Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Tuku anan masiya pi wi chatum Dios xastakna

Tuku anan masiya pi wi chatum Dios xastakna

«[Jehová] nkiDioskan, [...] mininiyan namakglhtinana nkakni, [...] xampi wix nti ntimalakatsuku xlipaks nkatuwa ntu anan.» (APOC. 4:11)

1. ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata tliwakga natawila kintakanajlakan?

LHUWA tiku kajwatiya kanajlakgo tuku akxilhkgo. ¿La tlan nakamakgtayayaw nakanajlanikgo Jehová, chuna la Biblia wan «pi ni pala chatum aukxilha Dios»? (Juan 1:18.) ¿La tlan chuntiya nakanajlayaw pi wi «Dios wa nti ni la ntaukxilha»? (Col. 1:15.) Pulana nakatsiyaw tuku tlawa pi ni nakanajlakgo xaxlikana xlakata Jehová. Xlipulaktiy talakaskin liwana namaklakaskinaw Biblia xlakata tlan nalaktlawayaw ni xatlan tamasiy nema tlawa pi latamanin ni nalakgapaskgo Dios (2 Cor. 10:4, 5).

2, 3. ¿Tuku pulaktiy takanajla tlawa pi latamanin ni nakatsikgo xaxlikana xlakata Dios?

2 Akgtum ni xaxlikana tamasiy nema lu talakgatuminit chu tlawa pi latamanin ni nakatsikgo xaxlikana xlakata Dios wa evolución. Uma tamasiy ni kajwatiya ni xtachuna tuku wan Biblia, wata ni kamaxki takgalhkgalhin latamanin. Akxni Evolución masiya pi latamat kaj xalan lakatsukulh chu uma kitaxtu pi ni anan atanu tuku tlan natlawayaw klatamat.

3 Na wilakgolh tiku ni liwana akgatekgskgo Biblia chu wankgo pi kakilhtamaku, Katiyatni chu latamat malakatsukika putum tuku anan akgchaxan kilhtamaku xla puxamatati hora chu nina lhuwa mil kata. Tiku tatayakgo uma takanajla ni kanajlakgo tuku wankgo científicos nema ni xtachuna tuku xlakan kanajlakgo, maski lu xlikana chuna lanit. Tuku nitlan, maski wankgo pi maxkikgo kakni Biblia, ni xlikana, xlakata tlawakgo pi nixlikana natasiya chu ni xaʼakchan tuku wan. Max kinkamalakapastakniyan tiku lu xkakninanikgo Dios kxapulana siglo pero ni «lantla xlilat» (Rom. 10:2). ¿La tlan namaklakaskinaw Biblia xlakata namasiyayaw pi ni xlikana takanajla xla evolución «ntu ntliwakglh [...]wi» xtalakapastakni latamanin? * Kajwatiya tlan natlawayaw komo naliskujaw xlakata nakatsiyaw tuku xaxlikana.

TAKANAJLA TAKILHTI TUKU LITASIYA CHU CHUNA LA XLILAT

4. ¿Niku nakilhtiyaw kintakanajlakan?

4 Biblia kinkamasiyaniyan naputsayaw takatsin (Prov. 10:14). Jehová lakaskin nakanajlayaw tuku tasiya chu chuna la xlilat, ni kajwatiya tuku wankgo lakchixkuwin chu xtalismanin takanajla (kalikgalhtawakga Hebreos 11:1). Pero xlakata nakanajlaniyaw, pulana talakaskin pi nakanajlayaw pi lama Dios (kalikgalhtawakga Hebreos 11:6). Chu kanajlayaw xlakata lakputsananitaw tuku lanit chu maklakaskinaw kintalakapastaknikan (Rom. 12:1).

5. ¿Tuku xlakata tlan nakanajlayaw pi Dios xlikana lama?

5 Apóstol Pablo kinkawaniyan tuku tlan nalikanajlayaw pi Dios lama maski ni akxilhaw. Wa: «Asta lantla nkilhtsukunit nkatuxawat, wa nkatuwa ntu ni tasiyuy xla [Jehová], mpi ni anan xtamaktat xlitliwakga, chu lantla xla xliDios, lu[...] lakatanks litakatsi wa xpalakata ntu ntlawanit» (Rom. 1:20). ¿La xmakgtaya tiku ni kanajla pi Dios lama, xlakata naʼakxilha pi uma xtachuwin Dios xaxlikana? Max namaklakaskina tuku anan kakilhtamaku nema masiya xlitliwakga chu xliskgalala Malakatsukina.

TUKU ANAN KAKILHTAMAKU MASIYA XLITLIWAKGA DIOS

6, 7. ¿La limasiya Dios litliwakga xlakata uma pulaktiy tuku kinkalikuentajtlawayan?

6 Xlitliwakga Jehová litasiya pulaktiy tuku anan nema kinkamakgtayayan: atmósfera chu campo magnético xla Katiyatni. * Atmósfera ni kajwatiya kinkamaxkiyan un, na kinkamakgtayayan nitu nakinkatlawanikgoyan chiwix nema kgoskgo kʼakgapun. Chiwix nema tilakatsalakgo Katiyatni tlan xtlawanikgolh tuku nitlan, pero umakgolh laktsu laktsu lakgo anta kʼatmósfera, chu akxni akxilhaw kaj lakstlan xkgakganat tasiyakgo kʼakgapun katsisni.

7 Atanu tuku kinkamakgtayayan wa campo magnético, nema taxtu kxpulakni Katiyatni. Kxnúcleo externo xla Katiyatni, nema litatlawanit lhuwa xastalankni likan, uma tlawa pi kaʼanalh litliwakga nema tatalhmani kʼakgapun chu makgtlapa Katiyatni. Uma kinkamakgtayayan ni nakinkatlawaniyan tuku nitlan pankga kChichini. Xlakata anan campo magnético, lhuwa litliwakga nema minacha kʼakgapun nema tlan xtlawanilh tuku nitlan Katiyatni, tlawa pi alakatanu naʼankgo o kaxokgwatiya chu akxni chuna la, wa xlakata kʼakgapun tasiya lhuwa color lakatsu kpolo norte chu kpolo sur. Xlikana: Jehová «kgalhi lhuwa litliwakga» (kalikgalhtawakga Isaías 40:26).

TUKU ANAN KKATIYATNI MASIYA XLISKGALALA DIOS

8, 9. ¿La limasiya pi Dios kgalhi liskgalala tuku liwana talakkaxwilinit xlakata naʼanan latamat?

8 Xliskgalala Jehová liwana litasiya tuku talakkaxwilinit nema masta talakaskin tlan nalatamayaw. ¿La tlawa? Kalilakpuwanti akgtum lanka kachikin niku lhuwa lamaka chu litastiliwilinit lanka patsaps ni masta talakaskin pi tlakg naliminkan chuchut chu namaxtukan palhma, o basura. ¿Ni xlikana pi ni xlimakgas xlitatsamalh tuku nitlan chu nialhla xlatamaka? Tlan wanaw pi Katiyatni xtachuna la uma kachikin nema litastiliwilinit patsaps: kajwatiya kgalhi chuchut nema maklakaskin chu nila maxtukan palhma. Pero, tlan tlawa kaʼanalh lhuwa millón tuku staknankgo, akglhuwa kata. Chuna la Katiyatni xlakata limaklakaskimparayaw tuku talakaskin xlakata nalatamayaw.

9 Kalilakpuwanti la talakgspittawila un nema lijaxananaw. Lhuwa millón latamanin chu animales lijaxanankgo un chu maxtukgo dióxido de carbono (palhma). Pero un nema jaxananaw, nikxni sputa chu atmósfera nikxni litatsama «palhma». ¿Tuku xlakata? Xlakata tuku wanikan fotosíntesis. Uma wamputun akxni xaxtakni kiwi tlawakgo pi dióxido de carbono, chuchut, kxkgakganat chichini tuku tiyakgo kKatiyatni chu carbohidratos chu un nalitaxtukgo. Uma sputa akxni akinin jaxananaw un. Jehová maklakaskin umakgolh kiwi nema xla katlawanit xlakata maxki «latamat [...] chu ntajaxan» (Hech. 17:25). ¡Lu tlan la tlawakanit!

10, 11. ¿La limasiya xpipilekg monarca chu skatkut pi Jehová lu skgalala?

10 Xliskgalala Jehová na litasiya lhuwa animales nema anan kKatiyatni. Max anan akgtiy millón o asta akgtum ciento millón animales (kalikgalhtawakga Salmo 104:24). Kaj talakaskin nalakputsananiyaw makgapitsi xlakata tlan naʼakxilhaw pi skgalala tiku katlawanit.

Xliskgalala Dios tasiya la tlawanit xlakgastapu skatkut, chuna la tasiya la malankikanit (Kaʼakxilhti párrafo 11)

11 Xpipilekg nema wanikan monarca, xlilanka xakskitit la xkinkan litsokgni. Pero, liwana katsi la naminacha Canadá chu nachin kʼMéxico niku anan lhuwa laklanka kiwi nema wi max 3,000 kilómetros xlimakgat, chu wa maklakaskin la tlawan Chichini. ¿La tlawa? Jehová tlawanit pi aktsu xakskitit tlan lakgpali chuna la natalakaskin akxni naʼampara. O kalakapastakti skatkut, o matantsijtsi. Uma aktsu animal lilakawanan akgtiy xlakgastapu, max akgatunu kgalhi puxamakaw mil lentes. Aktsu xakskitit tlan maskuju putum uma laktsu lentes chu tlan akxilha tuku lama maski kaj tsinu tuku natatsuwi.

12, 13. ¿Tuku tlakg kaks malakawaniyan xlakata la Jehová liwana lakkaxwilinit xkʼcélulas latamanin?

12 Pero tlakg kaks kinkamalakawaniyan la Jehová tlawanit células nema kgalhikgo tuku staknan. Akgtum liʼakxilhtit, kimaknikan kgalhi max akgtum ciento billones (akgtum ciento millón xla millón) células. Kʼakgatunu células wi ADN (ácido desoxirribonucleico), uma tasiya la akgtum escalera nema takgotinit chu anta tamakinit tuku talakaskin xlakata tlan natakgatsi kimaknikan.

13 ¿La xlilhuwa tuku tamakinit kʼADN? Xlakata tlan nakatsiyaw katamalakxtumiw akgtum disco. Akgtum disco tlan maki putum tuku kgalhi maktum diccionario, chu uma lu kaks lilakawanaw xlakata xastakaka disco nema na kaks kinkamalakawaniyan. Pero, akgtum gramo xla ADN tlan maki tuku limin akgtum billón disco. Uma wamputun, pi akgtum aktsu cuchara xla ADN maki tuku talakaskin xlakata natlawakan 2,5 trillón latamanin.

14. Akxni akxilha tuku tekgskgonit científicos, ¿tuku lakpuwana xlakata Jehová?

14 Mapakgsina David wa pi tuku talakaskin xlakata natlawakan xmakni lataman xtatsokgtawilanita, xtachuna la kmaktum libro. Chuna wa xlakata Jehová: «Wix akxilhti kimakni akxni aktina ixwanit, lata xakama tasij, ixtsokgnitata nak milibro, wakg ama tu astan ixpimpat kintlawaniya, nipara tipatum tsankgalh» (Sal. 139:16). David limalankiputulh Jehová akxni lilakpuwa la lu tlan tlawakanit xmakni. ¿Nachuna lakpuwanaw? Tuku lakputsanankgonit científicos tlawa pi tlakg kaks nalilakawanaw tuku tlawanit Dios. Nachuna nalakpuwanaw la salmista akxni wa: «Akit kpaxkatlikatsiniyan, porque laklikaknit y laklijikua lata tu katlawaya. Akit klakajikuankgonit, tanks kkatsi xlakata xlikana laklikuanit» (Sal. 139:14). Tuku anan kkakilhtamaku masiya pi Dios lama. ¿Pero tuku xlakata latamanin ni akxilhkgo?

KAKAMAKGTAYAW AMAKGAPITSIN NAMAXKIKGO KAKNI XASTAKNA DIOS

15, 16. 1) ¿La makgtayanankgo kilikgalhtawakgakan tlakg xlakaskinka naʼakxilhaw tuku tlawanit Jehová? 2) Kalichuwinanti artículo xla «¿Casualidad o diseño?» nema tlakg kaks malakawanin.

15 Akglhuwa kata revista ¡Despertad! kamakgtayanit lhuwa millón latamanin nakatsikgo pi tuku anan kkakilhtamaku masiya pi lama Dios tiku kgalhi putum litlawakga. Akgtum liʼakxilhtit, ¡Despertad! xla septiembre kata 2006 nema wanikan «¿Existe un Creador?» chu xkamakgtayaputun tiku xkanajlanikgo evolución nakatsikgo pi wi Dios. Chatum tala puskat tsokgnalh ksucursal xalak Estados Unidos: «Lu tlan kitaxtulh akxni kmakgpitsiw uma revistas. Chatum makgalhtawakgena xla Biología skilh 20 revistas. Xlakaskin pi chatunu xʼalumnos xkgalhikgolh maktum». Atanu tala chixku tsokgnalh: «Klichuwinan Dios lata ksputma kata 1940 chu nakmakgatsi 75 kata, pero nikxni lu xaklipaxuwanit la uma papaʼ akxni kmakgpitsiw revista ¡Despertad!».

16 Umakgolh xaʼawatiya kata, revista ¡Despertad! na limin artículo nema wanikan «¿Casualidad o diseño?». Umakgolh laktsina artículos masiyakgo pi lhuwa tuku kinkamasiyaniyan tuku anan kkakilhtamaku chu lakchixkuwin tlawaputunkgo tuku akxilhkgo pi tlawanit Malakatsukina. Kkata 2010 makglhtinaw folleto ¿Es la vida obra de un Creador?, tlawaka xlakata nakamakgtayayaw latamanin namaxkikgo kakni Dios. Xalakstlan dibujo chu la liwana lakkaxwilikanit namakgtaya tiku likgalhtawakgama tlakg liwana naʼakxilha tuku tlawanit Jehová. Chu xaʼawatiya takgalhskinin nema limin, tlawa pi nalilakpuwan tuku likgalhtawakgalh. ¿Maklakaskinitata uma folleto akxni lichuwinana Dios akgatunu chiki, ktiji o niku anan latamanin?

17, 18. 1) Natlatni, ¿la tlan nakamakgtayayatit minkamankan liwana nakatsikgo la nakgalhtinankgo tuku kanajlakgo? 2) ¿La maklakaskinita folletos xlakata tuku tlawanit Dios akxni kakninaniyatit Dios kfamilia?

17 Natlatni, ¿maklakaskinitantit uma folleto nema lhuwa colores kgalhi akxni katakakninaniyatit Dios kfamilia minkamanankan? Komo chuna xlakan tlakg napaxkikgo kiDioskan. Max minkaman aku stakmakgolh; kʼescuela nakamasiyanikan xlakata evolución. Científicos, makgalhtawakgenanin, tuku taxtu ktelevisión, tuku lilakgastanankan chu películas kamakanajliputunkgo pi tuku wankgo xlakata evolución xlikana chuna lanit, maski ni chuna. Kamaxkitit tuku nalikgalhtinankgo kamaklakaskintit folleto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, nema nataxtulh kkata 2010. Xtachuna folleto ¿Es la vida obra de un Creador?, kamakgtaya lakgkgawasan namaklakaskinkgo “xtalakapastaknikan” (Prov. 2:10, 11). Chu kamakgtaya natakatsi komo tuku kamasiyanikan kʼescuela xlikana o ni.

Natlatni, kamasiyanitit minkamanankan la nalichuwinankgo tuku kanajlakgo (Kaʼakxilhti párrafo 17)

18 Folleto El origen de la vida tlawaka xlakata nakamakgtaya tiku ankgo kʼescuela liwana nalakapastaknankgo akxni xasasti tuku makatsininankan xlakata tekgska tuku litakgatsi pi muxni chixku. Tlawa pi xlakan nalilakapastakkgo komo xlikana masiya pi xkilhtsukut chixku atanu. Chu kamasiyani la nakakgalhtikgo tiku wankgo pi científicos akxilhkgonit kxlaboratorios pi latamat kaj xalan lakatsukulh. Natlatni, minkamankan liwana katsiputunkgo la tlan nawankgo tuku xlakata kanajlanikgo Dios, chu wixin tlan nakamasiyaniyatit tuku nalikanajlakgo akxni maklakaskinatit uma maktiy folletos (kalikgalhtawakga 1 Pedro 3:15).

19. ¿Tuku talakgalhaman kgalhiyaw putum kstalaninanin Cristo?

19 Likgalhtawakga nema kinkamaxkiyan xkachikin Jehová kinkamakgtayayan naʼakxilhaw laktlan xtayat Malakatsukina. Lhuwa tuku litasiya pi lama Dios tlawa pi lu namalankiputunaw (Sal. 19:1, 2). Lanka talakgalhaman kgalhiyaw tlan namaxkiyaw kakni Jehová xMalakatsukina kakilhtamaku xlakata wa lakgchan (1 Tim. 1:17).

^ párr. 3 Xlakata tlakg nakatsiya la nalimakanajliya tiku kanajlakgo evolución, kpáginas 24 asta 28 xla folleto ¿Es la vida obra de un Creador?

^ párr. 6 Kpáginas 6 chu 7 kfolleto ¿Es la vida obra de un Creador? natekgsa dibujos nema namaʼakgatekgsniyan xlakata uma.