgo amakgapitsin, nitlan kalichuwinankan chu asta litatatlakgo (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). Pero liskgalala kinkamakgtayayan ni namalakatsaliyaw la xlilakaskinka akxilhaw tumin. Uma kinkamakgtayayan ni lhuwa tuku nakgalhiputunaw chu nalipaxuwayaw tuku kgalhiyaw (Ecl. 7:12).

17. ¿La tlan nakgalhiyaw «xtachuwinkan tiku lakgskgalalan» nema talichuwinan kProverbios 12:18?

¹⁷ Kalilakpuwaw tuku nawanaw. Komo ni kuenta natlawayaw, tuku nawanaw nakatlawani tuku nitlan amakgapitsin. Biblia wan: «Akxni ni liwana lakapastakkan tuku wankan xtachuna la lilhtukunankan kgantum espada, pero xtachuwinkan tiku lakgskgalalan mapaksanan» (Prov. 12:18). Komo ni nalichuwinanaw tuku nitlan tlawakgo amakgapitsin, namakgtayananaw xlakata putum tlan nalatalalinaw (Prov. 20:19). Xlakata tuku nawanaw tlan namamakgkatsininan chu ni natlawaninan tuku nitlan, talakaskin nalimatsamayaw kinakujkan tuku wan xTachuwin Dios (Luc. 6:45). Akxni lilakpuwanaw xtastakyaw Biblia, kintachuwinkan  tlan kamamakgkatsini amakgapitsin (Prov. 18:4).

18. ¿La kinkamakgtayayan Proverbios 24:6 tlan nakinkakitaxtuniyan akxni lichuwinanaw Dios?

¹⁸ Katlawaw tuku wan xkachikin Jehová. Biblia kinkamaxkiyan uma tastakyaw: «Tlan nakitaxtu miguerra xlakata skgalala tiku pulaliman; tlajanankan niku anan lhuwa stakyawananin» (Prov. 24:6). Kalilakpuwaw la kinkamakgtayayan uma tastakyaw akxni lichuwinanaw Dios chu masiyayaw xaxlikana. Ni tlawayaw tuku akinin lakpuwanaw pi tlan, wata stalaniyaw tastakyaw nema kinkamaxkikanan. Makgamakglhtinanaw tastakyaw ktamakxtumit, niku natalan matitaxtikgo taʼakgchuwin chu liʼakxilhtit nema takilhtinit kBiblia. Nachuna, xkachikin Jehová kinkamaxkiyan likgalhtawakga chu videos nema kamakgtaya latamanin tlan naʼakgatekgskgo Biblia. ¿Liwana katsininita nakamaklakaskina umakgolh tamakgtay?

19. ¿Tuku lakpuwana wix xlakata liskgalala nema masta Jehová? (Proverbios 3:13-18).

¹⁹ (Kalikgalhtawakga Proverbios 3:13-18). ¡Lu xtapalh liʼakxilhaw laktlan tastakyaw nema tekgsaw kxTachuwin Dios! Komo ni xkgalhiw nila xpaxuwaw. Kʼuma artículo akxilhnitaw makgapitsi tastakyaw nema min klibro xla Proverbios nema tlan nakinkamakgtayayan nakgalhiyaw liskgalala. Pero kputuminika Biblia, Jehová na kinkamaxkiyan atanu tastakyaw. Liwana kalakkaxwiliw ankgalhin natlawayaw tuku wan Dios. Ni wa kuenta tlawayaw tuku wan kakilhtamaku xlakata xliskgalala Dios. Liwana katsiyaw pi «paxuwakgo tiku ni makgxtakgkgo» xliskgalala Jehová.