1-3. 1)¿Tuku kilhchanima wi tuku nitlan nalimakgkatsiya chu la max nakinkatlawaniyan tuku nitlan? 2) ¿Tuku tlan kinkamasiyaniyan apóstol Pablo xlakata uma?

«XLA putum tachuwin nema anan tuku tlakg lilakgaputsakan nema wankan o tsokgkan wa uma: “Tlan chuna xaktitlawalh”.» Poeta John G. Whittier chuna lichuwinalh xlakata tuku nila tlawanitaw, chuna la xlakaskinaw. Akxni wi tiku lilakgaputsa xlakata wi tuku ni tlawalh, ni tlan limakgkatsi xlakata tuku wa o tuku tlawalh. Tuku xaxlikana putum akinin wi tuku nitlan tlawanitaw. ¿tuku akgspulanitan wix?

² Makgapitsi latamanin tlawakgonit tuku nitlan o lakgalhinankgonit kxlatamatkan. Amakgapitsi ni tlawakgonit tuku lu nitlan, pero kakgalhskinkan komo tuku laksakkgonit wa tuku tlakg tlan. Wi tiku nialh lakapastakkgo tuku tlawakgolh makgasa chu chuntiya skujmakgolh. Pero atanu chuntiya lakapastakkgo tuku nitlan tlawakgonit: «Komo xaktitlawalh uma o ama...» (Sal. 51:3). ¿Chu wix? ¿Skujniputunti Dios chu ni xlilakapastakti tuku nitlan titaxtunita? ¿Wi tiku chuna titaxtulh nema tlan nakinkamakgtayayan? Chuna, xliʼakxilhtit apóstol Pablo.

³ Kxlatamat, Pablo tlawalh lhuwa tuku nitlan, pero na tlawalh tuku tlan. Chu maski lu nitlan limakgkatsilh tuku xtlawanit makgasa, katsinilh nalipaxuwa kxtaskujut Dios. Kaʼakxilhwi xliʼakxilhtit.

4. ¿Tuku nitlan tlawalh apóstol Pablo kxlatamat?

⁴ Akxni Pablo kgawasaku xwanit fariseo xlitaxtu, tlawalh tuku alistalh lixkajni limakgkatsilh. Akgtum liʼakxilhtit, pulalilh nakaputsastalanikan kstalaninanin Cristo. Biblia kinkawaniyan, pi akxni makgnika  Esteban, «Saulo, xmalakgsputumakgo nkanajlanin, xtanuy nkalakchikin; xkimaxtuy kxwataliminkgoy nchixkuwin, chu lakchajan xkimanukgoy kpulachin» (Hech. 8:3). Chuna la wan makgalhtawakgena William Barclay, tachuwin griego nema unu tamatitaxti «xmalakgsputumakgo» limasiya «pi lipekua kamakgapatinalh chu lixkajni», xtachuna la «tantum animal nema akgchipawili atantum». Xlakata lhuwa xlakgati judaísmo, Saulo xlakpuwan pi namasputu kstalaninanin Cristo xtalakaskin Dios xwanit. Wa xlakata xmasputuputun kstalaninanin Cristo «xkilhpatanuy lantla xwiliniputunkgolh, asta namakgnikgoy» chu xkaputsastalani «nchixkuwin, chu lakchajan» (Hech. 9:1, 2; 22:4). *

5. Kalichuwinanti tuku tlawalh pi Saulo xlakata nialh nakaputsastalani kstalaninanin Cristo chu la tsukulh lichuwinan Cristo.

⁵ Saulo xʼamputun kDamasco, xlakata nakaxwatamaxtu xchikkan kstalaninanin Cristo chu xkalilh kJerusalén chu Sanedrín xkamalakgaxokgekgolh. Pero Jesús xAkgxakga congregación xla kstalaninanin Cristo ni maxkilh talakaskin (Efes. 5:23). Akxni xʼama kDamasco, alh lakgapaxtokga Saulo chu lakgaxokgo tlawalh. Malakgachalh kʼama kachikin chu wanilh xkgalhilh tuku nalimapakgsikan. Biblia kinkawaniyan tuku kitaxtulh alistalh (Hech. 9:3-22).

6, 7. ¿La katsiyaw pi Pablo nitlan xlimakgkatsi akxni xlakapastaka tuku xtlawanit?

⁶ Pablo lakgpalilh xlatamat akxni kstalanina Cristo wa. Nialh litaxtulh tiku xkatlawaniputun tuku nitlan kstalaninanin Cristo, wata kamakgtayalh. Maski chuna, alistalh tsokgli: «Xampi kgaxpatnitantita xpalakata ntu nkintayat xwanit yatiyana akxni xakstalaniy xtakanajlakan judíos, lipikua xaktalatlaway xkanajlanin Dios, na xakmalakgsputukgoy» (Gál. 1:13). Chu lichuwinama tuku xtlawanit akxni katsokgnanilh kstalaninanin Cristo xalak Corinto, Filipos, chu Timoteo (kalikgalhtawakga 1 Corintios 15:9; Filip; 3:6; 1 Tim. 1:13). Pablo nitlan xlimakgkatsi akxni xtsokga tuku xtlawanit, pero na ni matsekgli xtachuna la nitu xlanit. Xla liwana xkatsi pi xtlawanit tuku nitlan (Hech. 26:9-11).

⁷ Frederic W. Farrar lichuwinalh tuku tlawalh Saulo «akxni lu kaputsastalanilh». Wa pi kajwatiya akxni katsiyaw la lipekua nitlan kalikatsinilh kstalaninanin Cristo «tlan katsiyaw la nitlan xlimakgkatsi chu tuku lixkajni xwanikgo tiku ni xʼakxilhputunkgo». Congregaciones nema apóstol xlakgapaxialhnan, max xwilakgo natalan tiku xla ni xkalakgapasa xtalakatsuwinikgo chu xwanikgo: «Wix Pablo, tiku xkinkaputsastalaniyan» (Hech. 9:21).

8. ¿Tuku xmakgkatsi Pablo xlakata talakgalhaman chu tapaxkit nema xlimasiyanikgonit Jehová chu Jesús, chu tuku kinkamasiyaniyan?

⁸ Pero Pablo xakgatakgsni pi xtalakgalhaman Dios xmaxki talakaskin natlawa xtaskujut. Akgkutati cartas nema tsokgli lichuwinalh uma tayat tatipuxamakaw Dios, wa tiku tlakg tsokgli ni xawa atanu (kalikgalhtawakga 1 Corintios 15:10). Xla xpaxtikatsini xtalakgalhaman Dios chu limasiyaputulh pi liwana xlimaklakaskima. Asta tlakg skujli nixawa amakgapitsin apóstoles. Tuku akgspulalh wi tuku lu xlakaskinka masiya, xpalakata tiku lakpuwankgo pi Dios ni katikatapatilh xtalakgalhinkan. ¿Tuku kinkamasiyaniyan? Pi komo akinin limasiyayaw pi kanajlayaw xtamakamastan Jesús, nawanaw kintalakgalhinkan chu nalakgpaliyaw kintayatkan, Jehová nialh nalakapastaka kintalakgalhinkan, maski lu lanka nawankgo  (kalikgalhtawakga 1 Timoteo 1:15, 16). Maski Pablo lu xkaputsastalani kstalaninanin Cristo, tsokgli, «xKam Dios, wa nti nkintipaxkilh na tiʼakstutamastalh nkintipalakanilh» (Gál. 2:20; Hech. 9:5). Chuna la akxilhaw, xla katsinilh naskujnani Jehová chu ni xlakapastaka tuku nitlan xtlawanit. ¿Chu wix?

9, 10. 1) ¿Tuku xlakata makgapitsi natalan nitlan limakgkatsikgo xlakata tuku nitlan tlawakgonit? 2) ¿Tuku xlakata ni kajwatiya nalilakapastakaw tuku nitlan tlawanitaw?

⁹ Max wix tlawa tuku alistalh nitlan limakgkatsi. Max nitlan limaklakaskinti minkilhtamaku chu militliwakga chu tlawa tuku nitlan. Max tlawani tuku nitlan achatum o nitlan limakgkatsiya xlakata atanu tuku tlawa. ¿Tuku tlan tlawaya xlakata uma?

¹⁰ Lhuwa chuntiya lakapastakkgo tuku nitlan tlawakgonit lakapastakkgo chu wa xlakata lu nitlan limakgkatsikgo chu nitlan kitaxtukgo. Pero ¿lakkaxtlawa taʼakglhuwit uma? Ni. Xtachuna la wix xlakpuwanti pi kaj xlakata akglhuwa horas natastiwiya, makgat niku nachipina. Kaj natlakgwana. Ni watiya nalakapastaka tuku nitlan tlawanita, tlakg tlan wi tuku natlawaya xlakata nalakkaxtlawaya. Akgtum liʼakxilhtit, tlan naskina natapatikana chu max tlan natalalimparaya. Na nialh natlawaya tuku matlawin tuku nitlan xlakata nialh natlawaparaya. Max nialhla tuku natlawaya kaj natayaniya. Pero akxni lilipuwanaw uma ni makgtayayan. Wata ni kinkamaxkiyan talakaskin namaxkiyaw Jehová tuku tlakg tlan kgalhiyaw.

11. 1) ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata Jehová nakinkalakgalhamanan chu nakinkalimasiyaniyan tapaxkit nema ni kinkamininiyan? 2) ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata nialh nalilipuwanaw tuku nitlan tlawanitaw chu tlan natawila kintalakapastaknikan?

¹¹ Makgapitsi kstalaninanin Cristo mastakgo talakaskin pi tuku nitlan tlawakgolh natlawa pi ni nakanajlakgo pi Dios nila nakapaxki. Max asta lakpuwankgo pi  ni kaminini nakalakgalhaman Dios xlakata tlawakgonit tuku lu nitlan chu makglhuwa tlawakgonit. Pero maski lhuwa tuku nitlan tlawakgonit, tlan namakgxtakgkgo tuku nitlan natlawakgo, nalakgpalikgo chu naskinkgo nakatapatikan (Hech. 3:19). Jehová tlan kinkalimasiyaniyan talakgalhaman chu tapaxkit nema ni kinkamininiyan, chuna la kalimasiyaninit lhuwa latamanin. Xla lakgalhaman tiku xlikana makgxtakga tuku nitlan tlawa chu taktuju, chuna la Job wa: «Xlikana lu nitlan klimakgkatsi [chuna la wan nota, «tsinka kmakgkatsi»] kpokgxni chu lhkaka» (Job 42:6). Dios kinkamaxkinitan uma tastakyaw xlakata tlan namakgkatsi kintalakapastaknikan: «Tiku matsekga xtalakgalhin nitlan kitaxtuniyacha, pero tiku wan chu nialh chuna tlawa nalakgalhamankan» (Prov. 28:13; Sant. 5:14-16). Wa xlakata, tlan nawaniyaw Dios kintalakgalhinkan, chu naskiniyaw nakinkatapatiyan chu nalakkaxwiliyaw nialh natlawayaw tuku nitlan (2 Cor. 7:10, 11). Komo chuna tlawayaw, nalitamakgtayayaw xtalakgalhaman «xlakata xla lu xlikana tapatinan» (Is. 55:7).

12. 1) Chuna la tlawalh David, ¿tuku tlan natlawayaw xlakata nialh nitlan nalimakgkatsiyaw kintalakapastaknikan? 2) ¿Tuku kilhchanima pi Jehová nitlan makgkatsi chu la kinkamakgtayayan akxni akgatekgsaw? (Kaʼakxilhti recuadro.)

¹² Jehová tlan kinkalimakgtayayan oración. David tlawalh oración chu wanilh tuku xmakgkatsi, chu uma stlan oración tatsokgtawilanit kSalmos (kalikgalhtawakga Salmo 32:1-5). David katsilh pi akxni ni xtlawaniputun kuenta tuku xwani xtalakapastakni xtlawa pi lu nitlan nalimakgkatsi. Uma liʼakgatekgsaw pi xlakata ni wa xtalakgalhin makgatsankgalh xtapaxuwan chu nitlan limakgkatsilh kxtalakapastakni chu xmakni. ¿Tuku tlawalh xlakata xtapatika chu tlan xlimakgkatsilh? Wa tuku nitlan xtlawanit kxʼoración. Jehová kgalhtilh chu maxkilh litliwakga xlakata chuntiya xtlawalh tuku xatlan. Nachuna, komo nawaniya Jehová tuku makgkatsiya, liwana kakatsi pi xla nakgaxmata tuku nawaniya. Komo nitlan limakgkatsiya tuku tlawa, katlawa tuku tlan namatlaniya xlakata natalakkaxtlawa. Pero alistalh, kalipawanti pi Jehová natapatiyan (Sal. 86:5).

13, 14. 1) ¿Tuku nalakapastakaw la uku? 2) ¿Tukuya takgalhskinin nakinkamakgtayakgoyan naʼakxilhaw tuku tlawamaw?

¹³ Wankan pi latamat tlan naʼakgatekgskan komo naʼakxilha tuku tlawanita kmilatamat, pero kaj tlan nalatamayaw komo naʼakxilhaw tuku wi kkilakatinkan. Wa xlakata, ni kalilakgaputsaw tuku tlawanitaw, wata kalitaʼakgatsankgaw tuku tlawamaw chu tuku aku natlawayaw. Akstu kakgalhskinka: «¿Nitlan naklimakgkatsi xlakata tuku naklaksaka uku? ¿Naklakpuwan pi tlakg tlan tanu la xaktitlawalh? ¿Liwana kskujnanima  Jehová la uku xlakata alistalh nitu naklilipuwan?».

¹⁴ Xlakata talakatsuwina lanka talakgaputsit, ni nalilipuwanaw chu nalakapastakaw: «¿Tlakg lhuwa xaktiskujnanilh Jehová? ¿Tuku xlakata ni precursor kwa akxni kmatlanilh? ¿Tuku ni kimaxkilh talakaskin siervo ministerial xakwa? ¿Ktlawalh tuku kmatlanilh xlakata tlan tayat xakkgalhilh? ¿Klitaxtu la tiku Dios kaʼakxilhputun kxasasti kakilhtamaku?». Uma takgalhskinin nakinkamakgtayakgoyan naʼakxilhaw komo la uku maxkimaw Jehová tuku matlaniyaw. Komo nichuna max natlawayaw tuku alistalh nalilipuwanaw (2 Tim. 2:15).

15, 16. 1) ¿Tuku makgxtakgkgonit lhuwa kstalaninanin Cristo xlakata namaxkikgo Jehová tuku tlakg tlan kgalhikgo? 2) ¿Tuku xlakata ni nalakpuwana pi ni tlan tuku tlawa xlakata skujnani Dios?

¹⁵ ¿Wi tuku makgxtakgnita xlakata naskujnaniya Dios putum kilhtamaku? Max makgxtakgti akgtum carrera o akgtum tlan taskujut xlakata ni lhuwa tuku xkgalhi kmilatamat chu tlakg lhuwa kilhtamaku kskujnani Jehová. Max ni tamakgaxtokgti chu ni kgalhi minkamanan xlakata kskujti kBetel, superintendente viajante, misionero, o makgtayananti programa xla construcción internacional. Xlakata lhuwata kata skujnanipat Jehová, ¿ni tlan nalimakgkatsiya xlakata uma tuku laksakti natlawaya? ¿Nalakpuwana pi ni xlakaskinka tuku tlawa o pi ni liwana laksakti akxni militlawat xwanit? ¡Ni chuna!

¹⁶ Laksakti uma xlakata xliputum minaku xpaxkiya Jehová chu xkamakgtayaputuna tiku skujniputunkgo. Ni kalakpuwanti pi tlakg tlan xkitaxtunin komo tanu tuku xtilaksakti natlawaya. Tlan nalipaxuwaya xlakata tlawa tuku xlakpuwana pi xatlan, chu maxki Jehová tuku tlakg tlan xkgalhiya. Jehová putum kilhtamaku nalakapastaka tuku tlawa xlakata skujni. Akxni nakgalhiya «xaxlikana latamat», uma wamputun, latamat tuku nikxni nasputa, niku nialh naʼanan talakgalhin, chu xla tlakg nasikulunatlawayan chuna la wix ni para lakpuwana (Sal. 145:16; 1 Tim. 6:19, TNM).

17, 18. 1) ¿Tuku tlawalh Pablo xlakata nialh xlakpuwa tuku ni tlan xtlawanit? 2) ¿Tuku natlawaya wix xlakata tuku tlawanita, tuku tlawapat chu tuku aku natlawaya?

¹⁷ ¿Tuku tlawalh Pablo xlakata ni tlan xlimakgkatsilh tuku xtlawanit? Biblia Hua Xasasti Talaccaxlan chuna matitaxti xtachuwin Pablo: «Kpatsankgay wa ntu ntamakgaxtakga kkgan, na wa kliakgaʼaniy wa ntu ntsankgay ntlakg kalakan. Kax ktlawaniy asta ntani nakkitamaktay» (kalikgalhtawakga Filipenses 3:13, 14). Pablo ni lhuwa lakpuwa tuku nitlan xtlawanit akxni judío xwanit. Wata limaklakaskilh xkilhtamaku chu xlitliwakga xlakata tlan xmakgamakglhtinalh latamat nema ni kgalhi xlisputni.

¹⁸ ¿Tuku kinkamasiyaniyan xtachuwin? Pi nitlan kitaxtu akxni lu lilipuwankan tuku nitlan tlawakan, xlakata tuku tatlawanit nila talakgpali. Talakaskin natlawayaw tuku wi kilakatinkan. Xlikana pi nalakapastakaw tuku nitlan tlawanitaw kilatamatkan pero ni talakaskin putum kilhtamaku nalakapastakaw uma. Tlan makgxtakgaw tuku nitlan tlawaw kilhtamaku nema titaxtulh, chu la uku naskujnaniyaw Jehová xliputum kilitliwakgakan chu nalakapastakaw tuku lu tlan namakglhtinanaw kilhtamaku nema aku mima.