Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Masputuputunkgo xtukuwani Dios

Masputuputunkgo xtukuwani Dios

Masputuputunkgo xtukuwani Dios

LU NITLAN, pero wi chatum tiku ni lakaskin pi latamanin tlan natalalinkgo Dios chu wa xlakata ni lakaskin nalakgapaskan xtukuwani. ¿Tiku uma? Wa Satanás wantiku Biblia wan pi wa «xmalana katuxawat» tiku «malakgatsikgonit xtapuwankan wa nti ni kanajlakgoy». Tlan nawanaw pi wa Satanás. Xla lakaskin pi latamanin xakapukswa kalatamakgolh xlakata «ni namakaxkgakgananikgoy xmakgaxkgakganat xatlan tamakatsinin [...] Dios». Pero xlakata tlan chuna natlawa, talakaskin ni nakamaxki talakaskin nalakgapaskgo xtukuwani Dios. Wa xlakata, ¿la kamalakgatsinit latamanin? (2 Corintios 4:4-6.)

Pulaktum tuku Satanás limaklakaskin nema lu tlan kitaxtuni, wa putum ni xaxlikana takanajla. Makgasa xʼanankgo judíos tiku ni xtlawakgo tuku xwan xTachuwin Dios, wa xlakata ni xmapakuwikgo xtukuwani Dios. Asta kxapulana siglo xla kinkilhtamakujkan, takatsi pi judíos tiku xlikgalhtawakganankgo kxlakatinkan amakgapitsi xwankgo ʼAdhonái (“Puchina” o Malana kxahebreo) chu ni wa xlimapakuwikgo xtukuwani Dios nema xtatsokgnit kxTachuwin. Uma talismanin max tlawalh pi lhuwa nila xtalalinkgolh Dios. Pero kalakpuwaw xlakata Jesús. ¿Nachuna xlakpuwan la xlakpuwankgo tiku xlamakgolh akxni xlama?

Jesús chu kstalaninanin lichuwinankgolh xtukuwani Dios

Kʼakgtum oración nema Jesús tlawanilh xTlat, wa: «Kmasiyunikgolh mintukuwini, na chunaku naktimasiyunikgoy» (Juan 17:26). Akxni liwana akxilhaw uma tachuwin, lakpuwanaw pi Jesús xmapakuwi xtukuwani Dios akxni xlikgalhtawakga, xkilhtiya chu xlichuwinan tuku xwan Tatsokgni xaHebreo niku xlimin xtukuwani Dios. Xlikana, ankgalhin xlimaklakaskin xtukuwani Dios chu ni tuwa xmakgkatsi akxni xkalitachuwinan latamanin chuna la tlawakgolh palakachuwinanin tiku pulana latamakgolh. Maski chuna, xlamakgolha judíos tiku ni xwankgo xtukuwani Dios, uma limasiya pi Jesús xlimapakuwi xtukuwani Dios. Jesús lakatanks kawanilh tiku xpulalinkgo takanajla tiku «lilaklakgalhinitantit xlimapakgsin Dios xpalakata mintawilatkan»o mintalismaninkan (Mateo 15:6).

Kstalaninanin tiku ni xmakgatsankgananikgo chuntiya lichuwinankgolh xtukuwani Dios akxni xninita chu xlakastakwananita Jesús (kaʼakxilhti recuadro «¿Xlimaklakaskinkgo xtukuwani Dios xapulana kstalaninanin?»). Anta kpentecostés kata 33 akxni xminita Jesús akxni tsukulh congregación xla kstalaninanin Cristo apóstol Pedro lichuwinalh kʼakgtum taʼakgchuwin nema kamaxkilh judíos chu tiku ni judíos tuku xlichuwinanit Joel. Pedro wa: “Xlipaks tiku xmapakuwilh xtukuwini nkimPuchinakan [«Jehová», NM] naʼakgaputaxtuy” (Hechos 2:21; Joel 2:32). Xapulana kstalaninanin Cristo kamasiyanikgolh latamanin xtukuwani Jehová chu tuku lakpuwanit natlawa xlikalanka katiyatni. Wa xlakata Santiago kstalanina Jesús, akxni tamakxtumikgolh apóstoles chu lakgkgolotsin xalak Jerusalén wa: «Dios nkgasiya ukxilhlakachanikgolh xakgmakgat chixkuwin lakimpi wa yama ntachixkuwitat, na wa naliyankgoy xtukuwini» (Hechos 15:14).

Maski chuna, xapuxku tiku niʼakxilhputun xtukuwani Dios ni antiya tamakgxtakgli. Akxni nialhti xlamakgo apóstoles, Satanás matsukilh nixaxlikana tamasiy uma wamputum laktamaknulh tuku nixaxlikana kxaxlikana takanajla (Mateo 13:38, 39; 2 Pedro 2:1). Akgtum xaliʼukxilhtit wa Justino Mártir, max lakachilh akxni nilh Juan xaʼawatiya apóstol. Maski xla xwan pi kstalanina Cristo xwanit, putum tuku xtsokga xwan pi Dios wantiku lhuwa tuku kinkamaxkiyan, «chatum Dios nema nila limapakuwikan akgtum tukuwani».

Nachuna, uma litamasiya pi akxni matsukika katlawakan copias xla tatsokgni nema litalakgapasa Tatsokgni xaGriego, tiku makgxtakgkgolh xaxlikanka tamasiy lakgpalikgolh tukuwani Jehová chu wilikgolh Kýrios, nema wamputun «Puchina» o Malana. Nachuna tlawakgolh kTatsokgni xaHebreo. Xlakata nialh xwankgo xtukuwani Dios akxni xkgalhtawakgakgo, judíos tiku xtsokgnankgo chu xmakgxtakgkgonit xaxlikana tamasiy liwaka akgtum ciento a tipuxamakaw lilakgpalikgolh tachuwin xahebreo ʼAdhonái. Asta Biblia Vulgata, nema Jerónimo tsokgli ktachuwin latín chu masputulh kata 405, nialh wililh xtukuwani Dios.

Tuku tlawamakgo la uku xlakata namasputukgo xtukuwani Dios

La uku, lakchixkuwin tiku putsananikgo Biblia katsikgo pi xtukuwani Dios max akgtujun mil tatsokgnit chuna la pulana xtsokganit anta. Wa xlakata, lhuwa maklakaskinkgonit kmakgapitsi Biblias nema tlakg kalakgapaskan kxaʼespañol, la umakgolh: Reina-Valera chu xla católicos, Biblia de Jerusalén chu La Nueva Biblia Latinoamérica. Akgatunu Biblia limaklakaskinkgo tachuwin la «Yavé», «Yahveh», «Yahvé» o «Jehová».

Maski chuna, lhuwa takanajla tlawakgo pi tiku tsokgkgo Biblia nema maklakaskinkgo ni nawilikgo xtukuwani Dios. Xlakata uma, 29 xla junio kata 2008 Vaticano kamalakgachanilh maktum carta niku tamakxtumikgo tiku kapulalinkgo católicos. Kʼuma carta Vaticano wan pi «xaʼawatiya umakgolh kata tsukukanit maklakaskinkan xTukuwani xDios Israel». Chu alistalh mapakgsinalh: «Wa xTukuwani Dios [...] ni namaklakaskinkan chu ni mapakuwikan». Na wa: «Akxni nakamatitaxtikan biblias ktachuwin xala uku, [...] tetragrammaton nema litatsokga xtukuwani Dios, namatitaxtikan Adonai/Kyrios: [...] “Puchina”». Vaticano wa uma tuku xtlawaputun: pi ni namaklakaskinkan xtukuwani Dios.

Pero na wilaparakgolh makgapitsi takanajla nema na ni maxkikgo kakni xtukuwani Jehová. Chatum lichuwinalh xlakata Biblia Nueva Versión Internacional, nema tlawaka kata 1978 kxaʼinglés chu 1999 kxaʼespañol, chu tsokgnalh: «Tlakg tlan xwa xlimaklakaskinka xtukuwani Dios: Jehová. Pero limaklakaskinitaw 2,250,000 dólares kʼuma Biblia chu komo kSalmo 23 chu xwa: “Yavé wa kimpulalina”. [...] Niti xtamawalh Biblia».

Anta kLatinoamérica, wa takanajla tiku matsekgputunkgo xtukuwani Dios. Steven Voth nema kataskuja Sociedades Bíblicas Unidas wa: «Takanajla nema anankgo kLatinoamérica chuntiya akxilhmakgolh komo namaklakaskinkgo tukuwani Jehová. [...] Akgtum tlakg xalanka takanajla nema katatapakgsi neo-pentecostales [...] kata 1960 skilh xtlawaka Biblia Reina-Valera pero ni xwilika xtukuwani Jehová wata xwilika tachuwin Puchina». Uma chixku wa pi xapulana, Sociedades Bíblicas Unidas nichuna xtlawaputunkgo pero alistalh chuna tlawakgolh chu tlawakgolh maktum Biblia Reina-Valera nema «ni limin tukuwani Jehová».

¿Tuku kitaxtunit xlakata ni wilikgonit xtukuwani Dios wata wilikgonit Puchina? Uma tlawa pi latamanin tlakg tuwa nakatsikgo la likatsi Jehová. Chu tlawa pi tiku likgalhtawakgakgo ni katsikgo tiku kilhchanima tachuwin Puchina, komo wa kilhckhanima Jehová o xKgawasa, Jesús. Akgtum liʼakxilhtit, kHechos 2:34 apóstol Pedro lichuwinalh tuku wa David: «[Jehová], wanilh nkimPuchina [akxni xlakastakwananita Jesús]: Katawila kkimpakgstakat». Pero lhuwa Biblias, chuna la Nueva Versión Internacional, chuna wan: «Puchina wanilh kimPuchina», Tsokgna David Clines, lichuwinalh atanu tuku tuwa kxlibro, «Yahvé chu xDioskan tiku kanajlanikgo Cristo». Anta wan: «Pulaktu tuku nitlan kitaxtu akxni ni kamasiyanikan tukuwani Yahvé tiku kanajlanikgo Cristo tlawa pi kajwatiya Cristo nakanajlanikgo». Uma litakgatekgsa tuku xlakata lhuwa kanajlanin ni lu katsikgo pi xaxlikana Dios nema Jesús xtlawani oración, chatum xaxlikana Dios nema kgalhi tukuwani: Jehová.

Uma limasiya tuku tlawanit Satanás xlakata latamanin ni nalakgapaskgo Dios. Pero, uma ni wamputun pi nila liwana natalalinaw Jehová.

La tlan nalakgapasaw Jehová

Liwana tasiya pi Satanás masputuputun xtukuwani Dios chu limaklakaskinit nixaxlikana takanajla xlakata chuna natlawa. Maski chuna, nituku nema anan kʼakgapun o kKatiyatni tlan natlawa pi kiMalanakan Jehová tiku lakgchan namapakgsinan natlawa pi ni nalakgapaskan xtukuwani. Putum tiku nalakaskinkgo tlan nakatsinikgo tuku xaxlikana xlakata Jehová chu xlakata tuku lakapastaknit natlawa xpalakata xlakskujnin tiku ni makgatsankgananikgo.

Xtatayananin Jehová xatapaxuwan nalimakgalhtawakgakgoyan Biblia xlakata tlan natalakatsuwiniya Dios. Xlakan stalanikgo xliʼakxilhtit Jesús, tiku wanilh xTlat: «Kmasiyunikgolh mintukuwini» (Juan 17:26). Kajwatiya kBiblia nakatsiniya putum tuku litaxtu Jehová xlakata nakamakgtaya latamanin chu tsinu tsinu nalakgapastilhaya la likatsi Dios chu nakatsiniya xlakata lu xalakwan xtayat.

Job tiku xpulalin lanka familia chu ni makgatsankgananilh Dios «liwana talalilh Dios» chu wix na tlan chuna natlawaya (Job 29:4). Xlakata xTachuwin Dios tlan nakatsiya tuku kilhchanima xtukuwani. Putum tuku nakatsiniya namakgtayayan xlakata nakatsiya pi putum tuku tlawa Dios wa xlakata tuku kilhchanima xtukuwani: «Akit nakwan tuku akit nakwan» (Éxodo 3:14, nota). Nikxni katilakpuwanti pi Dios ni katimakgantaxtilh tuku wanit nakamaxki latamanin.

[Epígrafe xla página 6]

¿Xlimaklakaskinkgo xtukuwani Dios xapulana kstalaninanin Cristo?

Kxapulana siglo, xkilhtamaku apóstoles tsukukgolh lhuwa congregaciones xla kstalaninanin Cristo kʼakglhuwa kachikinin, xlakan makglhuwa xtamakxtumikgo xlakata nalikgalhtawakgakgo Biblia. Pero ¿xwi tukuwani Jehová kxtachuwin Dios nema xkgalhikgo?

Ama kilhtamaku, tachuwin griego wa tlakg xchuwinankan. Wa xlakata, lhuwa congregaciones xmaklakaskinkgo Septuaginta, uma wa Tatsokgni xaHebreo nema xmatitaxtikanit kxagriego, chu makgatsika ksiglo akgtiy akxni nina xmin Jesús. Lhuwa tiku putsananikgo Biblia wankgo pi lata xapulana ni wilika xtukuwani Dios wata wilika Kýrios, nema (kxagriego wamputun «Puchina»). Pero ni xlikana.

Tatsokgni nema wi kdibujos, limin tuku wan Septuaginta nema matitaxtika kxagriego, chu tlawaka ksiglo akgtum akxni nina xmin Jesús. Tatsokgni kxagriego liwana tasiya Tetragrámaton: akgtati letras xahebreo יהוה (chu litaxtu umakgolh letras YHWH) nema kilhchani xtukuwani Jehová. Kmaktum revista makgalhtawakgana George Howard tsokgnalh: Kgalhiyaw maktutu copias xla Biblia Septuaginta nema tsokgka kxagriego akxni nina xtsuku kstalaninanin Cristo, chu akxni wi Tetragrámaton nikxni wilika tachuwin kýrios; chu nipara matitaxtika kʼatanu tachuwin. Wa xlakata liwana katsiyaw pi judíos tiku latamakgolh akxni tsokgka Nuevo Testamento, tiku pulana latamakgolh chu tiku latamakgolh alistalh, maklakaskinkgolh xtukuwani Dios [...] ktatsokgni xagriego xalak Biblia» (Biblical Archaeology Review).

¿Tuku tlan nawanaw xlakata apóstoles chu kstalaninanin Jesús? ¿Maklakaskinkgolh xtukuwani Dios akxni tsokgkgolh tuku espíritu santo kamatsokgnilh? Makgalhtawakgena Howard wampa: «Lakatanks katsiyaw pi tiku latamakgolh akxni tsokgka Nuevo Testamento maklakaskinkgolh Septuaginta nema xlimin xtukuwani Dios xahebreo, wa xlakata tlan nawanaw pi tiku tsokgkgolh Nuevo Testamento wilikgolh Tetragrámaton».

Putum tuku akxilhwi kinkamasiyaniyan, pi xapulana kstalaninanin Cristo xtekgskgo xtukuwani Dios kTatsokgni xaHebreo, chu kTatsokgni xaGriego.

[Epígrafe xla página 6]

Fotos: Société Royale de Papyrologie du Caire

[Epígrafe xla página 5]

XTATSOKGNI ISAÍAS NIKU LIMIN XTUKUWANI DIOS (ROLLOS DEL MAR MUERTO)

[Epígrafe xla página 7]

Xtukuwani Dios ni wilikanit kBiblia xlakata xtalismaninkan judíos o xlakata tumin

[Epígrafe xla página 8]

Jesús litalakgapasli xlakata putum kilhtamaku masiyalh xtukuwani Dios