1. ¿Tuku xlakata lu tlan nalilakpuwanaw tuku nina akxilhaw? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo.)

JEHOVÁ wi tuku lu stlan kinkamaskiwinitan. Wa pi tlan nalilakpuwanaw tuku nina akxilhaw. Uma kinkamakgtayayan tlan naʼakxilhaw tuku tlan nala, na kinkamakgtayayan nalakkaxwiliyaw tuku tlan natlawayaw alistalh chu ni nakgalhiyaw taʼakglhuwit. Jehová katsi tuku aku nala, chu kinkawaniyan makgapitsi tuku nala nema nalipaxuwayaw. Maski nila akxilhaw, tlan nalakpuwanaw chu nakanajlayaw pi xlikana nakgantaxtu (2 Cor. 4: 18).

2, 3. 1) ¿La tlan nalimaklakaskinaw kintalakpastaknikan? 2) ¿Tuku nalichuwinanaw kʼuma artículo?

² Xlikana, min kilhtamaku lakpuwanaw tuku nikxni nakgantaxtu. Akgtum liʼakxilhtit, chatum aktsu tsumat max nalakpuwan pi kgewi tantum xpipilekg. Pero uma nila chuna nala. Pero na tlan nalimaklakaskinaw kitalakapastaknikan xlakata nalilakpuwanaw tuku xlikana nakgantaxtu. Akgtum liʼakxilhtit, Ana, xtse Samuel, akxilhlakachalh tuku tlan xkgantaxtulh. Ana chuntiya lilakpuwa kilhtamaku akxni xlilh xkgawasa ktabernaculo chu xkataskujli  sacerdotes. Chu uma ni kaj tamanixni xwanit. Uma wa tuku xlaksaknit natlawa. Wa xlakata akxni xʼakxilakachan uma kilhtamaku, makgtayalh namakgantaxti tuku xwaninit Jehová (1 Sam. 1:22). Akinin na tlan lilakpuwanaw tuku Jehová kinkawaninitan natlawa, xlakata katsiyaw pi xlikana nakgantaxtu (2 Ped. 1:19-21).

³ Kskujnin Dios lilakpuwankgolh tuku Jehová xkawaninit nakamaxki. ¿La kamakgtayalh xlakata lilakpuwankgolh uma? ¿Chu tuku xlakata lu tlan kitaxtu pi nalilakpuwanaw la nawan latamat akxni nakgantaxtu tuku Dios wanit? Wa uma tuku nalichuwinanaw kʼuma artículo.

4. ¿Tuku makgtayalh Abel tlan akxilhlakachalh tuku tlakg tlan xʼama la?

⁴ Abel, wa xapulana tiku kanajlalh tuku Jehová xwanit pi natlawa. Xla xkatsi tuku Jehová xwaninit luwa akxni Adán chu Eva xlakgalhinankgonita: «Naktlawa pi wix chu puskat ni nalaʼakxilhputunatit, chu minkamanan chu xkam puskat ni nalaʼakxilhputunkgo. Xla naʼaktayamiyan chu wix natsankxkitiya» (Gén. 3:14, 15). Abel ni liwana xkatsi la xʼama kgantaxtu. Pero lhuwa xlilakpuwan xlakata tuku Jehová xwanit. Abel max xlakpuwan: «¿Tiku xʼamaka tsankxkitikan chu xʼama tlawa pi latamanin nialh xkgalhikgolh talakgalhin?». Akxni xlilakpuwan uma makgtayalh nalakpuwan pi wi tuku tlan xʼama la. Abel xkanajla pi putum tuku xwanit Jehová xʼama kgantaxtu, chu akxni tlawalh tamakamastan, Jehová lu lipaxuwalh (kalikgalhtawakga Génesis 4:3-5 chu Hebreos 11:4).

5. ¿La makgtayalh Enoc akxni lilakpuwa la xʼama wan kilhtamaku nema aku xmima?

⁵ Atanu tiku na lu xkanajlani Dios, wa Enoc. Xla latamalh kxlakgstipankan tiku lixkajni xlikatsikgo chu «laklixkajni tachuwin» xwanikgo Dios. Enoc max xlilakpuwan la xʼama wan kakilhtamaku akxni putum latamanin kskujnikgolh Jehová (kalikgalhtawakga Hebreos 11:5, 6). ¿Tuku makgtayalh chuna xtlawalh? Enoc ni xpekuan chu lichuwinalh xtamakatsin Dios. Kawanilh latamanin pi Jehová xʼama kamasputu tiku nitlan xlikatsikgo (Jud. 14, 15).

6. Akxni xtitaxtunita Munkaklat, ¿tuku max lilakpuwa Noé?

⁶ Noé na xkanajlani tuku Jehová xwanit natlawa. Wa xlakata ni malakgsputuka akxni milh Munkaklat (Heb. 11:7). Chu xlakata xkanajla, Noé tlawanilh tamakamastan Jehová (Gén. 8:20). Akxni xtitaxtunita Munkaklat, latamanin nitlan tsukuparakgolh likatsikgo. Nemrod tsukulh mapakgsinan chu xlakaskin pi latamanin ni xkgalhakgaxmatkgolh Jehová (Gén. 10:8-12). Pero xtakanajla Noé ni taxlajwanilh. Chuna la Abel, xla liwana xkatsi pi xʼama min kilhtamaku akxni Jehová xʼama masputu talakgalhin chu linin. Noé max na xlilakpuwan kilhtamaku akxni nialh xtawilakgolh mapakgsinanin tiku nitlan likatsikgo. Akinin na tlan nalilakpuwanaw uma lu stlan kilhtamaku, nema la uku tlakg lakatsu wi (Rom. 6:23).

7. ¿Tuku tlan xlilakpuwankgo Abrahán, Isaac, chu Jacob pi xʼama min?

⁷ Abrahán, Isaac chu Jacob, tlan lilakpuwankgolh tuku lu stlan xʼama la. Jehová xkawaninit pi latamanin xalak putum  kachikin xʼamakgolh litasikulunatlawakgo xkamanankan (Gén. 22:18; 26:4; 28:14). Dios na kawanilh pi xfamiliajkan xʼama wan akgtum lanka kachikin chu xʼamakgolh latamakgo kxastlan país (Gén. 15:5-7). Xlakata Abrahán, Isaac, chu Jacob xkatsikgo pi tuku Jehová xwanit xlikana xʼama kgantaxtu, akxilhlakachankgolh akxni xfamilias anta xlatamakgolh. Lata akxni Adán chu Eva lakgalhinankgolh, Jehová kamakgtayanit xlakskujnin tiku ni makgxtakgkgo naʼakgatekgskgo la natlawa pi latamanin nialh nakgalhikgo talakgalhin.

8. ¿Tuku makgtayalh Abrahán namatliwakglha xtakanajla chu nakgalhakgaxmatnan?

⁸ Abrahán chu atanu tiku ni xmakgxtakgkgo Dios ni akxilhkgolh akxni kgantaxtulh tuku xkawaninit Dios pi xʼama kamaxki, xlakata nikgolh akxni nina xkgantaxtunit. Maski chuna, tlan liwana lilakpuwankgolh. Biblia wan: «Wampi [ukxilhlakachankgolh, TNM], na lipaxuwakgolh mpi nakgalhikgoy» (kalikgalhtawakga Hebreos 11:8-13). Uma makgtayalh Abrahán nakgalhakgaxmatnan chu tliwakga xtawi xtakanajla maski lhuwa taʼakglhuwit titaxtulh. Xkatsi pi Jehová putum kilhtamaku xmakgantaxtinit tuku xwanit, chu liwana xkatsi pi putum tuku xwanit natlawa xʼama kgantaxtu.

9. ¿La makgtayalh Abrahán xlakata xkanajla tuku Dios xwaninit?

⁹ Xlakata Abrahán xkanajla pi Jehová xʼama makgantaxti tuku xwaninit, chuntiya tlawalh tuku Jehová wanilh. Akgtum liʼakxilhtit, makgxtakgli xchik nema xkgalhi kʼUr chu putum kilhtamaku nema tilatamalh ni tamakgxtakgli kʼakgtum kachikin. Abrahán liwana xkatsi pi umakgolh kachikinin ni makgas kilhtamaku xʼamakgo tawilakgo xlakata xmapakgsinanin ni kskujnanikgo Jehová (Jos. 24:2). Lu xkgalhkgalhima akxni Jehová xmapakgsinalh kKatiyatni putum kilhtamaku. Biblia wan pi xTamapakgsin Dios litaxtu «[kachikin] wa ntu ntlan xtankgaxikga nkgalhiy, wa nti xlaklhkana, chu xtlawana, wa Dios» (Heb. 11:10). Abrahán, Abel, Enoc, Noé chu amakgapitsi xlakskujnin Dios kanajlanikgolh talakastakwanat. Akxni xakxilhlakachankgo pi nalatamakgo kParaíso putum kilhtamaku, tlakg xkanajlanikgo Jehová (kalikgalhtawakga Hebreos 11:15, 16).

10. ¿Tuku xlakata lu tlan kitaxtunilh pi Sara akxilhlakachalh la Jehová xʼama makgantaxti tuku xwanit?

¹⁰ Kalichuwinaw Sara, xpuskat Abrahán. Na lu xkanajla tuku Jehová xwanit pi natlawa. ¿Tuku xlakata lu xkanajla uma? Xlakata Jehová xwaninit xchixku: «Chu xlikana naksikulunatlawa chu xla nakgalhi chatum kgawasa nema akit nakmaxkiyan; chu xlikana naksikulunatlawa, chu xla nalitaxtu laklanka kachikinin; mapakgsinanin xalak kachikinin  anta nataxtukgoyacha» (Gén. 17:16). Maski Sara xkgalhi 90 kata chu ni xkgalhi kamanan, akxilhlakachalh akxni xkgalhilh kgawasa nema xwaninit Jehová pi namaxki. Sara xakxilhlakchan akxni xkamanan akgtum lanka kachikin xlitaxtukgolh (Heb. 11:11, 12). Chu xlakata uma tlakg tatliwakglhli xtakanajla. Chuna la Jehová xwanit, Sara kgalhilh xkgawasa, Isaac. Uma tlakg makanajlalh pi Jehová xʼama makgantaxti amakgapitsi tuku xwanit natlawa. Na tlan namatliwakglhaw kintakanajlakan akxni akxilhlakachanaw putum tuku lu stlan kinkawaninitan Jehová pi natlawa.

11, 12. ¿Tuku xlakata chuna la xtitaxtu kilhtamaku Moisés tlakg xpaxki Jehová?

¹¹ Moisés na lu xkanajla tuku Jehová xwanit pi natlawa. Xla stakli kʼEgipto chu príncipe xwanit. Pero xnatlatni tiku israelitas xwankgonit, xmasiyanikgonit xlakata Jehová. Masiyanikgolh pi Jehová xwanit pi xʼama kalakgmaxtu israelitas xlakata nialh skujni xlitaxtukgolh chu xʼama kamaxki tiyat nema lu xastlan niku xlatamakgolh (Gén. 13:14, 15; Éx. 2:5-10). Akxni Moisés tlakg xlilakpuwan tuku Jehová xwanit, tlakg xpaxki. Lu xpaxki Jehová nixawa tumin o limapakgsin.

¹² Biblia wan pi Moisés lu tliwakga xwi xtakanajla wa xlakata akxni stakli ni makgtapakgsiputulh kxfamilia mapakgsina xalak Egipto. Wata laksakli «xalikgaman natatatlawakgoy xlakgskgatan Dios ni xawa wa nalimakgapaxuwakan ntalakgalhin ntu kxakatlan wa ntu nkaj makgtum natitaxtuj». Moisés nitu xliʼakxilha «[tuku xtapalh, TNM] xala kʼEgipto» tlakg xlakaskinka xakxilha pi Jehová wi tuku xliyawanit. ¿Tuku xlakata? Xlakata lu xlilakpuwan tuku Jehová xwaninit pi xʼama maxki (Heb. 11:24-26).

13. ¿La makgtayalh Moisés pi putum kilhtamaku lilakpuwa tuku Jehová xwanit pi natlawa?

¹³ Moisés max lhuwa xlilakpuwan tuku Jehová xʼama tlawa xlakata xlakgmaxtulh israelitas chu nialh skujnin xlitaxtukgolh. Chuna la amakgapitsi kskujnin Jehová, Moisés na xkatsi pi Jehová xʼama kalakgmaxtu latamanin kkalinin (Job 14:14, 15; Heb. 11:17-19). Xlakata Moisés putum kilhtamaku xlilakapastaka tuku Jehová xwanit, akgatekgsli pi lu xkapaxki latamanin. Uma tlawalh pi tlakg xpaxkilh Jehová chu tlakg xkanajlanilh. Makgtayalh naskujnani putum kxlatamat (Deut. 6:4, 5) Moisés ni pekualh maski Faraón xmakgniputun, xla xkatsi pi Jehová xʼama sikulunatlawa (Éx. 10:28, 29).

14. ¿Tuku lakpuwankgo makgapitsi latamanin?

¹⁴ Lhuwa tiku lakpuwankgo tuku nala nema nikxni katikgantaxtulh. Akgtum liʼakxilhtit, makgapitsi tiku ni lu kgalhikgo tumin lakpuwankgo pi nachan kilhtamaku lhuwa tumin nakgalhikgo chu nialh tuku katililakgaputsakgolh. Pero Biblia wan pi kʼuma kakilhtamaku, nikxni katisputli taʼakglhuwit chu talipuwan (Sal. 90:10). Chu amakgapitsi lakpuwankgo pi mapakgsinanin nalakkaxtlawakgo taʼakglhuwit xalak kakilhtamaku. Pero Biblia wan pi kajwatiya xTamapakgsin Dios tlan chuna natlawa (Dan. 2:44). Chu lhuwa tiku lakpuwankgo pi Dios nikxni katimasputulh kakilhtamaku. Pero Biblia wan pi Dios namasputu (Sof. 1:18; 1 Juan 2:15-17). Tiku lakpuwankgo pi atanu tuku nala  nixawa tuku Jehová lichuwinanit, lu natamaxanikgo.

15. 1) ¿Tuku xlakata tlan kitaxtu pi naʼakxilhlakachanaw tuku Dios kinkawaninitan pi natlawa? 2) Kawanti pulaktum tuku lakgatiya pi xkgantaxtulha.

¹⁵ Jehová kinkawaniyan pi nakinkamaxkiyan tuku lu tlan. Akxni lilakpuwanaw ama kilhtamaku, tlakg napaxuwayaw chu kinkamaxkiyan litliwakga xlakata chuntiya naskujnaniyaw Jehová. Maski kʼakgapun o kkatiyatni nalatapaya, ¿tlan akxilhlakachipina pi tlawapat tuku Jehová wanit pi tlan natlawaya? Komo kgalhkgalhipat nalatapaya kKatiyatni putum kilhtamaku, kalakpuwanti pi kataskujpat miʼamigos xlakata akxtum xalilakgatit jardín natlawayatit Katiyatni. Chu tiku napulalinkgo uma taskujut, nakuentajtlawakgoyan. Chu putum tiku anta nalatamakgo napaxkikgo Jehová chuna la wix. Ni natatatlaya, lu tliwakga nawana chu ni tuku nalilakgaputsaya. Napaxuwaya xlakata tlan nalimaklakaskina tuku katsiniya tlawaya xlakata nakalimakgtayaya amakgapitsin chu nalimalankiya Jehová. Max asta nakamakgtayaya nalakgapaskgo Dios tiku nalakastakwanankgo (Juan 17:3; Hech. 24:15). Akxni lilakpuwanaw putum uma, ni kaj akgtum tamanixnat. Xlikana nakgantaxtu xlakata Biblia chuna lichuwinan pi nala (Is. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22).

16, 17. ¿Tuku xlakata tlan kitaxtu nalichuwinanaw tuku Jehová kinkawaninitan pi natlawa?

¹⁶ Akxni kawaniyaw kinatalankan tuku tlawaputunaw Paraíso, lamakgtayayaw tlakg stalanka naʼukxilhlakachanaw tuku wankanit pi nala. Xlikana, ni liwana katsiyaw tuku natlawayaw kParaíso. Pero akxni lichuwinanaw, pulaktiy tuku tlan kitaxtu. Pulana, xlakata limasiyayaw pi kanajlayaw tuku Jehová wanit natlawa. Xlipulaktiy, xlakata lamakgtayayaw chuntiya naskujniyaw Jehová maski titaxtuyaw tuku tuwa. Chuna tlawalh apóstol Pablo chu xnatalan xalak Roma (Rom. 1:11, 12).

 ¹⁷ Akxni lilakpuwanaw tuku Jehová wan pi natlawa kilhtamaku nema aku mima, kinkamakgtayayan ni lu nalilakpuwanaw kintaʼakglhuwitkan. Makgtum, Pedro lu xlakgaputsama chu wanilh Jesús: «Kaukxilhti, wa nkin, paks kmakgaxtakgnitaw lantla kkastalaninitan. ¿Pus tu nkin nakkgalhiyaw?». Jesús xlakaskin pi Pedro chu amakgapitsi kstalaninanin xakxilhlakachankgolh tuku lu laktlan xʼamakgo tlawakgo kilhtamaku nema aku xmima. Jesús wanilh: «Wixin nti nkistalaninitantit, [...] akxni natawilay xKam nchixku klikaknit xlaktawilh mpumapakgsin, na natawilayatit wixin nkakgkutuy laktawilh mpumapakgsin, lakimpi naputsananikgoyatit xlakgskgatan yama nkgalhakutuy xkilhtsukut Israel. Na kaxati kawa wa nti xmakgaxtakgli xchik, su xnatalan, su xtlat, su xtsi, su xpuskat, su xlakgskgatan, su xtiyat nkaj xpalakata kintukuwini, akgtum ciento liwaka namakgamakglhtinan, chu na nakgalhiy latamat wa ntu xaliankgalhin» o xliputum kilhtamaku (Mat. 19:27-29). Wa xlakata apóstol Pedro chu amakgapitsi kstalaninanin Jesús tlan xakxilhlakachankgolh kilhtamaku akxni xlakan xtamapakgsinankgolh Jesús kʼakgapun chu xkamakgtayakgolh latamanin tiku kgalhakgaxmatkgo Dios nialh nakgalhikgo talakgalhin.

18. ¿Tuku xlakata tlan nakitaxtu naʼukxilhlakachanaw kilhtamaku akxni Dios namakgantaxti tuku wanit?

¹⁸ Kʼuma artículo katsiniw tuku kamakgtayalh kskujnin Jehová tlakg natatliwakglha xtakanajlakan. Abel akxilhlakachalh tlakg xatlan kakilhtamaku nema Jehová xlichuwinanit, chu xlakata xkanajla uma, tlan xʼamigo Jehová litaxtulh. Abrahán akxilhlakachalh akxni xkgantaxtulh tuku Jehová xwaninit xlakata kam tiku xʼama min (Gén. 3:15). Wa xlakata kgalhakgaxmatli maski tuwa tuku titaxtulh. Moisés lu xkgalhkgalhima tuku Jehová xwaninit pi namaxki, chu uma makgtayalh tlakg napaxki Jehová chu ni xmakgxtakgli (Heb. 11:26). Komo akxilhlakachanaw kilhtamaku akxni Jehová namakgantaxti tuku kinkawaninitan, tlakg nakanajlaniyaw chu tlakg napaxkiyaw. Artículo nema aku mima nakatsiyaw atanu la tlan nalimaklakaskinaw kintalakpuwankan.