1, 2. ¿Tuku xlakata Biblia wan pi xlakata tlan chuwinanaw xtachuna lhkuyat?

KATA 1871 lhkulh akgtum kakiwin la nikxni chuna xlanit kʼEstados Unidos. Lakapala lhkuyulh liwaka 2,000 millones xlilhuwa kiwi chu kamakgnilh liwaka 1,200 latamanin. ¿La kilhtsukulh? Lakpuwankan pi akxni xtitaxtukgo trenes xmaxtukgo laktsu lhkuyat. Uma kinkamalakapastakayan tuku wan Biblia Santiago 3:5: «Aktsu lhkuyat, wampi lipikua tlanka kakiwin, lhkuyuy». ¿Tuku xlakata chuna wa Santiago?

² Santiago wan: «Wa simakgat, [...] lhkuyat» (Sant. 3:6). Kʼuma versículo, simakgat kilhchanima pi tlan chuwinanaw. Chuna la lhkuyat tlan nakinkatlawaniyan tuku nitlan, max na nakatlawani tuku nitlan amakgapitsin. ¿Wamputun uma pi tlakg tlan ni nachuwinanaw? Ni. ¿Ni xlikana pi chuntiya maklakaskinaw lhkuyat maski katsiyaw pi komo ni kuenta natlawayaw nakalitlawaniyaw tuku ni tlan amakgapitsin? Wata kuenta tlawayaw la limaklakaskinaw. Akgtum liʼakxilhtit, tlan limakchayaw liwat, liskgonaw, o limakaxkgakgeyaw. Biblia kinkamasiyaniyan pi akxni wi tuku wanaw max nitlan nakamamakgkatsiniyaw  amakgapitsin o lu tlan nakamamakgkatsiniyaw (Prov. 18:21). Wa xlakata liwana kilikatsitkan la nalimaklakaskinaw kintachuwinkan. Akgtum liʼakxilhtit, tlan nalimalankiyaw Jehová chu nakalimakgtayayaw amakgapitsin (Sal. 19:14).

3. Komo kamatliwakglhputunaw amakgapitsin, ¿tuku kilikatsitkan?

³ Jehová kinkatlawan xlakata tlan nawanaw tuku lakpuwanaw chu tuku makgkatsiyaw o tlan nawanaw ktachuwin xla señas. ¿La nalimaklakaskinaw uma tamaskiwin xlakata nakamakgtayayaw amakgapitsin? (Kalikgalhtawakgaw Santiago 3:9, 10.) Talakaskin nakatsiyaw tuku kilhtamaku nachuwinanaw, chu tuku nawanaw chu la nawanaw.

4. ¿Tuku xlakata lakgachunin ni kilichuwinatkan?

⁴ Biblia wan pi wi «kilhtamaku akxni ni nachuwinankan» (Ecl. 3:7). Uma wamputun pi lakgachunin ni kilichuwinatkan. Akgtum liʼakxilhtit, akxni wi tiku chuwinamakgolh, talakaskin nakakgaxmatniyaw (Job 6:24). Akxni wi tuku katsiyaw nema niti xlikatsit, ni nakawaniyaw amakgapitsin (Prov. 20:19). Chu akxni wi tiku kinkawaniyan tuku lisitsiputunaw, talakaskin ni nasitsiyaw chu nitu nawanaw (Sal. 4:4).

5. ¿La limasiyaniyaw Jehová pi paxtikatsiniyaw xlakata tlan chuwinanaw?

⁵ Pero, lakgachunin tlan kitaxtu nachuwinanaw (Ecl. 3:7). Akgtum liʼakxilhtit, tlan nachuwinanaw akxni malankiputunaw Jehová, nakamakgputantiniyaw amakgapitsin o nawanaw tuku makgkatsiyaw chu tuku lakaskinaw (Sal. 51:15). Chuna nalimasiyaniyaw Jehová pi paxtikatsiniyaw xlakata tlan chuwinanaw. Chuna la akxni chatum amigo wi tuku kinkamaskiwiyan nema lhuwa xtapalh, lu tlan la limaklakaskimputunaw.

6. ¿Tuku xlakata xlakaskinka liwana naʼakxilhaw akxni xlilat nachuwinanaw?

⁶ ¿Tuku xlakata xlakaskinka liwana naʼakxilhaw akxni xlilat nachuwinanaw? Proverbios 25:11 wan pi akxni wankan tlan tachuwin xtachuna la manzanas nema litatlawanit oro chu kawilikanit niku litatlawanit plata. ¿Tuku wamputun uma? Manzanas nema litatlawanit oro lu lakswan. Pero komo plata litatlawanit niku nawiliyaw, tlakg stlan natasiya. Na chuna, max kgalhiyaw lakwan tachuwin nema wi tiku tlan nawaniyaw. Pero komo nalaksakaw kilhtamaku akxni xlilat nawaniyaw, tlakg tlan nakitaxtu. Kaʼakxilhwi akgtum liʼakxilhtit.

7, 8. ¿La nachuna tlawakgolh natalan xalak Japón chuna la tlawalh Jesús?

⁷ Komo nachuwinanaw akxni ni xlilat, max latamanin ni naʼakgatekgskgo o ni katimakgamakglhtinankgolh tuku nakawaniyaw (kalikgalhtawakga Proverbios 15:23). Akgtum liʼakxilhtit, marzo kata 2011 tachikilh tiyat chu analh akgtum tsunami, lhuwa laklanka kachikin xalak Japón masputukgolh. Nikgolh liwaka 15,000 latamanit. Lhuwa xtatayananin Jehová nikgolh xfamiliajkan chu xʼamigoskan, pero xkalimakgtayaputunkgo Biblia xtalakatsukan. Maski xkamakgtayaputunkgo, ni kalitachuwinankgolh xlakata talakastakwanat ama kilhtamaku. ¿Tuku xlakata? Xlakata kʼama país lhuwa latamanin budistas chu ni lhuwa katsikgo xlakata Biblia. Wa xlakata, natalan kawanikgolh lakwan tachuwin chu kawanikgolh tuku xlakata anan tapatin.

⁸ Jesús xkatsi akxni xlichuwinat xwanit chu akxni ni xlichuwinat (Juan 18:33-37; 19:8-11). Akgtum liʼakxilhtit, xla putsalh kilhtamaku akxni xkamasiyanilh kstalaninanin tuku  ni xkatsikgo (Juan 16:12). Natalan xalak Japón chuna tlawakgolh la Jesús chu ni tunkun kawanikgolh latamanin xlakata talakastakwanat. Akgtiy kata aitat titaxtulh xlakata xkamaxkikgolh tratado ¿Tlan nalatamaparakgo tiku nikgonita? Lhuwa tiku makglhtinankgolh chu tlan limakgkatsikgolh xtamakatsinin. Nachuna akinin kililakpuwanatkan xlakata xtalismaninkan chu xtakanajlakan latamanin niku lamaw. Chuna nakatsiyaw komo kilichuwinatkan o ni.

9. ¿Tuku titaxtumaw nawan akxni max na natalakaskin ni tunkun nakgalhtinanaw?

⁹ ¿Tuku titaxtumaw nawan akxni max na natalakaskin ni tunkun nakgalhtinanaw? Akxni wi tiku wan tuku nitlan limakgkatsiyaw. Komo tunkun nakgalhtinanaw, max nawanaw tuku alistalh nitlan nalimakgkatsiyaw. Wa xlakata pulana akstu nakinkakgalhskinkanan: «¿Xlikana nila ktapati?». Komo ni lu xlakaskinka, max tlakg tlan nitu nawanaw. Komo nalakpuwanaw pi kilitachuwinatkan tiku kinkawanin tuku nitlan, kakgalhkgalhiw asta akxni nialh sitsinitaw (kalikgalhtawakga Proverbios 15:28). Nachuna akxni kamakgpuwantiniputunaw kifamiliajkan na nalakgapaskgo Jehová, talakaskin liwana nalakpuwanaw tuku nakawaniyaw chu akxni tlan nakawaniyaw.

10. 1) ¿Tuku xlakata liwana kililakpuwanatkan tuku nawanaw? 2) ¿La nikxni chuna nachuwinanaw kstalaninanin Cristo?

¹⁰ Tuku wanaw tlawa pi tlan o nitlan namakgkatsikgo amakgapitsin. Wa xlakata talakaskin liwana nalakpuwanaw tuku nawanaw (kalikgalhtawakga Proverbios 12:18). Lhuwa latamanin lixkajni likatsikgo chu maklakaskinkgo xtachuwinkan xlakata nitlan namamakgkatsinikgo amakgapitsin xtachuna la kgantum espada o flecha (Sal. 64:3). Chuna la chuwinankgo anta katsinikgonit ktelevisión o kpelículas. Pero kstalaninanin Cristo nikxni chuna chuwinanaw, nipara kaj xatakgalhkgaman. Tlan wankan tachuwin nema makgalitsinan, chu max tlakg xatapaxuwan nakgalhchuwinankan. Pero nikxni nawanaw tuku nitlan nalimakgkatsi achatum chu niti nalikgalhkgamananaw kaj xlakata nakalimakgalitsinaw amakgapitsin. Biblia wan pi nikxni namaklakaskinaw nitlan tachuwin o lixkajni tachuwin, wata nalichuwinanaw tuku nakamakgtaya amakgapitsin chu nakamatliwakglha (Efes. 4:29, 31).

11. ¿Tuku nakinkamakgtayayan xlakata putum kilhtamaku namaklakaskinaw lakwan tachuwin?

¹¹ Jesús wa pi «chixku wa lichiwinan kxkilhni wantu xtalakapastakni kgalhiy kxnaku» (Mat. 12:34, Hua Xasasti Talaccaxlan, 1999). Uma wamputun pi tuku lichuwinanaw limasiya tuku wi kkinakujkan. Komo kkinakujkan xlikana kapaxkiyaw latamanin, putum kilhtamaku namaklakaskinaw lakwan tachuwin nema nakamatliwakglha.

12. ¿Tuku atanu nakinkamakgtayayan xlakata natekgsaw lakwan tachuwin?

¹² Mapakgsina Salomón lu skgalala xwanit,  pero talakaskilh lhuwa xlakpuwa xlakata xtsokgwililh laktlan tachuwin chu tlan xtakgaxmatli (Ecl. 12:9, 10). Uma kinkamasiyaniyan pi talakaskin lu naputsakan lakwan tachuwin akxni wi tuku nawankan. ¿Tuku nakinkamakgtayayan natekgsaw lakwan tachuwin? Nakatsiniyaw xalaksasti tachuwin komo nalikgalhtawakgayaw Biblia chu kilikgalhtawakgakan. Komo ni katsiyaw tuku wamputun akgtum tachuwin, tlan naputsayaw tuku wamputun. Na tlan naʼakxilhaw xliʼakxilhtit Jesús. Xla lichuwinalh pi Jehová xmasiyaninit pi putum kilhtamaku xmaklakaskilh tachuwin nema xkalimatliwakglhli amakgapitsin chu tlan xkamamakgkatsinilh tiku xpatinamakgolh (Is. 50:4). Nachuna, kililakpuwanatkan la naʼakxilhkgo amakgapitsin tuku nawanaw (Sant. 1:19). Tlan akstu nakinkakgalhskinkanan: «Komo nakwan uma, ¿tuku naʼakgatekgsa tiku kinkgaxmatnima? ¿La namakgkatsi?».

13. ¿Tuku xlakata xlakaskinka nakinkaʼakgatekgsnikanan akxni nachuwinanaw?

¹³ Lu xlakaskinka pi liwana nataʼakgatekgsa tuku nawanaw. Kaʼakxilhwi akgtum liʼakxilhtit tuku xlakata lu xlakaskinka. Israelitas xlimaklakaskinkgo trompetas akxni wi tuku xmakatsininankgo. Tanu la xtlakgkgo akxni xlakaskinkgo pi wi niku xtamakxtumilh kachikin. Atanu la xtakgaxmata akxni xtalachipakgo xtalamakgasitsin. Komo ni liwana xtaʼakgatekgsli la xtlakgka trompeta, soldados ni liwana xkatsikgolh tuku natlawakgo. Akxni chuwinanaw na chuna la. Biblia kinkawaniyan pi liwana nataʼakgatekgsa akxni nachuwinanaw. Komo nichuna natlawayaw, max latamanin ni katikatsikgolh tuku kawaniputunaw. Pero, maski wi tuku liwana nawanaw, kuenta kilitlawatkan ni kaj akglakgwa nachuwinanaw chu nakamaxkiyaw kakni amakgapitsin (kalikgalhtawakga 1 Corintios 14:8, 9).

14. ¿Tuku liʼakxilhtit kinkamasiyaniyan pi liwana xtaʼakgatekgsni Jesús akxni xchuwinan?

¹⁴ Akxni Jesús xchuwinan liwana xtaʼakgatekgsni. Kalakpuwaw taʼakgchuwin nema likgalhtawakgayaw kcapítulos 5 asta 7 xla Mateo. Ni maklakaskilh tachuwin nema ni xlakaskinka chu laktuwa kaj xlakata tlan xʼakxilhkgolh latamanin. Na ni tlawalh pi nitlan xlimakgkatsikgolh tuku xwan. Lichuwinalh nema lu xlakaskinka, pero maklakaskilh ni laktuwa tachuwin. Akgtum liʼakxilhtit, kʼuma taʼakgchuwin kawanilh kstalaninanin pi ni xlilakgaputsakgolh tuku xwakgolh chali chali. Xlakata putum kilhtamaku xlakapastakkgolh uma, kawanilh pi xʼakxilhkgolh la Jehová xkamaxki tuku nawakgo laktsu tsiktsi. Chu alistalh kakgalhskilh «¿[ni] xaʼaliwaka lhuwa xtapalh wixin ni xawa xlakan?» (Mat. 6:26). Uma ni tuwa liʼakxilhtit nema kawilinilh, kamatliwakglhli chu lu xlakaskinka tuku kamasiyanilh.

15. ¿Tuku xlakata nalitasiya kintachuwinkan pi paxkinanaw?

¹⁵ Chuna la akxilhnitaw, pulana liwana nalakpuwanaw tuku nawanaw. Pero na nalakpuwanaw la nawanaw. Latamanin lu xlakgatikgo kgaxmatnikgo Jesús xlakata la xkalikatsini akxni xkatachuwinan (Luc. 4:22). Komo kintachuwinkan limasiya pi kapaxkiyaw latamanin tlakg nakinkakgaxmatniputunkgoyan chu tlan natlawakgo tuku nakawaniyaw (Prov. 25:15). ¿Tuku nakinkamakgtayayan tlan nalikatsiyaw? Nakamaxkiyaw kakni amakgapitsin chu kuenta natlawayaw la makgkatsikgo. Chuna xtlawa Jesús. Akgtum liʼakxilhtit,  akxni akxilhli makgapitsi latamanin pi lu xputsakgonit xlakata xkgaxmatnikgolh, limaxtulh kilhtamaku xlakata lhuwa tuku kamasiyanilh (Mar. 6:34). Akxni makgapitsi latamanin nitlan tuku xwanikgo xla ni chuna xkakgalhti (1 Ped. 2:23).

16, 17. 1) ¿La natlawayaw chuna la tlawalh Jesús akxni katachuwinanaw kifamiliajkan chu kiʼamigoskan? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo.) 2) ¿Tuku tlan kitaxtunilh chatum tse xlakata ni tunkun lisitsilh tuku wanika?

¹⁶ Kimputumkan kapaxkiyaw kifamiliajkan chu kiʼamigoskan. Pero komo lu kalakgapasaw, max nalakpuwanaw pi ni xlakaskinka nalakputsayaw tachuwin nema nakawaniyaw. Asta max wi tuku nakawaniyaw nema nitlan nalimakgkatsikgo. Kalakpuwaw Jesús. Xla putum kilhtamaku kamaxkilh kakni xʼamigos. Akxni xlalikilhnimakgolh xlakata tiku tlakg xlakaskinka xwanit, ni xatasitsin la kastakyawalh. Asta limaklakaskilh xliʼakxilhtit aktsu kgawasa xlakata nakalimakgtaya nalakgpalikgo xtapuwankan (Mar. 9:33-37). Kkintamakxtumitkan, lakgkgolotsin chuna xlitlawatkan la Jesús chu ni xatasitsi nastakyawanankgo (Gál. 6:1).

¹⁷ ¿Chu komo wi tiku nakinkawaniyan nema nitlan nalimakgkatsiyaw? Tlakg tlan ni xatasitsi nakgalhtinanaw (Prov. 15:1). Kalichuwinaw chatum tse tiku xakstu xmakgastakma chatum xkgawasa. Uma kgawasa kaj xatsekg xtlawama tuku nitlan. Akgtum kilhtamaku chatum tala puskat katsilh xlakata uma, chu xwaniputun lakwan tachuwin xtse ama kgawasa. Pero ni xlakpuwanit nitlan namamakgkatsini, wanilh: «¡Lu nitlan xlakata ni katsininita la nastakyawaya!». Ni tunkun kgalhtinalh tala, pulana lakpuwa tuku nakgalhtinan chu ni lakapala sitsilh. Alistalh ni limasiyalh xtasitsin akxni kgalhtinalh chu wa pi chuntiya xʼama liskuja nastakyawa xkgawasa. Xlakata ni xatasitsin kgalhtinalh, chuntiya amigas litaxtukgolh. Nachuna, xkgawasa kgaxmatli tuku wa xtse. Xlakata katsilh pi xtse ni kaj chuntiya xʼama tamakgxtakga, nialh tlawalh tuku nitlan, tamunulh chu alistalh skujli kBetel. ¿Tuku kinkamasiyaniyan uma? Maski chatum tala tiku tachuwinamaw, xalak kifamiliajkan o atanu latamanin, talakaskin pi kintachuwinkan «limakgamikanit matsat» xliwanat. Uma wamputun pi putum kilhtamaku namastayaw kakni akxni nachuwinanaw (Col. 4:6).

18. ¿La natlawayaw xliʼakxilhtit Jesús?

¹⁸ Xlakata tlan kawaniyaw amakgapitsin tuku lakpuwanaw chu tuku makgkatsiyaw uma akgtum stlan xtamaskiwin Jehová. Wa xlakata, katlawaw xliʼakxilhtit Jesús chu liwana nalakpuwanaw akxni nachuwinanaw, tuku nawanaw chu la nawanaw. Putum kilhtamaku tlan nalikatsiyaw chu kalimaklakaskiw tachuwin xlakata nakalimatliwakglhaw amakgapitsin chu namakgapaxuwayaw Jehová.