Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

¿Xlikana Josefo tsokgli?

¿Xlikana Josefo tsokgli?

Kxlibro XX Antigüedades Judías, Flavio Josefo chatum historiador xalak pulana siglo lichuwinan akxni nilh Santiago, xtala Jesús: «Lakputsananika xtala Jesús tiku xwanikan Cristo; xtukuwani wa Jacobo [o Santiago]». Lhuwa putsananin lakpuwankgo pi xlikana uma tuku wan. Pero, makgapitsi ni liwana kanajlakgo xlakata atanu tuku tawan xpalakata Jesús kʼuma libro. Uma tatsokgni nema lilakgapaskan: Testimonium Flavianum, wan:

«Ama kilhtamaku latamalh chatum skgalala chixku, nema xwanikan Jesús, komo tlan nawanaw pi chatum chixku xwanit, xlakata tlawalh tuku nila tamakanajla, chu xmakgalhtawakganakan litaxtulh tiku xatapaxuwan xmakglhtinankgo xaxlikana. Stalanikgolh lhuwa judíos chu tiku ni judíos. Wa Cristo xwanit. Xlakata makamastakgolh xanapuxkun judíos, Pilatos mapakgsinalh pi xmawakaka kkiwi. Tiku pulana xpaxkikgo ni makgxtakgkgolh, xlakata katasiyanilh xliʼakgtutu kilhtamaku, akxni lakastakwanalh; palakachuwinanin xlichuwinankgonit uma, chu akgtum mil tuku lu stlan xpalakata. Chu asta la uku chuntiya lamakgolh tiku kalilakgapaskan kstalaninanin Cristo.» (Antigüedades Judías, libro XVIII, cap. III, sec. 3, matitaxtilh kʼespañol Luis Farré.)

Akxni ksputma siglo XVI matsukikgolh akgtum taʼakglhuwit tiku xkanajlakgo pi ama tatsokgni xlikana tuku xwan chu tiku ni liwana xkanajlakgo pi wa Josefo tsokgli. Serge Bardet, historiador xalak Francia chu tiku lakgapasa makgapitsi libros, xtlawaputun pi xkgalhsputli uma tuku lu xlitaʼakglhuwikgonit akgtati siglo. Xla lichuwinalh tuku xputsananit anta klibro nema wanikan Le Testimonium Flavianum: Examen historique considérations historiographiques (Testimonium Flavianum. Examen histórico y factores historiográficos).

Josefo ni kstalanina Cristo xwanit xla chatum historiador judío xwanit. Wa xlakata, tuku litaʼakglhuwikgo wa pi Josefo limapakuwi Jesús, «Cristo». Chuna la lakputsananilh Bardet wan pi uma titulo «xtachuna la tachuwin xagriego, nema limaklakaskin artículo [definido] akxni lichuwinan xtukuwani chatum lataman». Bardet wan pi chuna la lakpuwankgo judeocristianos, «nila kajwatiya wanaw pi Josefo limaklakaskilh tachuwin Christos» xlakata limaklakaskilh wamputun «pi tiku lakputsananikgoy ni kuenta tlawakgonit uma chu ni tlan tuku tlawakgonit».

¿Tlan nawanaw pi wi tiku xakgskgawinamputun chu tsokgnalh xtachuna la Josefo xlakata nachuna xtasiyalh la xtsokgnan Josefo? Xlakata tuku tatsokgnit makgasa, Bardet wa pi xlakata xtekgska xtachuna xlitaxtulh la tuku nila kanajlakan. Xtalakaskilh pi tiku chuna xtlawalh «chatum tiku lu matlani». Wamputun pi, «nachuna xtsokgnalh la xtsokgnan Josefo».

¿Tuku xlakata lhuwa talakputsananima komo xaxlikana uma tatsokgni? Bardet lichuwinan xaxlikana taʼakglhuwit akxni wan: «Wa Testimonium, talakputsananima ni xtachuna la amakgapitsi tatsokgni xalakgmakgan xlakata tlawakan takgalhskinin xla uma libro». Xla wan pi tiku tatayakgonit uma tatsokgni lhuwata siglo, takilhtinit «kaj tuku ni liwana takatsi» chu ni putsananikgo tatsokgni chuna la xlilat, xlakata xlikgalhmakgtayakgolh pi xaxlikana uma tatsokgni.

Ni katsiyaw komo tuku tsokgli Bardet nalakgpali tuku lakpuwankgo atanu tiku putsananikgo la akxilhkgo Testimonium Flavianum. Chatum tiku chuna tlawanit wa Pierre Geoltrain, nema lu lakgapasa judaísmo helenístico chu cristianismo primitivo. Putum kilhtamaku xlakpuwanit pi Testimonium xlakmanukanit atanu tachuwin, wa xlakata xkalilitsin tiku xlakpuwankgo pi xaxlikana xwanit uma. Pero la uku paxtikatsini tuku tekgsli Bardet kxtalakputsan chu uma tlawalh pi xlakgpalilh tuku xlakapastaka. Xla wa pi «nila tiku nawan pi ni xlikana tuku tsokgli Josefo».

Xlikana, xtatayananin Jehová wi tuku tlakg kinkamakanajliyan pi Jesús wa Cristo, xlakata chuna wi kBiblia (2 Tim. 3:16).