1. ¿Tuku xlakata tuwa tuku titaxtukgonit xlakskujnin Jehová xlakata nalichuwinankgo?

XLAKSKUJNIN Dios xala uku liwaka 130 kata lata tsukukgolh lichuwinankgo Dios. * (Kalikgalhtawakga nota.) Pero tuwa tuku titaxtukgonit. ¿Tuku xlakata? Pulaklhuwa tuku xlakata. Chuna la kstalaninanin xla xapulana siglo, ni lhuwa xwankgonit chu xmasiyakgo tuku ni lu xlakgatikan. Nachuna, lhuwa latamanin xlakpuwankgo pi ni lu xkgalhtawakgakgonit. Chu akxni Jesucristo tamakxtulh Akgskgawini kʼakgapun, tsukuka kaputsastalanikan (Apocalipsis [Revelación] 12:12). Lata ama kilhtamaku lichuwinamakgolh Dios kʼuma «xaʼawatiya kilhtamaku», nema «lu tuwa» (2 Tim. 3:1, TNM).

2. ¿La kinkamakgtayanitan Jehová xlakata nalichuwinanaw xtukuwani?

² Jehová lakaskin pi kalichuwinaw xlikalanka Katiyatni, chu ni katimastalh talakaskin pi wi tuku nakinkamachokgoyan. Wa xlakata, kinkamakgtayaman nalichuwinanaw xtukuwani. ¿La kinkamakgtayaman? Kinkamaxtunitan  knixaxlikana takanajla. Makgasa nachuna tlawalh akxni kamaxtulh israelitas kBabilonia (Apoc. 18:1-4). Na lhuwa tuku kinkamasiyaninitan nema kinkamakgtayayan kinchatunukan. Akgtum liʼakxilhtit, kinkamasiyaninitan nalichuwinanaw xtukuwani chu ni nakatakgalhiyaw taʼakglhuwit amakgapitsin (kalikgalhtawakga Isaías 48:16-18). Chuna la akxilhaw, Jehová kinkamakgtayayan xlakata tlan nalichuwinanaw xtukuwani. ¿Wamputun pi xla wi tuku lakgpali kkakilhtamaku xlakata tlan nalichuwinanaw xtukuwani? Ni. Xlikana pi kkakilhtamaku lanit tuku kinkamakgtayanitan tlakg ni tuwa nalichuwinanaw Dios. Pero chuntiyaku lamaw kxkakilhtamaku Satanás, wa xlakata kinkaputsastalanikanan chu patiyaw atanu taʼakglhuwit. Jehová kinkamakgtayayan natayaniyaw umakgolh taʼakglhuwit chu chuntiya nalichuwinanaw Dios (Is. 41:13; 1 Juan 5:19).

3. ¿La kgantaxtunit tuku xlichuwinanit Daniel 12:4?

³ Daniel lichuwinalh pi «xaʼawatiya kilhtamaku», lhuwa latamanin xʼamakgolh akgatekgskgo tuku xlikana masiya Biblia (kalikgalhtawakga Daniel 12:4). ¿La kgantaxtunit uma tuku xlichuwinankanit? Akxni nina xtsuku xaʼawatiya kilhtamaku, Jehová kamakgtayalh xlakskujni xʼakgatekgskgolh tlakg xlakaskinka tamasiy xalak Biblia chu xlakgmakgankgolh nixaxlikana tamasiy. La uku, xlikalanka kakilhtamaku xlakskujnin masiyakgo tuku wan Biblia. Atsinu ni akgtsayan millones katsinikgonit chu kamasiyanimakgolh amakgapitsi latamanin. Pero ¿tuku kinkamakgtayanitan nalichuwinanaw Dios xlikalanka katiyatni? Kaʼakxilhwi makgapitsi.

4. Kkata 1900, ¿la xlilhuwa tachuwin tlan xtatekgsa Biblia?

⁴ Akglhuwa ciento kata, lhuwa tiku xpulalinkgo takanajla ni xmastakgo talakaskin pi latamanin nalikgalhtawakgakgo Biblia. Kaputsastalanikgolh tiku xlikgalhtawakgakgo chu asta kamakgnikgolh tiku xmatitaxtikgo kʼatanu tachuwin. Pero max titaxtunita 200 kata, lhuwa tiku matitaxtikgolh kʼatanu tachuwin chu tlawakgolh Biblia kliwaka 400 tachuwin. Wa xlakata kata 1900, latamanin klakalhuwa niku tlan xtekgskgo Biblia xamaktuminika o ni chu tipalhuwa tachuwin. Uma lu tlan xwanit. Pero lhuwa tiku nila xʼakgatekgskgo.

5. ¿Tuku tlawakgonit xtatayananin Jehová xlakata tlakg lhuwa tiku naʼakgatekgskgo Biblia?

⁵ Xlakskujnin Jehová xkatsikgo pi xtalakaskin nakamakgtayakgo latamanin naʼakgatekgskgo tuku wan Biblia, chu wa tuku tlawakgolh. Xapulana xmaklakaskinkgo Biblias nema xwilakgolha chu xkamaxkikgo latamanin. Pero kata 1950 maxtukgolh xasasti versión, nema wanikan Traducción del Nuevo Mundo. La uku uma Biblia tamatitaxtinit kliwaka 120 tachuwin, xamaktuminika o ni xamaktuminika. Chu kata 2013 maxtuka maktum xasasti Biblia Traducción del Nuevo Mundo kxaʼinglés. Uma versión tlakg ni tuwa akgatekgskan chu matitaxtikan kʼatanu tachuwin. ¡Tlakg tlan limasiyakan tuku Biblia wan!

6, 7. 1) ¿Tukuya guerras ananit kʼuma 100 kata nema titaxtunit? 2) ¿La limaklakaskinitaw kilhtamaku akxni anan takaksni kmakgapitsi países?

⁶ Uma 100 kata nema titaxtunit ananit lhuwa guerras, asta akgtiy guerras nema tatlawalh xlikalanka katiyatni.  Kʼumakgolh guerras lhuwa millones nikgonit. Pero, ¿tuku xlakata wanaw pi akxni anan takaksni kinkamakgtayanitan nalichuwinanaw Dios? Kaʼakxilhwi. Akxni tatlawalh xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni, xtaskujutkan xtatayananin Jehová xpulalin Nathan Knorr. Kkata 1942 kʼakgtum lanka tamakxtumit mastalh lu stlan taʼakgchuwin nema xwanikan: «Takaksni... ¿namakgapala?». Tala wa tuku xkilhchanima Apocalipsis capítulo 17. Na wa pi Armagedón ni xʼama min ama kilhtamaku, wata akxni xkgalhsputli guerra xʼama anan takaksni (Apoc. 17:3, 11).

⁷ Tuku xtalichuwinanit pi nala kcapítulo 17 xla Apocalipsis kgantaxtulh chu analh takaskni. Pero uma ni wamputun pi xlikalanka katiyatni ni analh guerra. Lata titaxtulh xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni ananit atanu guerra chu lhuwa millones nikgonit. Pero klhuwa países ananit takaskni, chu limaklakaskinitaw xlakata tlakg nalichuwinanaw Dios. ¿Tuku kitaxtunit? La uku atsinu ni akgtsayan millones xtatayananin Jehová. Uma lu lhuwa komo tamalakxtumiyaw max 110,000 xtatayananin Jehová tiku xwilakgolh akxni xtatlawama xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni (kalikgalhtawakga Isaías 60:22). Chuna la akxilhaw, kilhtamaku akxni analh takaksni limaklakaskinitaw xlakata tlakg lhuwa tiku nakalitachuwinanaw Dios.

8, 9. 1) ¿Tuku xlakata la uku ni tuwa ankan alakatanu? 2) ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata la uku pulaklhuwa anan tuku tlan liʼankan alakatanu?

⁸ Akxni xlakskujnin Dios tsukukgolh lichuwinankgo, tuwa xwanit naʼankan alakatanu. Akgtum liʼakxilhtit, kata 1900 kʼEstados Unidos kaj 8,000 xʼanan putlaw chu ni xʼanan lakwan carreteras. Pero la uku xlikalanka kakilhtamaku wilakgolh liwaka 1,500 millones putlaw chu klakalhuwa anan lu lakwan carreteras. Xlakata uma, tlan anaw lichuwinanaw niku lu lakgamakgat. Pero ¿chu komo lamaw niku tuwa ankan alakatanu chu talakaskin lhuwa natlawanaw? Maski chuna, tlawayaw tuku matlaniyaw xlakata nakalakganaw latamanin niku wilakgolh chu nakalitachuwinanaw Dios (Mat. 28:19, 20).

⁹ Wilakgolh atanu tuku tlan liʼankan alakatanu nema na kinkamakgtayakgoyan. Akgtum liʼakxilhtit, xlakata anan camiones, barcos chu trenes kaj ni lhuwa kilhtamaku kalimalakgachanikan biblias chu atanu likgalhtawakga natalan tiku makgat wilakgolh. Chu xlakata anan aviones, lhuwa natalan tlan ankgo alakatanu chu mastakgo taʼakgchuwin klaklanka tamakxtumit xlakata nakalimatliwakglhkgo natalan. Makgapitsi tiku chuna tlawakgo wa superintendentes de circuito, makgapitsi xalak comité de sucursal chu misioneros. Natalan tiku pulalinkgo xtatayananin Jehová chu amakgapitsi natalan tiku wilakgolh niku pulalinkan taskujut xliputum  katiyatni, na limaklakaskinkgo avión xlakata naʼankgo klakalhuwa países xlakata nakamatliwakglhkgo chu nakamasiyanikgo xnatalan. Uma lu makgtaya xkachikin Dios makxtum natawilakgo (Sal. 133:1-3).

10. ¿La xlilhuwa tamaklakaskin inglés la uku?

¹⁰ Kxapulana siglo, atsinu ni putum latamanin tiku xtapakgsikgo kRoma tlan xchuwinankgo griego. La uku lhuwa xlikalanka katiyatni chuwinankgo inglés. Maktum libro nema lichuwinan uma tachuwin wan pi lata kgalhtati latamanin chatum chuwinan o akgatekgsa inglés. Lhuwa tiku katsinikgo uma tachuwin xlakata wa tlakg tamaklakaskin knegocios, kpolítica, kciencia chu ktecnología.

11. ¿La limaklakaskinitaw inglés xtatayananin Jehová?

¹¹ Xtatayananin Jehová lu limaklakaskinitaw inglés, chu uma kinkamakgtayanitan nalichuwinanaw Dios. Akglhuwata kata, kilikgalhtawakgakan pulana xtaxtu kxaʼinglés chu alistalh kʼatanu tachuwin. Xlakata klakalhuwa niku chuwinankan inglés, lhuwa tiku tlan xlikgalhtawakgakgo kilikgalhtawakgakan. Nachuna, inglés wa tachuwin nema tachuwinan niku pulalinkan taskujut xliputum katiyatni xla xtatayananin Jehová. Uma tachuwin na wa limaklakaskinkgo lhuwa natalan xalak lakalhuwa países tiku ankgo kʼescuelas nema tatlawa kPatterson (Nueva York).

12. 1) ¿La xlilhuwa tachuwin matitaxtiyaw kilikgalhtawakgakan? 2) ¿La kinkamakgtayakgoyan programas xla computadoras?

¹² Maski lhuwa limaklakaskinitaw inglés, katsiyaw pi kilitachuwinatkan latamanin xlikalanka katiyatni xlakata Dios. Wa xlakata matitaxtiyaw kilikgalhtawakgatkan kliwaka 700 tachuwin. ¿La tlan chuna tlawayaw? Limaklakaskinaw computadora chu programas nema wanikan MEPS, uma makgtayanan natamatitaxti likgalhtawakga klhuwa tachuwin. Xlakata uma, xtatayananin Jehová xlikalanka katiyatni makxtum wilakgo chu akgatekgskgo «akgtum xatlan tachuwin», uma kilhchanima tuku masiya Biblia (kalikgalhtawakga Sofonías 3:9).

13, 14. ¿La kinkamakgtayakgonitan lhuwa limapakgsin chu tuku lakkaxwilikgo tribunales?

¹³ Kxapulana siglo, limapakgsin xalak Roma kamakgtayalh kstalaninanin Cristo nalichuwinankgo Dios. La uku, xlimapakgsin lhuwa países kinkamakgtayakgoyan nalichuwinanaw Dios. Akgtum liʼakxilhtit, kʼEstados Unidos wilakgolh limapakgsin nema kamaxki talakaskin latamanin nakgalhikgo xtakanajlakan, nalichuwinankgo tuku kanajlakgo chu natamakxtumikgo. Uma kinkamaxkiyan talakaskin natamakxtumiyaw chu tlan nalichuwinanaw. Chu na kinkamaxkiyan talakaskin anta natawila niku pulalinkan taskujut nema lakkaxwili natalichuwinan Dios xlikalanka katiyatni. Pero ni putum kilhtamaku kinkamaxkikanitan talakaskin nalichuwinanaw. Wa xlakata min kilhtamaku kkanaw kxlakatin tribunales xlakata nakinkamaxkikanan talakaskin nalichuwinanaw (Filip. 1:7). Chu akxni tribunales ni kinkamaxkiputunkgoyan talakaskin nalichuwinanaw Dios, kkalakganaw tlakg xlakaskinka tribunales chu makglhuwa kinkamakgtayakgoyan.

¹⁴ Kʼatanu países kkanaw kxlakatin tribunales xlakata nakinkamaxkikanan talakaskin nakakninaniyaw Jehová chu tlan nalichuwinanaw xtukuwani. Akxni ni kinkamakgtayakgoyan kkanaw kxlakatin tribunales internacionales. Akgtum liʼakxilhtit, makglhuwa kkilanitaw kxlakatin Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Junio xla kata 2014 uma tribunal 57 xlimakglhuwa kinkamakgtayakgonitan. Atsinu ni putum países xalak Europa xlitlawatkan tuku wan uma tribunal. Maski «xlipaks ntachixkuwitat» ni kinkaʼakxilhputunkgoyan, klakalhuwa países limapakgsin kinkamakgtayakgoyan tlan naskujnaniyaw Jehová (Mat. 24:9).

15. 1) ¿La talakgpalinit tuku liʼimprimirlikan likgalhtawakga la uku? 2) ¿La makgtayanankgonit uma tuku xasasti tatlawanit?

¹⁵ Liwakaya 500 kata tlawaka tuku liʼimprimirlikan libros. Latamanin limaklakaskinkgolh uma lhuwa kilhtamaku. Pero uma xaʼawatiya 200 kata  nema titaxtunit, lhuwa tuku xasasti tatlawanit. Xlakata uma, tlakg lakapala tlan tatlawa libros, revistas, tlakg barato chu tlakg xatlan. Uma tuku xasasti litlawakan likgalhtawakga lu makgtayananit. ¿La makgtayananit? Xlakata naʼakgatekgsaw, kawiliw akgtum liʼakxilhtit. Xapulana revista taxtulh kkata 1879. Kaj xaʼinglés taxtulh, ni xkgalhi dibujos chu kaj 6,000 copias tlawaka. Pero la uku, revista Makatsinina taxtu kliwaka 200 tachuwin, kgalhi lu lakstlan fotos, lhuwa colores chu taʼimprimirli liwaka 50 millones makatunu número xla uma revista.

16. ¿Tuku xasasti tatlawanit nema kinkamakgtayanitan nalichuwinanaw Dios xlikalanka katiyatni? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo.)

¹⁶ Uma xʼawatiya 200 kata nema titaxtunit lhuwa tuku xasasti tatlawanit nema kinkamakgtayakgonitan nalichuwinanaw Dios xlikalanka katiyatni. Kalichuwinawa trenes, putlaw chu aviones. Amakgapitsi wa bicicletas, teléfonos, camaras, tuku ligrabarlikan audio chu videos, radio, televisión, películas, computadora chu Internet. Xlikana pi ni akinin ktlawanitaw uma. Pero klimaklakaskinaw xlakata naklitlawayaw Biblias chu atanu likgalhtawakga klhuwa tachuwin chu naklichuwinanaw Dios xlikalanka katiyatni. Chu chuna makgantaxtikgonit tuku wan Isaías 60:16, niku Jehová wa pi xkachikin xʼamakgolh wakgo «xtsikit kachikinin» (kalikgalhtawakga).

17. 1) ¿Tuku liwana litasiya xlakata talichuwinama Dios xlikalanka katiyatni? 2) ¿Tuku xlakata Jehová lakaskin nataskujaw?

¹⁷ Liwana litasiya pi Jehová pulalima natalichuwinan xtukuwani xlikalanka katiyatni. Xla ni kinkamaklakaskinan xlakata natlawa uma taskujut, pero kinkaliyawanitan xlakata kinkapaxkiyan chu lakaskin pi nataskujaw. Chuna limasiyaniyaw pi paxkiyaw chu na kapaxkiyaw latamanin (Mar. 12:28-31; 1 Cor. 3:9). Xlikana pi lu paxtikatsiniyaw Dios xlakata kinkamakgtayaman nalichuwinanaw xtukuwani xlikalanka katiyatni. Wa xlakata, putum kilhtamaku kakalitachuwinaw latamanin xlakata Jehová chu xTamapakgsin.