1. ¿La makgtayanan nalatachuwinankan ktamakgaxtokgat?

CHATUM tala xalak Canadá wan: «Akit tlakg klakgati naktatawila kimpuskat nixawa atanu. Tapaxuwan taliwaka chu putum tapatin taʼaktsuwi komo akxtum wilaw». Chatum chixku xalak Australia tsokgli: «Uma akgkawitu kata nema akxtum tawilanitaw, ni tawilanit akgtum kilhtamaku nema ni ktachuwinanit kimpuskat. Xla chu akit klalipawanaw chu liwana katsiyaw pi tliwakga wi kintamakgaxtokgatkan. Uma chuna kitaxtu xlakata lakatanks chu putum kilhtamaku klatachuwinanaw». Chatum tala puskat xalak Costa Rica chuna wa: «Lakatanks naklatachuwinanaw ni kajwatiya matliwakglhnit kintamakgaxtokgatkan; na tlawanit tlakg naktalakatsuwiniyaw Jehová, kinkamakgtayayan xlakata ni naktlawaputunaw tuku nitlan, tlawa pi akxtum naktawilayaw chu tapaxkit tlakg nastaka».

2. ¿Tuku natlawa pi ni nalatachuwinankan?

² ¿Wix chu tiku tatamakgaxtokgnita latachuwinanatit, o lu tuwa makgkatsiya chuna natlawayatit? Xlikana pi namin kilhtamaku natitaxtuyatit tuku tuwa, xlakata ktamakgaxtokgat akxtum wilakgo chatiy tiku kgalhikgo talakgalhin, tiku tanu lakpuwankgo chu tanu la kamakgastakkanit (Rom. 3:23). Maski chuna, tiku tamakgaxtokgkgonit lakputsakgo la nalatachuwinankgo. Wa xlakata John M. Gottman chu Nan Silver wankgo pi tamakgaxtokgat «talakaskin litliwakga, liwana nakatsikan tuku natlawakan, natayanikan tuku nitlan natitaxtukan chu lhuwa naliskujkan xlakata tamakgaxtokgat namakgapala».

3. ¿Tuku kamakgtayanit makgapitsin namatliwakglhkgo xtamakgaxtokgatkan?

³ Xlakata tamakgaxtokgat lu tlan natawila, talakaskin lhuwa naliskujkan; akxni chuna tlawakan anan lhuwa tapaxuwan. Tamakgaxtokgat nema lapaxkikgo paxuwakgo (Ecl. 9:9). Kalakapastakwi xtamakgaxtokgatkan Isaac chu Rebeca (Gén. 24:67). Maski xtitaxtunita lhuwa kilhtamaku la xtamakgaxtokgkgonit xtapaxkitkan chuntiya tliwakga xwanit.  Na tlan chuna wankan xlakata tiku tamakgaxtokgkgonit la uku. ¿Tuku kamakgtaya? Xlakan katsinikgonit nalalitachuwinankgo tuku lakpuwankgo chu tuku makgkatsikgo, pero ni lalimakgalipuwankgo, kkatsinitilhakgonit nalaʼakgatekgsnikgo chu nalalimasiyanikgo kakni, tapaxkit chu tataktujut. Chuna la naʼakxilhaw, akxni anan uma akgtati tayat ktamakgaxtokgat, putum kilhtamaku tlan latachuwinankan.

4, 5. ¿La tlan liskgalala kamakgtaya tamakgaxtokgat xlakata nalaʼakgatekgsnikgo? Kawanti makgapitsi liʼakxilhtit.

⁴ Proverbios 16:20 wan pi «tiku limasiyama liskgalala akxni wi tuku tlawama, tlan nakitaxtuni». Uma tachuwin lu xlikana ktamakgaxtokgat chu kfamilia (kalikgalhtawakga Proverbios 24:3). Anta niku tlakg tlan tekgsaw liskgalala wa kxTachuwin Dios. Anta kʼGénesis 2:18 likgalhtawakgayaw pi Dios tlawalh puskat xlakata xtatakgatsin chixku xwa, ni xlakata xtalakxtum xwa. Uma limasiya la lakpuskatin wankgo tuku lakpuwankgo. Xlikana, tanu tanu la lakapastakkgo lakpuskatin, pero atsinu ni putum lakgatikgo lichuwinankgo tuku makgkatsikgo, latamanin chu xʼamigos. Xlakan lu lhuwa xtapalh akxilhkgo tlan nakatachuwinankan, xlakata makgkatsikgo pi kapaxkikan. Chu lhuwa lakchixkuwin ni lakgatikgo lichuwinankgo tuku makgkatsikgo; tlakg lakgatikgo lichuwinankgo xtaʼakglhuwitkan chu la nalakkaxtlawakgo o taskujut chu tuku lilakgastanankgo. Nachuna, lakchixkuwin lakgatikgo kakamaxkika kakni.

⁵ Chatum tala xalak Gran Bretaña wan: «Kinchixku lakapala lakkaxtlawaputun taʼakglhuwit chu ni pulana kgaxmata tuku kwan. Uma lu nitlan kimamakgkatsini, xlakata akit klakaskin xkinkgaxmatnilh chu xkiʼakgatekgsnilh». Chatum chixku tsokgli: «Akxni aku xaktamakgaxtokgnitaw tunkun xaklakkaxtlawaniputun putum taʼakglhuwit nema xkgalhi. Pero ni xlimakgas kkatsilh pi tuku xla xlakaskin wa xakkgaxmatnilh» (Prov. 18:13; Sant. 1:19). Xaskgalala chixku akxilha la makgkatsi xpuskat chu likatsini chuna la talakaskin. Nachuna, chixku wani xpuskat pi tlakg xlakaskinka akxilha tuku lakpuwan chu tuku makgkatsi (1 Ped. 3:7). Chu puskat, xliʼakgatekgsnit tuku xlakata chuna lakpuwan. Akxni xchatiykan laʼakgatekgsnikgo, lapaxkikgo chu makgantaxtikgo tuku xlitlawatkan la wan Biblia, uma tamakgaxtokgat lu paxuwa. Akxtum tlan lamakgtayakgo xlakata natlawakgo xatlan talaksakni.

6, 7. 1) ¿La tlan nakamakgtaya tamakgaxtokgat namasiyakgo liskgalala xtastakyaw Eclesiastés 3:7? 2) ¿La tlan chatum puskat nalimasiya liskgalala, chu tuku naliskuja natlawa chatum chixku?

⁶ Xaskgalala tamakgaxtokgat na katsi pi anan «kilhtamaku akxni ni nachuwinankan chu kilhtamaku akxni tlan nachuwinankan» (Ecl. 3:1, 7). Chatum tala tiku kgalhi akgkaw kata lata tamakgaxtokgnit wan: «Uku kkatsininit pi anan kilhtamaku akxni ni xlilat naklichuwinanaw akgtum taʼakglhuwit. Komo kinchixku lu lhuwa taskujut kgalhi o atanu tuku xlitlawat, kmasta talakaskin katitaxtulh tsinu kilhtamaku chu alistalh kwani tuku klitachuwinamputun. Akxni chuna ktlawa, tlakg ni tuwa kinkakitaxtuniyan nakkgalhchuwinanaw». Xaskgalala puskat tlan lakapastaknan chu liwana laksaka «tachuwin nema [nawan] akxni xlilat» chu uma tlawa nakgaxmatnikan chu xlakaskinka naʼakxilhkan (kalikgalhtawakga Proverbios 25:11).

⁷ Chatum tala chixku ni kaj nakgaxmatni tuku wan xpuskat, nachuna xliskujat xlakata aktanks nawani tuku makgkatsi. Chatum kgolotsin tiku kgalhiya puxamatujun kata lata tamakgaxtokgnit wa: «Lu tuwa kmakgkatsi nakwani kimpuskat tuku wi kkinaku». Chatum tala chixku tiku puxamatati kata kgalhi lata tamakgaxtokgnit wa: «Akit tlan kmaki tuku kmakgkatsi komo klakpuwan: “Nialh chuna nakmakgkatsi komo ni naklichuwinan”. Pero kkatsininit pi naklichuwinan tuku kmakgkatsi ni wamputun pi ni tliwakga akit. Akxni tuwa kmakgkatsi nakchuwinan, kskini Jehová kakimakgtayalh nakkatsi tuku nakwan chu la nakwan. Kjaxanan  chu ktsuku kchuwinan». Na makgtayanan naʼakxilhkgo tukuya kilhtamaku nachuwinankgo, max akxni xakstukan likgalhtawakgamakgo texto xla chali chali o Biblia.

8. ¿Tuku na kamakgtaya kstalaninanin Cristo xlakata naliskujkgo tlan nakakitaxtuni kxtamakgaxtokgatkan?

⁸ Xlakaskinka pi chixku chu puskat lhuwa xtapalh naʼakxilhkgo oración chu namatlaniputunkgo la latachuwinankgo. Xlikana, max tuwa nakitaxtu nalakgpalikgo la xlikatsikgo. Pero akxni paxkikgo Jehová, skinikgo xʼespíritu chu xasanto akxilhkgo xtamakgaxtokgatkan, kgalhikgo tamakgtay nema lhuwa ni kgalhikgo. Chatum tala tiku puxamachaxan kata lata tamakgaxtokgnit tsokgnalh: «Kinchixku chu akit kuenta ktlawayaw tuku Jehová lakpuwan xlakata tamakgaxtokgat, nipara klakpuwanaw naklamakgxtakgaw. Wa xlakata lhuwa kliskujaw nakchuwinanaw chu naklakkaxtlawayaw kintaʼakglhuwitkan». Dios makgapaxuwa akxni ni laʼakskgawikgo tiku tatamakgaxtokgnit chu lhuwa kasikulunatlawa (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Tuku tlan tlawakgo tiku makgaxtokgkgo xlakata namatliwakglha xtapaxkitkan?

⁹ Tapaxkit «lakatanks makxtum tlawanan», chu wa tayat nema tlakg xlakaskinka ktamakgaxtokgat (Col. 3:14). Xaxlikana tapaxkit staka akxni tiku tamakgaxtokgkgo akxtum paxuwakgo chu titaxtukgo tuku tuwa. Litaxtukgo tlakg xatlan amigos chu tlakg akxtum tawilaputunkgo. Ktamakgaxtokgat la umakgolh ni staka tapaxkit kaj xlakata namin kilhtamaku wi tuku natlawakan xpalakata tiku tamakgaxtokgkgo, chuna la tasiya kpelículas, wata staka chali chali akxni: laʼakgpixtiyakan, o lasnatkan, akxni lawanikan stlan tachuwin, akxni latalitsinkan o akxni lakgalhskinkan, «¿la kitaxtunin uku?». Uma tuku xalaktsina tlan matliwakglha tamakgaxtokgat. Akgtum tamakgaxtokgat nema linkgoya akgkunajatsa kata, latachuwinankgo chu lamalakgachanikgo mensaje. Xachixku wan: «Kaj chuna ktlawayaw xlakata nakkatsiyaw la kinkakitaxtuniman».

¹⁰ Tapaxkit natlawa pi tiku tamakgaxtokgkgonit tlakg nalalakgapasputunkgo (Filip. 2:4). Chu akxni tlakg lalakgapaskgo xtapaxkit nastaka chu natatliwakglha maski lakgalhinanin. Xatlan tamakgaxtokgat talakgpalitilha pero tlakg tatliwakglhtilha chu staktilha akxni titaxtutilha kata. Komo tamakgaxtokgnitata, kakgalhskinkanti: «¿Xlikana klakgapasa kinchixku o kimpuskat? ¿Kʼakgatekgsa tuku makgkatsi chu tuku lakpuwan? ¿La xlilhuwa klilakpuwan tiku ktamakgaxtokga, max akxni klakapastaka xatlan xtayat nema klakgatilh akxni klakgapasli?».

11. ¿Tuku xlakata xlakaskinka lamaxkikan kakni ktamakgaxtokgat? Kawanti akgtum liʼakxilhtit.

¹¹ Asta tamakgaxtokgat nema lu paxuwakgo na kgalhikgo taʼakglhuwit, chu asta tiku lapaxkikgo min kilhtamaku ni akxtum tuku lakpuwankgo. Wa uma tuku titaxtukgolh Abrahán chu Sara (Gén. 21:9-11). Maski tanu la xlakpuwankgo uma ni tlawalh pi nialh xlatalalinkgolh. ¿Tuku xlakata? Xlakan lu tlan lalikatsinikgolh chu lamaxkikgolh kakni. Akgtum liʼakxilhtit, Abrahán wanilh Sara «katlawa litlan» (Gén. 12:11, 13). Chu Sara xkgalhakgaxmatni chu kxtalakapastakni xwani «kinchixku» (Gén. 18:12). Akxni ktamakgaxtokgat ni lamaxkikgo kakni, uma litasiya la takgaxmata chu la lakawankgo akxni latachuwinankgo (Prov. 12:18). Komo ni lakkaxtlawakgo niku tsuku taʼakglhuwit, xtamakgaxtokgatkan max nalakla (kalikgalhtawakga Santiago 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Tuku xlakata tiku aku tamakgaxtokgkgonit tlakg naliskujkgo nalamaxkikgo kakni akxni nalatachuwinankgo?

¹² Tiku aku tamakgaxtokgkgonit wa tlakg xliskujatkan xlakata tlan nalatachuwinankgo chu nalamaxkikgo kakni. Tlan xlalikatsinitkan xlakata ni tuwa chu nalatachuwinankgo. Chatum chixku wan: «Xapulana kata ktamakgaxtokgat anan tapaxuwan, pero min kilhtamaku na ni nakatsiya tuku natlawaya. Asta akxni chixku tsuku akgatekgsa la makgkatsi xpuskat, tuku tlawa chu tuku maklakaskin, chu xpuskat na akgatekgsa xchixku, tamakgaxtokgat max ni lu tlan natawila. Pero lu makgtayanan komo liwana nalakapastakgo chu tataktujukgo, ni lakapala nasitsikgo, nakgalhkgalhinankgo chu nalipawankgo Jehová». ¡Uma lu xlikana!

13. ¿Tuku xlakata xlakaskinka tataktujut xlakata tlan natawila tamakgaxtokgat?

¹³ Akxni ktamakgaxtokgat tlan latachuwinankgo xtachuna la chuchut xla akgtum kgalhtuchokgo nema ni tuwa tlawan xlakʼitat akgtum jardín. Akxni “niti [...] tlanka likatsi” tlawa pi uma chuchut chuntiya ni tuwa natlawan (1 Ped. 3:8, Hua Xasasti Talaccaxlan, 1999). Chatum tala tiku lina akgkawitu kata lata tamakgaxtokgnit wan: «Akxni ni lanka makgkatsikana, tlakg ni tuwa lakkaxtlawaya taʼakglhuwit, xlakata matlawiyan nawana kintapati». Chatum kgolotsin xalak congregación tiku lina puxam kata lata tamakgaxtokgnit wan: «Min kilhtamaku nawana “kakintapati” tlakg xlakaskinka ni xawa  “kpaxkiyan”». Chu na wan: «Xlakata ni tuwa nakgalhiya tataktujut talakaskin natlawaya oración. Akxni kinchatiykan akxtum ktlawayaw oración lakapastakaw pi makglakgalhinanin chu pi Dios kinkalakgalhamanan maski ni kinkamininiyan, uma kimakgtaya nakakxilha taʼakglhuwit chuna la xlilat».

14. ¿Tuku nala komo ktamakgaxtokgat wi tiku lanka makgkatsikan?

¹⁴ Pero akxni wi tiku lanka makgkatsikan ni makgtayanan tlan nalatalalin. Tuwa latachuwinan, xlakata ni wamputun kintapati. Tiku ni taktuju ni wan «kakintapati», wata atanu tuku limawaka. Xlakata pekuan ni akxilhputun tuku ni tlan tlawa, wata akxilha tuku nitlan tlawa tiku tatamakgaxtokgnit. Akxni lakpuwan pi nitlan tuku wanimaka, ni lakkaxtlawaputun xtaʼakglhuwit, lakpuwan pi nitlan mamakgkatsinika chu max xatasitsi nakgalhtinan o nialh nachuwinan (Ecl. 7:9). Xlikana: tiku ni taktuju tlan nalaktlawa xtamakgaxtokgat. Kalakapastakwi pi «Dios talhtaninikgoy wa nti ntlanka katsikgoy, na kgalhinikgoy xlipaxkatsinit wa nti xalaksmalhwa» (Sant. 4:6).

15. Kawanti la kamakgtaya tamakgaxtokgat nalakkaxtlawakgo taʼakglhuwit xtastakyaw Efesios 4:26, 27.

¹⁵ Xlikana, ni xlilat nalakpuwankan pi ktamakgaxtokgat nikxni tiku lanka namakgkatsikan. Wa xlakata, komo chuna nala, kuenta katlawaw chu tunkun kaputsaw la nalakkaxtlawayaw. Pablo kawanilh xnatalanin: «Ni natsankgay nchichini lantla nkgalhiyatitku mintasitsinkan. Na ni timaxkiyatit nkilhtamaku mpala nakatokglhan Akgskgawini» (Efes. 4:26, 27). Akxni ni kuentajtlawayaw tastakyaw nema Dios kinkalimaxkiyan xTachuwin, patinanaw. Chatum tala wa: «Minit kilhtamaku kinchixku chu akit ni kuenta ktlawanitaw xtastakyaw Efesios 4:26, 27. ¡Chu uma kilhtamaku lu nitlan klhtatanit!». Tlakg tlan tunkun nalakkaxtlawakan taʼakglhuwit xlakata nialh nalasitsinikan. Xlikana, max talakaskin nalamaxkiyaw kilhtamaku xlakata namachokgoyaw kintasitsikan. Nachuna lu tlan nawan komo naskiniyaw Jehová xatlan tapuwan, nema na kilhchani nataktujuyaw. Uma tayat namakgtayanan kaj naʼakxilhaw taʼakglhuwit chu ni wa tuku tlawayaw. Komo ni chuna natlawakan, tlakg nitlan natawilakgo (kalikgalhtawakga Colosenses 3:12, 13).

16. ¿La tataktujut nakamakgtaya tiku tamakgaxtokgkgonit naʼakxilhkgo tuku tlan tlawakgo chuna la xlilat?

¹⁶ Tataktujut chu ni lakpuwankan pi putum tlan tlawakan kamakgtaya tiku tamakgaxtokgkgonit naʼakxilhkgo tlan xtayatkan. Akgtum liʼakxilhtit, max chatum puskat lhuwa tuku tlan tlawa nema makgtayanankgo xlakata tlan natawila xfamilia. Komo xchixku tataktuju chu ni lakpuwan pi putum tlan tlawa, ni namakgkatsi pi makglhtimaka xlimapakgsin, wata nawani pi tlan la limaklakaskima tuku tlan tlawa. Chuna nalimasiyani pi paxki chu xlakaskinka akxilha (Prov. 31:10, 28; Efes. 5:28, 29). Nachuna, puskat tiku tataktuju chu ni makgkatsi pi putum tlan tlawa ni namaktuju xchixku. Tlan nawanaw pi xchatiykan «akgtum liwa», tuku nitlan limakgkatsi chatum na nitlan limakgkatsi tiku tawi (Mat. 19:4, 5).

17. ¿La tlan tiku tamakgaxtokgkgonit napaxuwakgo chu natlawakgo pi xtamakgaxtokgatkan namalankikgo Dios?

¹⁷ Xlikana pi wix chu tiku tatamakgaxtokgnita lakaskinatit pi mintamakgaxtokgatkan namaxki kakni Jehová chu putum kilhtamaku xatapaxuwan natawila, la xla Abrahán chu Sara o Isaac chu Rebeca. Xlakata chuna nala talakaskin naʼakxilhkgo xtamakgaxtokgatkan la Dios. Kaputsatit liskgalala kBiblia. Kakgalhitit xaxlikana tapaxkit «lanka klhkuyat xla Jehová» chu lu xlakaskinka kalaʼakxilhtit (Cant. de Cant. 8:6). Kaliskujtit xlakata nataktujuyatit chu nalamasiyaniyatit kakni. Komo chuna natlawayatit mintamakgaxtokgatkan xatapaxuwan nawan chu namakgapaxuwayatit minTlatkan xalak akgapun (Prov. 27:11). Max namakgkatsiyatit la chatum tala tiku lina puxamatujun kata lata makgaxtokga chu wan: «Klakpuwan pi nila ktilatamalh komo nitu xtawilalh kimpuskat. Kintamakgaxtokgatkan tlakg tatliwakglha chali chali. Tuku kinkamakgtayayan wa tapaxkit nema kgalhiniyaw Jehová chu la putum kilhtamaku latachuwinanaw».