Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Kgalhtujun kuentajtlawananin chu kgalhtsayan pulalinanin: ¿tiku kilhchani la uku?

Kgalhtujun kuentajtlawananin chu kgalhtsayan pulalinanin: ¿tiku kilhchani la uku?

«Nalaksakaw kgalhatujun kuentajtlawananin xlakata nakatalachipakgo, chuna, kgalhtsayan latamanin tiku pulalinankgo.» (MIQ. 5:5)

1. ¿Tuku xlakata nitlan xʼama kakitaxtuni tuku xtlawaputunkgo xmapakgsina Israel chu Asiria?

AKGTUM kilhtamaku akxni xtitaxtumakgo kata 762 chu 759 akxni nina xmin Jesús, xmapakgsina Israel chu xmapakgsina Siria tsukukgolh tatlawakgo guerra Judá. ¿Tuku xlakaskinkgo? Xʼakgchipaputunkgo Jerusalén chu xlakgxokgo mapakgsina Acaz xwiliputunkgo tiku ni xminacha kxfamilia David (Is. 7:5, 6). Pero uma tuku xtlawaputun mapakgsina xalak Israel ni tlan xʼama kitaxtuni. Jehová xwanit pi xpumapakgsin kajwatiya xʼama mapakgsinankgo tiku kxfamilia David, chu tuku Dios wan putum kilhtamaku kgantaxtu (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).

2-4. Kawanti la kgantaxtulh Isaías 7:14, 16 1) kxliʼakgtsayan siglo akxni nina xmin Jesús. 2) kxapulana siglo akxni xminita Jesús.

2 Akxni xmatsukimakgo guerra xtasiya pi tlan xʼama kakitaxtuni la xlamakgtayamakgo xmapakgsinanin Israel chu Siria. ¡Kaj makgtum akxni latalachipakgolh, kamakgnika 120,000 xsoldados Acaz! Chu na nilh Maaseya, «xkgawasa mapakgsina» (2 Crón. 28:6, 7). Pero Jehová xʼakxilhma tuku xlama chu xlakapastaka tuku xwaninit David, malakgachalh palakachuwina Isaías xkawanilh tuku lu xkamatliwakglhli.

3 Isaías wa: «¡Kaʼakxilhtit! Tsumat xlikana nakgalhi kskgata, chu namalakachini aktsu kgawasa, chu xlikana nalimapakuwi Emmanuel». Chu na wa: «Akxni aktsu kgawasa nina nakatsi nalakgmakgan tuku nitlan chu nalaksaka tuku tlan, xtiyatkan chatiy mapakgsinanin [xla Israel chu Siria] tiku lu kamakgapekuanan nakaʼakgxtakgwilikan» (Is. 7:14, 16). Xapulana tuku wankan kilhchanima akxni lakachilh Mesías (Mat. 1:23). Pero xlakata «chatiy mapakgsinanin» nialhla tuku xkatlawanilh judíos kxapulana siglo akxni xminita Jesús, tuku xwankanit xlakata Emmanuel pulana kgantaxtulh kxkilhtamaku Isaías.

4 Ni xlimakgas akxni palakachuwina makatsininalh uma, xpuskat xʼama kgalhi skgata chu malakachinilh aktsu kgawasa xwanikan Maher-salal-has-baz. Max uma aktsu kgawasa wa «Emmanuel» nema xlichuwinanit Isaías. * Makgasa, max akxni xlakachin aktsu skgata xwilinikan akgtum tukuwani, max xlakata xlilakapastakkgolh akxni wi tuku lalh, pero xnatlatni chu xparientes atanu la xlimapakuwikgo (2 Sam. 12:24, 25). Nitu masiya pi milh kilhtamaku Jesús limapakuwika Emmanuel (kalikgalhtawakga Isaías 7:14; 8:3, 4).

5. ¿Tuku nitlan laksakli Acaz?

5 Ama kilhtamaku akxni Israel chu Siria xtatlawamakgo guerra Judá, Asiria na xʼakgchipaputun uma kachikin. Akxni nina xtalatlawakan Jerusalén, Asiria xʼama kalin «tuku tlan anan kDamasco» chu «tuku namakglhtikan Samaria» akxni nina xtalachipa Judá chuna la wan Isaías 8:3, 4. Pero ni lipawalh xtachuwin Dios nema limaxkilh palakachuwina Isaías, xlakata Acaz ni tliwakga xkgalhi xtakanajla tatlawalh akgtum ni tlan talakkaxlan asirios, akgtum talakkaxlan nema tlawalh pi Judá xtawi kxmakan uma kachikin (2 Rey. 16:7-10). ¡Lu nitlan pulalina litaxtulh Acaz xlakata kachikin Judá! Tlan xkinkakgalhskinkan: «¿Tiku klipawan akxni naklaksaka tuku lu xlakaskinka? ¿Dios o lakchixkuwin?» (Prov. 3:5, 6).

XASASTI KUENTAJTLAWANA TLAN LIKATSI

6. ¿Tuku xlakata Ezequías ni xtachuna Acaz?

6 Akxni nilh Acaz, kata 746 akxni nina xmin Jesús, Ezequías xkgawasa makgamakglhtinalh limapakgsin xla Judá nema lu nitlan xwi, xlakata tumin chu kxtakanajlakan. ¿Tuku tlakg xlakaskinka xʼama akxilha? ¿Natlawa pi kachikin nakgalhi tumin? Ni. Ezequías xwanit tiku tliwakga xwi xtakanajla, chatum xatlan kuentajtlawana xpalakata putum uma kachikin. Tuku pulana tlawalh akxni tsukulh mapakgsinan wa pi wilipa xaxlikana takanajla chu makgtayalh uma kachikin tlan xtalalin Jehová. Akxni katsilh tuku Dios xlakaskin pi xtlawalh, ni makgatsankgalh kilhtamaku. ¡Lu tlan liʼakxilhtit kinkawilinin! (2 Crón. 29:1-19.)

7. ¿Tuku xlakata xmaklakaskinkgo xtamakgtay xmapakgsinakan levitas?

7 Levitas lu xlakaskinka taskujut xʼama tlawakgo xlakata xwiliparaka xaxlikana takanajla, wa xlakata Ezequías katatamakxtumilh xlakata xkamakatsinilh pi xʼama kamakgtaya. Kalakpuwanti la xwilakgo levitas tiku ni xmakgxtakgkgo Dios, xtasamakgolh xlakata xpaxuwamakgo akxni xmapakgsinakan xkawanimakgo: «Wixin tiku Jehová kalaksaknitan xlakata naskujniyatit kxlakatin» (2 Crón. 29:11). Chuna, levitas xkawanikanit nakamakgtayakgo latamanin nakakninanikgo Dios.

8. 1) ¿Tuku tlawalh Ezequías xlakata xmatliwakglhli xtakanajlakan kachikin? 2) ¿La kitaxtulh tuku tlawalh Ezequías?

8 Ezequías kawanilh Judá chu Israel pi xtatlawakgolh akgtum lanka Pascua, chu alistalh xʼama tlawakan paskua xla Tortas nema ni xkgalhi limaxkutin, nema xmakgapala akgtujun kilhtamaku. Xlakata kachikin lu lipaxuwalh uma paskua makgapalapa akgtujun kilhtamaku. Biblia kinkawaniyan: «Chu analh lanka tapaxuwan kJerusalén, xlakata lata kxkilhtamaku Salomón xkgawasa David xmapakgsina Israel ni xʼananit xtachuna la uma kJerusalén» (2 Crón. 30:25, 26). ¡Uma paskua lu matliwakglhli kachikin Judá! Anta 2 Crónicas 31:1 likgalhtawakgayaw: «Akxni masputukgolh uma, [...] laktukxkgolh xasanto columnas chu katankamilh xasanto postes chu lakxtlawakgolh niku katalhman chu pumakamastan». Uma tuku tlawakgolh, Judá lakgtaspitli Jehová. Uma tuku tlawakgolh xlakata xtakanajlakan lu xlakaskinka xwanit xlakata taʼakglhuwit nema aku xʼama xkgalhikgo.

MAPAKGSINA LIPAWAN JEHOVÁ

9. 1) ¿La ni kgantaxtulh tuku xlakkaxwilinit mapakgsina xalak Israel? 2) ¿Tuku tlan kitaxtunilh mapakgsina Senaquerib akxni tsukulh talatlawa Judá?

9 Chuna la wa palakachuwina Isaías, asirios akgchipakgolh xtamapakgsin Israel nema xwi kxnorte Judá, chu linkgoka tiku anta xlamakgo, chuna ni mastakgolh talakaskin xwilika atanu mapakgsina kxtamapakgsin David. Chu ¿tuku xlakkaxwilikgonit asirios? Xlakan xʼakgchipaputunkgo Judá. «Chu akxni xliʼakgkutati kata xmapakgsinama Ezequías, Senaquerib xmapakgsina Asiria alh katatlawa guerra xkachikinin Judá nema tliwakga xwilakgolh chu kaʼakgchipalh.» Wankan pi Senaquerib akgchipalh 46 kachikinin xla Judá. Kalakpuwanti la xtimakgkatsi kJerusalén komo xtilatapa ama kilhtamaku chu xtiʼakxilhti la xʼakgchipakan akgatunu kachikin chuna la xtlawatilhakgo guerra soldados asirios (2 Rey. 18:13).

10. ¿Tuku xlakata max matliwakglhkgolh Ezequías tuku wan Miqueas 5:5, 6?

10 Ezequías xkatsi tuku nitlan xʼama min, pero xla ni tunkun putsalh xtamakgtay atanu kachikin chuna la xtlawanit xtlat Acaz, lipawa Jehová (2 Crón. 28:20, 21). Max xlakgapasa tuku xwanit Miqueas, palakachuwina xla uma kilhtamaku, tiku wa: «Akxni asirio, natanu [...] akinin nalaksakaw kgalhatujun kuentajtlawananin, chuna, kgalhtsayan latamanin tiku pulalinankgo. Chu espada nalipulalin Asiria» (Miq. 5:5, 6). Max uma tachuwin matliwakglhkgolh Ezequías, xlakata xwan pi soldados nema ni xtachuna la amakgapitsi xʼama talachipakgo asirios chu xʼama kamakgatlaja.

11. ¿Tukuya kilhtamaku tlakg xʼama tasiya la xʼama kgantaxtu tuku xlichuwinankanit xlakata kgalhtujun kuentajtlawananin chu kgalhtsayan pulalinanin?

11 Tuku wanka xlakata kgalhtujun kuentajtlawananin chu kgalhtsayan pulalinanin (o «príncipes» chuna la wan La Biblia de las Américas, LBLA) tlakg xʼama tasiya la xkgantaxtulh lhuwa kata alistalh akxni xlakachinita Jesús, “mapakgsina kʼIsrael, tiku makgasa lakatsukulh” (kalikgalhtawakga Miqueas 5:1, 2). Uma nala kilhtamaku nema aku namin, akxni «asirio» nakatalatlawa xlakskujnin Jehová chu asta nakamasputuputun. ¿Tuku xʼama lipulalin Jehová, xKgawasa tiku la uku mapakgsinama, xlakata xlakatayalh uma talatlawana? Pulana kaʼakxilhwi tuku kinkamasiyaniyan tuku tlawalh Ezequías akxni Asiria xtalatlawama chu alistalh nakgalhtiyaw takgalhskinin.

EZEQUÍAS TLAWA TUKU TALAKASKIN

12. ¿Tuku tlawakgolh Ezequías chu lakchixkuwin tiku xkalipawan xlakata xkuentajtlawakgolh xkachikin Dios?

12 Jehová kinkamakgtayaputunan, pero maski chuna, talakaskin natlawayaw tuku matlaniyaw. Ezequías kakgalhskilh «xpríncipes chu lakgtliwakga xlakchixkuwin» chu lakkaxwilikgolh «naʼakgtapuwilikgo taxtunu nema xwilakgolh kxkilhtin kachikin [...]. Nachuna, tatliwakglhli chu kaxtlawapa putum patsaps nema xtalakxtlawanit, chu kʼuma patsaps katlawalh torres, chu kxkilhtin kachikin tlawalh atanu patsaps [...], chu tlawalh lhuwa tuku limakgninankan, chu escudos» (2 Crón. 32:3-5). Xlakata xkuentajtlawalh chu xpulalilh xkachikin, Jehová kamaklakaskilh lakchixkuwin tiku ni xpekuankgo la Ezequías, xpríncipes chu palakachuwinanin tiku makgxtakgkgolh.

13. Xlakata nialh makgas Asiria xʼama katalachipa, ¿tuku tlawalh Ezequías xlakata xmatliwakglhli kachikin?

13 Tuku alistalh tlawalh Ezequías tlakg xlakaskinka litaxtulh nixawa naʼakgtapuwilikgo taxtunu chu namatliwakglhkgo xpatsaps kachikin. Xlakata xatlan kuentajtlawana xwanit, mamakxtumilh kachikin chu kamatliwakglhnilh xtakanajlakan akxni kawanilh: «Kapaxuwatit chu tliwakga kawantit. Ni kapekuantit chu ni lhpipakg kalatit xlakata mapakgsina xalak Asiria [...] xlakata akinin tlakg lhuwa tiku kinkatawilan nixawa xla. Xla kaj xlitliwakga chixku tiku kamakgtaya, pero akinin kinkatawilan Jehová kiDioskan xlakata nakinkamakgtayayan chu natalachipanan kimpalakatakan». Max lu tatliwakglhli xtakanajlakan tiku xwilakgo kJerusalén akxni kamalakapastaknika pi Jehová xkamakgtaya. Chu Biblia chuntiya kinkawaniyan: «Chu kachikin litatliwakglhli xlakata tuku kawanilh mapakgsina xalak Judá, Ezequías». Kaʼakxilhti pi wa «xtachuwin Ezequías» tuku matliwakglhli kachikin. Xla, xpríncipes, lakgtliwakga xlakchixkuwin chu palakachuwinanin Miqueas chu Isaías, masiyakgolh pi xatlan kuentajtlawananin xwankgonit, chuna la Jehová xlimakatsininanit xpalakachuwina (2 Crón. 32:7, 8; kalikgalhtawakga Miqueas 5:5, 6).

Xtachuwin Ezequías matliwakglhkgolh kachikin (Kaʼakxilhti párrafos 12 chu 13)

14. ¿Tuku tlawalh Rabsaqué? 2) ¿La kgalhtilh kachikin?

14 Xmapakgsina Asiria wilikgolh xcampamento kLakís, kxsudoeste Jerusalén. Akxni anta xwilakgo malakgachakgolh chatutu makatsininanin kJerusalén chu kawanikgolh latamanin pi xmastakgolh talakaskin xkaʼakgchipaka. Xmakatsinina, tiku xlilakgapaskan Rabsaqué, lhuwa tuku limaklakaskilh. Chuwinalh hebreo xlakata putum xʼakgatekgsnikgolh xtlawaputun pi Judíos xmakgxtakgkgolh Ezequías chu xkgaxmatnikgolh asirios, kaliʼakgskgawiputulh pi xʼama kalinkan kʼakgtum tiyat niku tlan xlatamakgolh (kalikgalhtawakga 2 Reyes 18:31, 32). Alistalh wa pi xtachuna la xdioseskan amakgapitsi kachikinin nila kalakgmaxtulh tiku xkakninanikgo, Jehová na nila xʼama kalakgmaxtu judíos kxmakan asirios. Kachikin lu tlan tuku tlawakgolh xlakata nitu likgalhtilh uma taʼakgsanin nema xkawanimaka, xtachuna la makglhuwa tlawakgo kskujnin Jehová kkinkilhtamakujkan (kalikgalhtawakga 2 Reyes 18:35, 36).

15. 1) ¿Tuku xlitlawatkan xwanit tiku xwilakgo kJerusalén? 2) ¿La lakgmaxtulh Jehová kachikin?

15 Ezequías wi tuku xlakata tlan xlilipuwa pero ni skinilh tamakgtay atanu lanka kachikin, wata tasanilh palakachuwina Isaías. Xla wanilh: «Ni katitanulh kʼuma kachikin, chu ni katimakalh anta ni para kgantum flecha» (2 Rey. 19:32). Tiku xlamakgo kJerusalén kajwatiya xlitamakgxtakgatkan xwanit niku xwilakgo. Jehová xʼama tlawa guerra xpalakata Judá. ¡Chu chuna tlawalh! «Uma katsisni chatum xʼángel Jehová taxtulh chu kamakgnilh akgtum ciento tatipuxamakitsis mil niku xwilakgolh xsoldados Asiria.» (2 Rey. 19:35.) Judá lakgtaxtulh pero ni xlakata Ezequías kaʼakgtapuwililh xtaxtunu kachikin chu xkaxtlawalh xpatsaps: wata lakgtaxtukgolh xlakata xlitliwakga Jehová.

TUKU KINKAMASIYANIYAN

16. ¿Tiku kilhchanima 1) tiku xlamakgo kJerusalén? 2) «asirio»? 3) kgalhtujun kuentajtlawananin chu kgalhtsayan pulalinanin?

16 Tlakg kgantaxtu kkinkilhtamakujkan tuku wanka xlakata kgalhtujun kuentajtlawananin chu kgalhtsayan pulalinanin. Asirios katatlawakgolh guerra tiku xwilakgo kxamakgan Jerusalén. Nialh makgas, «asirio» xala uku, namalakgsputuputun xkachikin Jehová. Biblia lichuwinan uma chu nachuna xtalachipat «Gog xalak kxtiyat Magog», xtalachipat «mapakgsina xalak norte» chu xtalachipat «reyes xala katiyatna» (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19). ¿Tanu tanu talachipat kilhchanima? Ni katsiyaw. Biblia tlan maklakaskin tanu tanu tachuwin xlakata nalichuwinan watiya talachipat. Xlakata tuku wa palakachuwina Miqueas, ¿tuku namaklakaskin Jehová xlakata natalatlawa «asirio» xtalamakgasitsin? Akgtum tuku ni lakpuwankan: ¡«kgalhatujun kuentajtlawananin [...], chuna, kgalhtsayan latamanin tiku pulalinankgo»! (Miq. 5:5.) Kuentajtlawananin chu pulalinanin (o «príncipes», LBLA) xla uma ejército nema ni tliwakga tasiya wa lakgkgolotsin xalak congregación (1 Ped. 5:2). La uku Jehová kamaklakaskima lhuwa lakgkgolotsin tiku ni makgxtakgkgo xlakata nakuentajtlawa chu namatliwakglha xkachikin xlakata kilhtamaku nema aku mima akxni «asirio» xala uku nakatlawaniputun tuku nitlan. * Palakachuwina Miqueas kinkawaniyan pi «espada nalipulalin[kgo] kxtiyat Asiria» (Miq. 5:6). Chuna, tuku litalatlawanankgo wa «kspada spiritu santo», xTachuwin Dios (2 Cor. 10:4; Efes. 6:17).

17. ¿Tuku pulaktati kamasiyani lakgkgolotsin tuku likgalhtawakgaw?

17 Lakgkgolotsin tiku likgalhtawakgamakgo uma artículo tlan litamakgtayakgo xlakata tuku lichuwinaw. 1) Tuku tlan tlawakgo xlakata natayanikgo akxni «asirio» nakatlawaniputun tuku nitlan wa pi namatliwakglhkgo la kanajlanikgo Dios chu nakamakgtayanikgo natalan chuna natlawakgo. 2) Akxni «asirio» nakinkatlawaniputunan tuku nitlan, lakgkgolotsin liwana xlikatsitkan pi Jehová nakinkalakgmaxtuyan. 3) Ama kilhtamaku, tuku nakawani xkachikin Jehová, max nalakpuwankgo pi ni lu tlan. Pero kimputumkan kilikgaxmatatkan umakgolh tastakyaw nema nakinkamaxkikanan, maski lakgatiyaw o ni, kajwatiya komo nakgalhakgaxmataw nakinkalakgmaxtuyan. 4) Uku kilhtamaku xlakata nalakgpalikgo la lakpuwankgo putum tiku lipawankgo tuku kgalhi, tuku lakkaxwilinit lakchixkuwin, o la xlilhuwa kgalhtawakgama. Wa xlakata lakgkgolotsin xlimakgtayatkan tiku la uku xlajwanamakgo kxtakanajlakan.

18. ¿La nakinkamakgtayayan nalilakpuwanaw tuku likgalhtawakgaw kkilhtamaku nema aku mima?

18 Nachan kilhtamaku akxni kskujnin Dios xala uku natasiyayaw pi ni lakgtliwakgan, la judíos tiku xlamakgo kJerusalén kxkilhtamaku Ezequías. Ama kilhtamaku lu xlakaskinka nawan nalitamakgtayayaw tuku wa ama mapakgsina tiku ni makgxtakgli Dios. Kalakapastakwi pi tiku kinkatalatlawayan «kaj xlitliwakga chixku tiku kamakgtaya, pero akinin kinkatawilan Jehová kiDioskan xlakata nakinkamakgtayayan chu natalachipanan kimpalakatakan» (2 Crón. 32:8).

^ párr. 4 Tachuwin xahebreo nema tamatitaxti «tsumat» kʼIsaías 7:14 tlan kilhchani puskat tiku tamakgaxtokgnita chu nachuna tiku nina tamakgaxtokga. Wa xlakata, uma tachuwin tlan xmaklakaskinkan akxni xlichuwinamaka xpuskat Isaías chu nachuna tsumat judía María.

^ párr. 16 Anta kBiblia, número 7 kilhchanima tuku xatakgatsin. Número 8 (akgtum liwaka akgtujun) min kilhtamaku kilhchani tuku tlakg lhuwa.