Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo

Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo

Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo

Akxni nina xkgalhtawakgayaw Biblia, kimpuskat chu akit klimaklaskiw tratamiento niku wilika xóvulo chu kiʼesperma kmaktum vidrio, chu alistalh wilika kxpan kimpuskat, xlakata xakkgalhiputunaw kiskgatakan. Makgapitsi óvulos, o laktsu lakgskgatan nema aku lakatsukumakgo, ni kamaklakaskinka wa xlakata kamakika kcongelador. ¿Chuntiya nakkgalhiyaw o nakmakganaw?

▪ Uma takgalhskinin katlawanikan tamakgaxtokgat tiku maklakaskinkgonit tratamiento niku wilikan óvulo chu esperma kmaktum vidrio, chu alistalh wilikan kxpan puskat. Chatunu tamakgaxtokgat xakstu nalaksaka tuku natlawa xlakata namaxki kuenta Jehová xlakata tuku nalaksaka, talakaskin nakatsikan la tlawakan uma tratamiento.

Kkata 1978, chatum puskat xalak Inglaterra nila xkgalhi skgata xlakata xkinkan xmatriz nitlan xwanit chu wa xapulana puskat tiku limaklakaskilh uma tratamiento. Xlakata tlan xtlawaka wilikgolh, kxóvulo chu xʼesperma xchixku kmaktum aktsu vidrio xlakata xlakatsukulh skgata. Aktsu skgata wantuku lakatsukulh makatlika chu alistalh wilika xpan puskat. Titaxtulh kilhtamaku lakachilh chatum aktsu tsumat. Uma tratamiento lilakgapaskan la niku wilikan óvulo chu esperma kmaktum vidrio.

Maski ni lakxtum tlawakan kʼakgatunu país, uma tratamiento watiya tuku maklakaskinkan. Pulana akglhuwa semanas maxkikan lu lakgtliwaka likuchun puskat xlakata nakgalhi lhuwa xakatla óvulos. Alistalh skinikan xachixku esperma nema xakstu namaxtu chu wa uma masta. Klaboratorio malakgxtumikan esperma chu óvulos. Max lhuwa uma nakatlakgo, chu alistalh tsukukgo tapitsikgo chu taxtukgo laktsu skgata nema aku lakatsukumakgolh. Lichali liwana kaʼakxilhkan xlakata namapitsikan tuku ni xatlan chu nema xatlan xlakata nakawilikan kxpan puskat. Max akgtutu kilhtamaku alistalh akgtiy o akgtutu kawilikan kxpan puskat. Chuna puskat tlan nakgalhi kskgata. Komo akgtum o akgtiy niku lakatsukuma skgata tamakgxtakgkgo kxmatriz puskat, tsukukgo katlankgo chu akgnajatsa papaʼ alistalh nalakachin skgata.

Pero ¿tuku nakatlawanikan laktsu skgata nema aku lakatsukumakgolh, nema tlan wilakgo chu nema tasiya pi ni lu tlan wilakgo? Xlakata nila xakstu nalatamakgo, nema ni kamaklakaskinkan kawilikan knitrógeno kcongelador xlakata ni nanikgo. ¿Tuku xlakata? Komo, xapulana tratamiento nitlan nakitaxtu, makgapitsi nema kamakikanit max tlan nakamaklakaskinkan chu uma nialh lu tapalaxla kitaxtu. Pero uma tratamiento tlawa nakgalhikan lhuwa takgalhskinin. Chuna la kaʼakgspulama tamakgaxtokgat nema tlawalh xapulana takgalhskinin, lhuwa latamanin ni katsikgo tuku nakatlawanikgo nema kamakikanit. Max nialh kgalhiputankgo kamanan, o nila kgalhikgo xlakata linkgoya lhuwa kata o xlakata tumin. O max pekuankgo xlakata tlan nakgalhikgo lhuwa kamanan. * Chu tlakg tuwa kitaxtu akxni niy chatum o xchatiykan nikgo o tatamakgaxtokgkgo atanu. Xlikana, lhuwa tuku xliʼakxilhatkan, chu makgapitsi kata kata xokgomakgo xlakata chuntiya nakakuentajtlawakan uma skgata nema lakatsukuma.

Kkata 2008 chatum makuchina tiku tlawa uma taskujut lichuwinalh kperiódioco The New York Times pi lhuwa tiku limaklakaskinkgo uma tratamiento ni katsikgo tuku nakatlawanikgo nema ni maklakaskinkgo. Uma periódico wa: «Max wilakgolh liwaka 400,000 laktsu skgata nema aku lakatsukumakgolh kcongeladores xla hospitales kʼuma kachikin, chu tlakg taliwakama [...]. Komo liwana nakakuentajtlawakan, tlanku nakamaklakaskinkan maski natitaxtu akgkaw kata o liwaka. Pero akxni katamakxtukan kcongelador ni putum tayanikgo» (cursivas kilakan). Xlakata uma tuku wa, tlawa pi lhuwa kstalaninanin Cristo aktanks nalakapastakkgo tuku natlawakgo. Kaʼakxilhwi tuku xlakata.

Kstalaninanin Cristo tiku lakpuwankgo tuku natlawakgo xlakata maklakaskinkgonit uma tratamiento tlan natamalakxtumikgo tuku xtlawakgolh kʼatanu tajatat. Max chatum kstalanina Cristo nalaksaka tuku natlawanikgo chatum pariente nema lu snun wi chu kaj lama xlakata kʼakgtum máquina tlawa pi chuntiya nalatama. Kstalaninanin Cristo putsakgo la nakalimakuchikan, xlakata tuku wan Éxodo 20:13 chu Salmo 36:9 lu xlakaskinka akxilhkgo latamat. Revista ¡Despertad! 8 xla agosto kata 1974 wa: «Xlakan lu xlakaskinka akxilhkgo tuku lakpuwan Dios xlakata latamat, tuku kawani xtalakapastakni chu xlakata kgalhakgaxmatkgo mapakgsinanin, tiku latamaputunkgo chuna la wan Biblia nikxni xtlawakgolh eutanasia positiva», uma wamputun pi akstu makgnikgo tiku tatatlakgo. Pero lakgachunin kaj akgtum máquina tlawama pi wi tiku chuntiya nalatama, chu xfamilia talakaskin nalaksaka komo chuntiya nalatama chu nalimaklakaskin uma máquina.

Xlikana pi ni watiya tuku titaxtuma tamakgaxtokgat nema limaklakaskilh tratamiento niku wilika óvulo chu esperma kmaktum vidrio, chu alistalh wilika kxpan puskat, chu la uku lhuwa laktsu lakgskgatan nema aku lakatsukumakgo makikgonit. Pero pulaktum tuku max nakawanikan wa nakamaxtukan krefrigerador xla nitrogeno chu natadescongelarlikgo. Akxni nialh wilakgolh krefrigerador nikgo. Tiku maklakaskinkgonit uma tratamiento nalaksakkgo komo namatlanikgo (Gál. 6:7).

Tiku limaklakaskinkgolh tratamiento niku wilika óvulo chu esperma kmaktum vidrio, chu alistalh wilika kxpan puskat, xlakata xkgalhiputunkgo kamanan tlan nalaksakgkgo chuntiya naxokgokgo xlakata chuntiya nakuentajtlawakan chu alistalh nalimaklakaskimparakgo komo kgalhiputunkgo atanu skgata. Pero, na max nialh naxokgo uma, xlakata nalakpuwankgo pi kaj staknankgo xlakata akgtum máquina. Kstalaninanin Cristo tiku titaxtumakgo uma xlilakapastakatkan pi namaxkikgo kuenta Jehová xlakata tuku nalaksakkgo chuna la katsinikgonit kBiblia. Lu tlan kgalhiputunkgo xtalakapastakni chu kuenta tlawakgo xtalakapastakni amakgapitsin (1 Tim. 1:19).

Chatum makuchina wa xlakata tiku limaklakaskinkgo uma tratamiento «ni kaj nikatsikgo tuku natlawakgo, na lu lilipuwankgo xlakata ni katsikgo tuku nakatlawanikan nema kamakikanit [kcongelador]». Chu na wa: «Lhuwa tamakgaxtokgat, lakpuwankgo pi nipara pulaktum tlan».

Liwana tasiya pi aktanks kililakapastakatkan akxni namaklakaskimputunaw tratamiento niku wilikan óvulo chu esperma kmaktum vidrio, chu alistalh wilikan kxpan puskat, xaxlikana kstalananin Cristo xlikatsitkan lhuwa taʼakglhuwit nema limin uma tratamiento. Biblia kinkawaniyan: «Xaskgalala akxilha tuku nitlan chu tatsekga chu tiku tonto chuntiya tlawa chu akgspula tuku nitlan» (Prov. 22:3).

Chatum chixku chu chatum puskat akxtum wilakgolh pero ni tamakgaxtokgkgonit, kgalhtawakgamakgolh Biblia chu tamunuputunkgo. Pero nila tamakgaxtokgkgo xlakata chixku país ni kgalhi kapasnat xla país niku wi chu mapakgsinanin ni kamaxkikgo talakaskin natamakgaxtokgkgo tiku ni kgalhikgo kapsnat. ¿Tlan nafirmarli akgtum Declaración de Promesa de Fidelidad chu alistalh tlan natamunu?

▪ Maski tlan chuna xtlawakgolh, Biblia ni wa tuku masiya. ¿Tuku xlakata? Xlakata nakatsiyaw kaʼakxilhwi tuku kilhchanima Declaración de Promesa de Fidelidad, tuku xlakata litlawaka, tuku lilakan chu niku tlan nalimaklakaskinkan.

Uma kapsnat tlawakan xlakata nalimaklakaskinkgo tiku nila tamakgaxtokgo chuna la nalichuwinanaw. Kʼuma kapsnat firmarlikgo xlakatin testigos, malaknukgo pi ni nalaʼakgskgawikgo chu natamakgaxtokgkgo xlakatin mapakgsinanin akxni tlan natlawakgo. Congregación liʼakxilha pi lamalaknunikgo kxlakatin Dios chu lakchixkuwin pi ni nalaʼakgskgawikgo, chu akxilhkgo uma tuku tlawakgo xtachuna la tiku tamakgaxtokgkgo kxlakatin mapakgsinanin.

¿Tuku xlakata limaklakaskinkan Declaración de Promesa de Fidelidad? Jehová malakatsukilh tamakgaxtokgat chu lu xlakaskinka akxilha. Jesús xKgawasa Dios wa: «Ntu Dios makxtum tlawalh, ni kamapapitsilh nchixku» (Mat. 19:5, 6; Gén. 2:22-24). Chu alistalh na wa: «Katiwa tiku namakgxtakga xpuskat, maski ni tlawanit talakgxtumit nema ni xlitatlawat, chu atanu tatamakgaxtokga, akgskgawima xpuskat» (Mat. 19:9NM). Wa xlakata chuna la wan Biblia, akxni tlawakan talakgxtumit nema ni xlitatlawat, o akxni laʼakgskgawi tlan nalakxtlawakgo xtamakgaxtokgatkan. Komo chatum xtatalakgxtumilh tiku ni xpuskat o ni xchixku, tiku nitu tlawanit tlan nalakxtlawa xtamakgaxtokgat. Komo chuna natlawa tlan natamakgaxtokgpara.

Pero Biblia liwana lichuwinan xlakata uma, wilakgolh países niku takanajla tlakg tliwakga wi ni masta talakaskin wi tiku nalakxtlawa xtamakgaxtokgat. Wata masiyakgonit pi tamakgaxtokgat nila lakxtlawakan. Wa xlakata, kachikinin niku takanajla lu xmakgtanu, limapakgsin ni masta talakaskin nalakxtlawakan tamakgaxtokgat, nipara akxni tlawakan tuku Jesús lichuwinalh. Na wilakgolh países niku tlan lakxtlawakan tamakgaxtokgat pero lhuwa kata lin. Xtachuna la takanajla o mapakgsinanin «lakgsakgalikgo» o ni mastakgo talakaskin tuku Dios masta talakaskin (Hech. 11:17NM).

Makgapitsin max wilakgolh kʼakgtum país niku nila lakxtlawakgo xtamakgaxtokgatkan xlakatin mapakgsinanin o lu tuwa, xlakata lhuwa kata makgapala. Komo xchatiykan litsakgsakgonit xlakata nalakxtlawakgo xtamakgaxtokgat chu kxlakatin Dios tlan natamakgaxtokgparakgo tlan nafirmarlikgo akgtum Declaración de Promesa de Fidelidad. Uma akgtum talakgalhaman xla congregación xlakata tiku wilakgolh kʼuma países. Pero klakalhuwa país ni talakaskin uma xlakata tlan lakxtlawakan tamakgaxtokgat, maski tsinu tuwa o lu tapalaxla.

Makgapitsi latamanin tiku wilakgolh kpaíses niku tlan lakxtlawakan tamakgaxtokgat ni liwana akgatekgskgo, o tamakgachakgxi, tuku xlakata tamaklakaskin Declaración de Promesa de Fidelidad chu kgalhskininankgo komo tlan firmarlikgo uma kapsnat xlakata ni nakgalhikgo taʼakglhuwit.

Takgalhskinin nema litsuku uma artículo talichuwinan chatum chixku chu puskat tiku akxtum wilakgolh pero ni tamakgaxtokgkgonit, chu tamakgaxtokgputunkgo. Chuna la wan Biblia tlan tamakgaxtokgo xlakata nikxni tamakgaxtokgkgonit. Pero xlakata chixku ni kgalhi kapsnat xla país niku lama, chu mapakgsina ni masta talakaskin natamakgaxtokga. (Wilakgolh lhuwa países niku mapakgsinanin mastakgo talakaskin natamakgaxtokgkgo maski ni kgalhikgo xkapsnatkan.) Pero kʼuma país nema lichuwinamaw masta talakaskin nalakxtlawakgo xtamakgaxtokgatkan, wa xlakata ni talakaskin Declaración de Promesa de Fidelidad. Xlakata ni lichuwinamaw tiku ni kamaxkikan talakaskin nalakxtlawakgo xtamakgaxtokgat, chixku chu puskat tlan natamakgaxtokgkgo. Pero la wi xlatamatkan, natalakaskin naʼankgo niku tlan natamakgaxtokgkgo maski nitu kgalhikgo kapsnat, o tlan natamakgaxtokgkgo kpaís niku wilakgolh komo pulana nalakkaxwili xkapsnat.

Tlan namakgantaxtikgo xlimapakgsin Dios chu xlimapakgsin César (Mar. 12:17; Rom. 13:1). Talakaskin chuna natlawakgo chu namakgatsikgo tuku taskin xlakata tlan natamunukgo (Heb. 13:4).

[Nota nema wi kpágina]

^ párr. 6 ¿Tuku nala komo skgata nitlan wi o nema wilinikan puskat putum tsukukgo stakkgo? Komo wi tiku kamaxtu kitaxtu la makgan skgata. Akxni lhuwa kgalhikan skgata (stuyun, chatutu o liwaka) makglhuwa chuna la akxni maklakaskinkan uma tratamiento, uma tlawa pi puskat natitaxtu tuku tuwa, max nalakachin skgata akxni nina xakatla chu nalakgstaja. Akxni chatum puskat chalhuwa kgalhi kskgata kxpan, max nawanikan namakgni makgapitsi, chatum o liwaka. Uma kitaxtu makgankan skgata uma wamputun makgninankan (Éx. 21:22, 23; Sal. 139:16).

[Recuadro xla página 15]

Atanu tuku tlawakan

Akxni akxtum wilikan óvulo chu esperma kmaktum vidrio chu alistalh wilikan xpan puskat tatlawa atanu tuku Dios nitlan akxilha, chuna la wan Biblia. Liʼakxilhtit, xóvulo chatum puskat tlan akxtum natatlawakan xsemen chatum chixku tiku ni xchixku, chu laktsu skgata nema aku lakatsukumakgolh wilikan kxmatriz puskat. (Lakpuskatin tiku akxtum latatawilakgo wa uma tuku maklakaskinkgo.) O max nawilikan xesperma xchixku chu xóvulo atanu puskat chu alistalh nawilikan kxpan xpuskat.

Atanu tuku tlawakan wa akxni katamawakan laktsu skgata nema aku lakatsukumakgolh. Akxni chuna tlawakan tuku wilinikan puskat ni para xóvulo maklakaskinka chu ni para xsemen xchixku. Atanu tuku tlawakan wa xóvulo chatum puskat tamalakgxtumikan xespermatizoide xchixku chu walinikan kxpan atanu puskat chu wa makatliy. *

Xlakskujnin Dios ni tlawakgo uma tratamiento xlakata Biblia wan: «Chu niti maxkiya mi semen xpuskat atanu chixku, xlakata ni naxkajwiliya mi makni xlakata uma» (Lev. 18:20, 29; Prov. 6:29). Akxni wilikan xpan chatum puskat esperma o chu óvulo tuku ni xla uma tamakgaxtokgat, litaxtu tuku Biblia wani pornéia, talakgxtumit xalimaxana. Chu métodos nema lichuwinawa tlawa pi ni tlan natamaklakaskin tuku likgawasa o litsumat (Mat. 5:32; 1 Cor. 5:11; 6:9, 18; Heb. 13:4).

[Nota nema wi kpágina]

^ párr. 27 Revista ¡Despertad! 8 xla marzo kata 1993, páginas 26 chu 27 tlakg lichuwinan lakpuskatin tiku makatlikgo skgata maski ni xlakan.

[Dibujo xla página 14]

[Tuku wan página 14]

Kstalaninanin Cristo tiku titaxtumakgo uma xlilakapastakatkan pi namaxkikgo kuenta Jehová xlakata tuku nalaksakkgo chuna la katsinikgonit kBiblia

[Dibujo xla página 17]