1, 2. ¿Tuku kamakgtayalh 230 xtatayananin Jehová nalakgtaxtukgo tiji xla linin?

KSPUTMAJA xliʼAkgtiy Guerra nema Tatlawalh xLikalanka Katiyatni. Akxni nazis akxilhkgo pi xʼamaka malakgsputukan, mapakgsikgolh pi xnikgolh lhuwa miles tiku xkamakgnika lhuwa mil tiku xwilakgo kcampos xla concentración. Tiku xwilakgo kpulachin xalak Sachsenhausen xʼama kalinkan asta niku chinkgo barco xlakata xtanukgolh chu alistalh xʼama matsankgekan kpupunu. Uma tuku tlawaka alistalh litalakgapasli la tiji xla linin.

² Campo xla concentración xla Sachsenhausen xlamakgo puxamakututu mil tiku fuerza kamatlawanika 250 kilómetro asta niku xchankgo barcos kʼLübeck (Alemania). Anta na xwilakgo 230 xtatayananin Jehová tiku xla akgchaxan países xwankgonit, tiku nakamatlawanika. Xlakan kxlajwanankgonit xlakata ni xwayankgonit chu xtatatlakgo, pero ni para chatum nilh. ¿La lakgtaxtukgolh? Chatum tala wa: «Akinin putum kilhtamaku xlamatliwekglhaw chatunu chatunu». Chuna, «ntlanka litliwakga» nema Jehová kamaxkilh chu tapaxkit nema lamasiyanikgolh wa tuku na tlawalh pi kinatalankan xlakgtaxtukgolh uma tuku nitlan (2 Cor. 4:7).

3. ¿Tuku xlakata maklakaskinaw nalamakgtayayaw chatunu chatunu?

³ La uku akinin ni tlawamaw tiji xla linin, pero titaxtuyaw lhuwa taʼakglhuwit. Lata akxni lakkaxwilika xTamapakgsin Dios kkata 1914, Satanás tamakxtukancha kʼakgapun chu malakgachaka kKatiyatni, chu «tasitsin nkgalhiy, xpalakata mpi katsiy mpi kaj tsinu kilhtamaku nkgalhiy» (Apoc. 12:7-9, 12). Xlakata talakatsuwima Armagedón, Satanás limaklakaskima tuku nitlan xlakata kintakanajlakan nataxlajwani. Chu atanu tuku nitlan wa tuku tuwa titaxtuyaw chali chali (Job 14:1; Ecl. 2:23). Min kilhtamaku tuku nitlan talhuwi chu uma kinkamaxlajwaniyan chu makgkatsiyaw pi tuku xaʼespiritual ni kinkamakgtayayan. Chuna akgspulalh chatum tala tiku lhuwa kata kamakgtayalh atanu latamanin kxtakanajlakan.  Akxni kgolotsina xwanit xla chu xpuskat tatatlakgolh, chu uma maxlajwanilh. Xtachuna la uma tala kimputumkan limaklakaskinaw «ntlanka litliwakga» xla Jehová.

4. ¿Tukuya tastakyaw nema mastalh apóstol Pablo kinkamakgtayayan xlakata namatliwakglhaw amakgapitsin?

⁴ Komo kamakgtayaputunaw amakgapitsin, talakaskin kuenta natlawayaw tuku apóstol Pablo kawanilh kstalaninanin Cristo hebreos. Xla tsokgli: «Kalalilakapastaktit, kalalimakgpuwantinitit nchatunu amakgapitsin ktapaxkit, chu kxalakwan tatlaw. Ni timakgaxtakgaw ntani ntamakgstokgaw lantla ntlawakgo makgapitsin xalismanin, wampi kaj nalamakgpuwantiniyaw; na kax natlawayaw mpi ukxilhaw ntalakatsuwimaja yama ntlanka kilhtamaku» (Heb. 10:24, 25). ¿La tlan makgantaxtiyaw uma tastakyaw?

5. ¿Tuku wamputun «kalalilakapastaktit», chu tuku kilitlawatkan?

⁵ Tachuwin «kalalilakapastaktit» kilhchani kuenta natlawayaw tuku maklakaskinkgo amakgapitsin, nakalakapastakaw. ¿Tlan nakamakgtayayaw natalan komo kajwatiya kamakgachipayaw kPukgalhtawakga xla xTatayananin Jehová chu nakalitachuwinanaw tuku ni lu xlakaskinka? Ni chuna. Xlikana ni “namakgtanuyaw” tuku ni kilikatsitkan (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13). Pero komo kamakgtayaputunaw kinatalankan, talakaskin tlan nakalakgapasaw: tuku titaxtumakgo kxlatamatkan, tuku tayat kgalhikgo, la wi tapaxkit nema kgalhinikgo Jehová, la xlilhuwa tayanikgo chu tuku kamaxlajwani. Talakaskin nakinkaʼakxilhkgoyan la xʼamigos chu pi tlan kinkalipawankgoyan. Uma kilhchani nakamaxkiyaw kinkilhtamakujkan, ni kajwatiya akxni titaxtumakgo taʼakglhuwit chu taxlajwanimakgolh (Rom. 12:13).

6. ¿La tlan “nalakapastakkgo” lakgkgolotsin tiku kamakuentajlimaka?

⁶ Biblia kawani lakgkgolotsin xalak congregación «kamakgtakgalhlipitit nkgamputum xkalhnilu Dios» xatapaxuwan (1 Ped. 5:1-3). Xlakata tlan namakgantaxtikgo uma, talakaskin pi tlan nakalakgapaskgo (kalikgalhtawakga Proverbios 27:23). Komo natalan akxilhkgo pi tlan talakatsuwinikgo lakgkgolotsin chu pi uma natalan paxuwakgo akxni katatawilakgo, natalan tlan natalakatsuwinikgo akxni maklakaskimakgolh tamakgtay. Komo chuna tlawakgo, lakgkgolotsin tlan “nalakapastakkgo” tiku kamakuentajlimaka chu namakgtayakgo.

7. ¿La kiliʼakxilhatkan akxni «akglakgwa» chuwinan tiku xlajwananit?

⁷ Akxni katachuwinalh congregación xla Tesalónica Pablo wa: «Wanti ni laktliwakgan wixin nakamaxkikgoyatit takgpuwantin» (kalikgalhtawakga 1 Tesalonicenses 5:14, Hua Xasasti Talaccaxlan, 1999). «Wanti taxlajwanimakgo» kilhchani («wanti ni laktliwakgan») la tiku xlajwanankgonit xtakanajlakan. Proverbios 24:10 wan: «¿Xlajwanana akxni titaxtuya tuku nitlan? Militliwakga ni lhuwa nawan». Akxni lakapastakaw tiku lu xlajwananit namin kilhtamaku «kaj akglakgwa» nachuwinan (Job 6:2, 3). Max minkilhtamaku nawan tuku ni liwana lakpuwanit chu ni masiya tuku xlikana makgkatsi kxnaku. Rachelle, katsinilh uma xlakata tuku titaxtulh xtse. Rachelle wan: «Makglhuwa kintse xwan tuku lu nitlan. Chu akxni chuna xla, xaklakapastaka la xlikana likatsi kintse... pi xapaxkina, tlan likatsi chu lhuwa tuku xmaskiwinan. Kkatsinilh pi tiku lu lilipuwankgo maklhuwa wankgo tuku ni wamputunkgo. Tuku tlakg nitlan xtlawaw wa pi na lixkajni xwaniw chu xtlawaniw tuku nitlan». Proverbios 19:11 wan: «Xliskgalala chixku tlawa pi ni lakapala nasitsi, chu tlawa pi tlan natasiya komo ni kuenta tlawa tuku nitlan tlawanikan».

8. ¿Tiku tlakg xlakaskinka namasiyaniyaw pi kapaxkiyaw, chu tuku xlakata?

 ⁸ ¿La tlan «kalakapastakaw» tiku lu lipuwamakgo xlakata tuku nitlan tlawakgonit? Max xlakata talakgalhin nema tlawalh makgasa maski lakkaxtlawakanita, chuntiya ni tlan limakgkatsi chu maxanankgo. Akxni xlichuwinama makglakgalhina chixku xalak Corinto, Pablo tsokgli: «Namatsankgananiyatit, chu na namakgtsiyajatit, lakimpi ni wa mpala nalinitamakan xpalakata xkatsit talipuwan. Wa yuma kkaliskiniyan litlan mpi, namasiyuniyatit mintapaxkitkan» (2 Cor. 2:7, 8). Tachuwin «namasiyuniyatit» wamputun, namasiyakan o nawamparakan. Ni kaj nalakpuwanaw pi kintalakan katsi pi paxkiyaw chu pi lu xlakaskinka akxilhaw. Kintayatkan chu tuku tlawayaw nalimasiyaniyaw tuku wanaw.

9. ¿La kamakgtayayaw kinatalankan namasiyakgo «[...]tapaxkit, chu kxalakwan tatlaw»?

⁹ Apóstol Pablo tsokgli: «Kalalimakgpuwantinitit [...] ktapaxkit, chu kxalakwan tatlaw». ¿Tuku kilhchani uma? Pi talakaskin nakawaniyaw kinatalankan kamasiyakgolh tapaxkit chu katlawakgolh xalaktlan tatlaw. Akxni lhkuyat mixmaja, talakaskin natasijpuyaw chu nanakgayaw (2 Tim. 1:6). Xtachuna la uma, nakawaniyaw kinatalankan kamasiyanikgolh xtapaxkit Jehová chu amakgapitsin. Akxni waniyaw chatum tala pi lu tlan tuku tlawalh, uma namakgtaya xlakata chuntiya natlawa xalaktlan tatlaw.

10, 11. 1) ¿Tiku maklakaskinkgo nakawanikan xatlan tachuwin? 2) Kalichuwinanti akgtum liʼakxilhtit nema masiya pi xatlan tachuwin kamakgtaya tiku xlajwanama.

¹⁰ Putum maklakaskinaw kakinkawanikan pi wi tuku tlan tlawamaw, maski ni xlajwananitaw. Chatum kgolotsin xalak congregación wan: «Kintlat nipara makgtum kiwanilh pi wi tuku tlan xaktlawanit. Wa xlakata akxni kstakli ni lu tlan xakmakgkatsi. [...] Maski la uku kkgalhi 50 kata, chuntiya kpaxtikatsini akxni kiʼamigos kiwanikgo pi ktlawa akgtum tlan taskujut la kgolotsin xla congregación. Tuku ktitaxtulh kimasiyanilh pi lu xlakaskinka nakamakgtayayaw  atanu chu akit tlan kamakgtaya amakgapitsin». Xatlan tachuwin tlan limakgkatsikgo, precursores, tiku lakgkgolotsina chu tiku xlajwanamakgolh... ¡putum akinin! (Rom. 12:10.)

¹¹ Akxni tiku “xtalakaskin espíritu lilamakgo, [...] kalilakgmaxtukgo lapi wi nti xaliʼakgchakgxtayalh mpala tu nitlan”, tlan namakgtayakgo nataspita xatlan tiji komo maxkikan tlan tastakyaw chu wanikan tuku tlan tlawanit (Gál. 6:1). Uma tuku titaxtulh chatum tala nema wanikan Miriam. Xla wan: «Ktitaxtulh tuku nitlan, akxni makgapitsi kiʼamigos makxtakkgolh xaxlikana chu, watiya uma kilhtamaku, kintlat kgalhilh akgtum hemorragia cerebral. Akit lu xaklilipuwan. Chu xlakata lu xlilipuwama, ktsukulh tataxtu chatum kgawasa tiku ni xtatayana Jehová xwanit». Uma tlawalh pi xlimakgkatsilh pi ni xkiminini xtapaxkit Dios, chu xla xmakgxtakgputun xaxlikana. Pero chatum kgolotsin malakapastaknilh tuku lu tlan xtlawanit pulana. Xlakata tlan limakgkatsilh tuku wanilh kgolotsin, Miriam makgamakglhtinalh xtamakgtay lakgkgolotsin, tiku masiyanikgolh pi Jehová paxki. Chuna, tapaxkit nema xkgalhini Jehová tatliwakglhpa. ¿Tuku kitaxtulh? Xla makgxtakgli kgawasa tiku ni xkanajlani Jehová chu tsukupa skujnani.

12. ¿Tuku katlawani kinatalankan komo tamalakxtumiyaw tuku tlawa atanu, nitlan kalichuwinanaw, o nitlan kamamakgkatsiniyaw?

¹² Akinin ni mamaxaniputunaw kinatalankan. Komo tamalakxtumiyaw tuku tlawa atanu, nitlan kalichuwinanaw kaj xlakata ni tlawakgo tuku akinin lakaskinaw o nitlan kamamakgkatsiniyaw xlakata ni tlakg tlawamakgo, uma max tsinu nakamakgtaya, pero kaj ni lhuwa kilhtamaku. Pero komo akinin kawaniyaw tuku tlan tlawamakgo chu nakawaniyaw pi Dios kapaxki tlan nakakitaxtuni putum kilhtamaku (kalikgalhtawakga Filipenses 2:1-4).

13. ¿Tuku kilhchanima nakamatliwakglhaw kinatalankan? (Kaʼakxilhti dibujo nema wi niku tsuku artículo.)

¹³ Talakaskin «nalamakgpuwantiniyaw; na kax natlawayaw mpi ukxilhaw ntalakatsuwimaja yama ntlanka kilhtamaku». Nakamatliwakglhaw kinatalankan kilhchanima pi nakamakgtayayaw chuntiya naskujnikgo Dios. Akxni lamasiyaniyaw xalaktlan tatlaw chu paxkinanaw tlan tamalakxtumikan akxni tasijpukan lhkuyat nema mixmaja, chu nakamatliwakglhaw natalan tlan tamalakxtumiyaw akxni tlakg mapuniyaw kiwi xlakata chuntiya napasa o xlakata tlakg kalakgpasalh. Tiku xlajwanankgonit maklakaskinkgo nakamatliwakglhaw chu tlan nakamamakgkatsiniyaw. Putum kilhtamaku kawaniw tachuwin nema tlan nakamamakgkatsini (Prov. 12:18). Nachuna xlakaskinka pi “liwana nakgaxmataw” chu “ni lu lakapala nachuwinanaw” (Sant. 1:19). Komo liwana kakgaxmataw kinatalankan, tlan nakatsiyaw tuku xlakata lilipuwamakgo chu tlan nawaniyaw tuku nakamakgtaya.

14. ¿La makgtayalh chatum kgolotsin tala tiku xlajwananit?

 ¹⁴ Kaʼakxilhwi la chatum xalakgalhamana kgolotsin makgtayalh chatum tala tiku lhuwa kata nialh xlichuwinan Dios. Chuna la xkgaxmattilha tuku xwani, kgolotsin katsilh pi tala chuntiya xpaxki Jehová. Liwana xkgalhtawakga putum artículos xla revistas Makatsinina chu xla xliskuja xlakata xʼalh putum tamakxtumit. Pero nialh xkanajlani amakgapitsin chu xsitsinit xlakata tuku nitlan xtlawakgo natalan kcongregación. Kgolotsin kgaxmatli putum tuku wanilh chu ni tsukulh wani tuku nitlan xtlawama. Chu na masiyanilh pi xla chu xfamilia xkapaxkikan. Tsinu tsinu xla tsukulh katsi pi tuku nitlan xtitaxtunit xtlawama pi nialh skujnanilh Dios. Kgolotsin wanilh uma tala pi xtaʼalh lichuwinan Dios. Xlakata xtamakgtay uma kgolotsin, tala tiku xlajwananit tsukupa an lichuwinan Dios, chu tsinu tsinu makgatsipa tuku taskin xlakata kgolotsin xwampa.

15. ¿La nachuna natlawayaw la Jehová akxni nakamakgtayayaw tiku lilipuwankgo?

¹⁵ Pero, ni putum tuku tlawayaw tunkun tlan makgkatsikan o tunkun tlan makgtaya tuku wanikan. Max natalakaskin chuntiya namakgtayayaw. Pablo wa: «Namakgpuwantinikgoyatit [...] wa nti xaxlajwananin, paks kapaxuwanalipinikgotit» (1 Tes. 5:14). Ni tunkun namakgxtakgaw tiku xlajwananit, chu chuntiya nakamakgtayayaw. Makgasa Jehová kamakgtayalh skujnin tiku xlajwanankgolh. Dios tlan likatsinilh Elías, chu liwana lakputsananilh tuku xmakgkatsi chu maxkilh tuku xmaklakaskin xlakata chuntiya xtlawalh tuku xlakgayawanit (1 Rey. 19:1-18). Tapatilh David akxilhli pi xlikana nitlan xlimakgkatsi xtalakgalhin (Sal. 51:7, 17). Chu makgtayalh salmista, tiku atsinu ni xmakgxtakga (Sal. 73:13, 16, 17). La uku Jehová na tlan kinkalikatsiniyan chu lu lakgalhamanan, liwaka akxni lilipuwanaw chu nitlan makgkatsiyaw (Éx. 34:6). Xtalakgalhaman «chali chali xasasti limasiya» chu «xtapaxkit Jehová nikxni sputa» (Lam. 3:22, 23). Jehová lakaskin pi natlawayaw la xla chu tlan nakalikatsiniyaw tiku lilipuwankgo.

16, 17. Xlakata xlisputni uma kakilhtamaku talakatsuwima, ¿tuku kilitlawatkan chu tuku xlakata?

¹⁶ Campo xla concentración xla Sachsenhausen xwilakgo 33,000 lhuwa mil nikgolh. Pero 230 xtatayananin Jehová tiku xwilakgo kcampo xla concentración ni nikgolh. Tamakgtay chu tapaxkit nema lamasiyanikgolh kamakgtayalh xlakata uma tiji xla linin xlitaxtulh latamat.

¹⁷ La uku, tlawamaw “tiji wantu an klatamat” (Mat. 7:14). Nialh makgas putum tiku skujniyaw Jehová akxtum natanuyaw kakilhtamaku niku naʼanan tuku xaʼakgstitum (2 Ped. 3:13). Liwana kalakkaxwiliw nalamakgtayayaw chatunu chatunu tiji nema kinkalinan klatamat nema nikxni sputa.