Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Kamakgtayaputunkan tiku nitu kgalhikgo

Kamakgtayaputunkan tiku nitu kgalhikgo

Kamakgtayaputunkan tiku nitu kgalhikgo

XLIKANA pi tiku kgalhikgo tumin wankgo pi nialhti anan tiku nitu kgalhi, xlakata xlakan kgalhikgo. Pero maski kamakgtayaputunkgo nila chuna tlawakgo. Xlakata tiku kgalhikgo tumin ni lakaskinkgo nakamakglhtikan tuku kgalhikgo chu nialh katikaʼakxilhka chuna la xkaʼakxilhkan. Mapakgsina Salomón wa: «¡Kaʼakxilhti!, xlakgapixtajatkan tiku xkatlawanikan tuku nitlan, pero ni xwi tiku xkamakgtaya; chu tiku xkatlawani tuku nitlan xkgalhikgo litliwakga» (Eclesiastés 4:1).

Tiku kgalhikgo lhuwa tumin kʼuma kakilhtamaku, ¿tlan nakamakgtayakgo tiku nitu kgalhikgo? Salomón tsokgli tuku Dios malakpuwanilh: «¡Kaʼakxilhti!, putum tuku anan nitu xlilaka chu la kaj chipaputunkan un. Wantuku ni tlan tlawakan nialh la kaxtlawakan» (Eclesiastés 1:14, 15). Akxni akxilhaw wantuku tatlawama uku, xlakata nakamakgtayakan tiku nitu kgalhikgo limasiyakgo pi xlikana tuku wan uma tachuwin.

Wankan pi putum tlan nalatamayaw

Ksiglo XIX, akxni makgapitsi kachikinin tsukukgolh kgalhikgo lhuwa tumin xlakata kstanankgo chu lhuwa fábricas anankgolh, makgapitsi tiku xkgalhikgo lhuwa tumin lakpuwankgolh pi xtalakaskin nakamakgtayakan tiku nitu kgalhikgo. ¿Tlan lakxtum xmapapitsika tuku makgala Katiyatni?

Wi tiku lakpuwankgolh pi tamapakgsin nema lilakgapaskan socialismo chu comunismo tlan xtlawalh pi liwana xtamakgpitsilh tumin chu ni xʼanalh tiku tlakg xlakaskinka xakxilhka. Xlikana, tiku lhuwa tuku xkgalhikgo ni lakgatikgolh uma talakapastakni, pero lhuwa latamanin lakgatikgolh uma talakapastakni nema xwan: «chatunu chatunu katlawalh tuku katsini tlawa, chu chatunu chatunu kamaxkika chuna la maklakaskin». Chalhuwa lakpuwankgolh pi putum países xmakgamakglhtinankgolh socialismo chu tlakg tlan xlatamakgolh putum latamanin. Makgapitsi países nema lhuwa xkgalhikgo tumin tlawakgolh makgapitsi tuku xtlawa socialismo chu xwankgo pi xʼamakgolh kamakgtayakgo putum latamanin «lata xlakachinkgolh asta akxni xnikgolh». La uku, wankgo pi nialh anan tiku nitu kgalhikgo tumin niku xlakan mapakgsinankgo.

Pero xlikana, socialismo nikxni tlawalh pi latamanin xlamakgtayaputulh. Ni kgantaxtulh tuku xwankgonit, pi xkamakgtayakgolh latamanin xlakata tlan xkakitaxtunilh. Makgapitsi ni lakgatikgolh xkamaxkikgolh amakgapitsin tuku xkgalhikgo xlakata xmin kilhtamaku xʼakxilhkgo latamanin tiku nitu kgalhikgo pi ni kskujputunkgo. Kgantaxtulh uma tuku wan Biblia: «Ni anan kkakilhtamaku chatum chixku tiku natlawa tuku tlan chu ni nalakgalhinan. [...] Xaxlikana Dios xaʼakgstitum katlawalh pero xlakan xakstukan lakkaxtlawakgonit tuku natlawakgo» (Eclesiastés 7:20, 29).

Atanu talakapastakni tuku xkgalhikgo wa nema wanikan sueño americano, uma wamputun pi chatum lataman tiku lhuwa skuja xʼalh kʼuma kkachikin, niku tlan xkgalhilh lhuwa tumin. Lhuwa kachikinin tsukukgolh tlawakgo tuku lakpuwankgo pi tlawalh Estados Unidos xlakata xkgalhilh lhuwa tumin, uma wamputun putum latamanin tlan xlaksakkgo xmapakgsinakan, xliskujkgolh tuku xlakgatikgolh chu tlan kstakgolh tuku xlakaskinkgolh. Pero ni putum kachikinin kgalhikgolh tumin chuna la Estados Unidos, xlakata ni kaj wa makgtayalh la xwi xtamapakgsin. Xlakata lhuwa tuku anan xkachikinkan chu tlan xkatatlawakgo atanu kachikinin negocios uma tlawalh pi tlan xkgalhikgolh lhuwa tumin. Akxni tlan tlawakan negocios wi tiku tlajakgo lhuwa tumin pero na wilakgo tiku makgatsankgakgo tuku kgalhikgo. ¿Tlan nakamakgtayakgo países nema lhuwa tumin kgalhikgo países tiku nitu kgalhikgo?

¿Tlan nakamakgtaya tiku nitu kgalhikgo Plan Marshall?

Akxni sputli xliʼakgtiy guerra nema tatlawalh xlikalanka Katiyatni, masputulh Europa chu lhuwa millones latamanin tsukukgolh tsinksnikgo. Pero Estados Unidos xmasputuputun comunismo nema tlakg xtalhuwima nema wanikan Viejo Continente, wa xlakata akgtati kata lhuwa tumin mastalh xlakata xʼanalh lhuwa fábricas chu xchananankgolh, kpaíses nema tatayakgolh. Lakpuwanka pi lu tlan kitaxtulh uma tuku limakgtayaka Europa, nema na wanikan Plan Marshall. Anta kʼEuropa occidental tsukukgolh tlawakgo chuna la Estados Unidos chu nialh analh lhuwa tiku nitu xkgalhikgo. ¿Tlan xkalimakgtayaka putum tiku nitu kgalhikgo komo chuna xtlawaka?

Akxni akxilhkgolh pi tlan kitaxtulh Plan Marshall, mapakgsinanin xalak Estados Unidos mastakgolh lhuwa tumin xlakata kmakgapitsi kachikinin na nialh xanalh tiku nitu xkgalhikgo, wa xlakata tlawalh pi xanalh taskujut kpukuxtu, makuchinanin, escuela chu xkgalhikgolh la tlan xʼankgolh alakatanu. Pero chuna la xtlawamakgolh kaj xlakaskinkgo pi tlan xkakitaxtunilh, chuna la lichuwinalh Estados Unidos. Nachuna amakgapitsin países makgtayananputunkgolh xlakata xlakaskinkgo nachuna xlakapastakkgolh. Pero titaxtunit tutumpuxum kata lhuwa tumin laktlawakgonit xlakata Plan Marshall, pero nitlan la kitaxtunit. Xlikana pi makgapitsi países tiku nitu xkgalhikgo lhuwa tuku tsukukgolh kgalhikgo, pero uma tlakg kamakgtayalh xalak Asia oriental. Pero chuntiya wilakgolh lhuwa países tiku nitu kgalhikgo, maski tamakgtay xala alakatunu países tlawalh pi nialh lhuwa kamanan xnikgolh chu tlakg xʼanalh escuelas.

Nitlan kitaxtulh xlakata atanu países xmakgtayanamputunkgo

Países nema xkgalhikgo lhuwa tumin chu analh guerra tlakg lakapala tlan tawilaparakgo nixawa países nema nitu kgalhikgo tumin akxni kamakgtayakan. Europa xkgalhiya fábricas chu liwana xlakkaxwilikanita niku nastanankgo chu na xkgalhikgo la tlan xʼankgolh alakatanu. Kaj xtalakaskin xkalimakgtayaka tumin. Pero países tiku nitu kgalhikgo, kamakgtayaka xlakata xkgalhikgolh carretera, escuela chu hospitales, pero maski chuna latamanin chuntiya nitu xkgalhikgo xlakata nitu xʼanan fábricas, nitu la xmakgala katiyatni chu ni xʼanan niku kstanankgolh.

Tuwa kamakgtayakan tiku nitu kgalhikgo. Akgtum liʼakxilhtit, tajatat tlawa pi nitu nakgalhiya, chu akxni nitu kgalhiya limin tajatat. Kamanan tiku ni liwana wayankgo max ni katikgalhikgolh litliwakga akxni nastakkgo chu max nila liwana katilakapastakgolh chu akxni lankata nawankgo max nila katikakuentajtlawakgolh xkamanankan. Nachuna, akxni kachikinin tiku kgalhikgo lhuwa tumin «makgtayakgo» países tiku nitu kgalhikgo, chu kamalakgachanikgo liwat nema kaʼakgataxtuni, tiku skujkgo kpukuxtu chu tiku stanankgo nialh kgalhikgo taskujut, uma tlawa pi tlakg na anan tiku nitu kgalhikgo. Tumin nema kamalakgachanikan kachikin nema kalilakgapaskan Tercer Mundo tlawa pi natawila atanu tuku nitlan: la nituwa nakgalhanankan, tlakg naʼanan tiku tlawa tuku nitlan chu uma tlawa pi nila tuku nakgalhikgo kachikin. Tlan nawanaw, tamakgtay nema mastakgo atanu kachikinin nila masputu tuku tlawa pi kaʼanalh tiku nitu kgalhikgo.

Tuku tlawa pi naʼanan tiku nitu kgalhikgo

Anankgo tiku nitu kgalhikgo, xlakata países, mapakgsinanin chu latamanin kaj putsakgo tuku tlan nakakitaxtuni. Akgtum liʼakxilhtit, países niku kalaksakkan mapakgsinanin chu lhuwa tumin kgalhikgo, nitu lakapastakkgonit nakamakgtayakgo países nema nitu kgalhikgo, wata wa kamakgapaxuwaputunkgo tiku kalaksaknit. Chu ni kamaxkikgo talakaskin pi xkachikin natawakgo kʼatanu país tuku nawakan, chuna tlawakgo xlakata namaklakaskinkgo tuku makgala xkachikinkan. Kamakgtayakgo tiku chananankgo kxkachikinkan, uma tlawa pi amakgapitsi países tiku nitu kgalhikgo nila katitlajakgolh.

Chuna la akxilhwi, anan tiku nitu kgalhikgo xlakata wa latamanin chu mapakgsinanin putsakgo tuku tlan nakakitaxtuni. Wa latamanin tiku chuna tlawakgo. Mapakgsina Salomón chuna wa: «Chixku kaʼakgchipanit latamanin xlakata natlawaniy tuku nitlan» (Eclesiastés 8:9).

Wa xlakata, ¿tlan natlawakan pi nialh katianalh tiku nitu kgalhikgo? ¿Wi akgtum tamapakgsin tiku tlan nalakgpali xtalakapastakni latamanin?

[Epígrafe xla página 6]

Limapakgsin nema xkamakgtaya tiku nitu xkgalhikgo

Jehová kamaxkilh israelitas akgtum limapakgsin, chu komo xkgalhakgaxmatkgolh, ni xmakgatsankgakgolh tuku xkgalhikgo. Limapakgsin xla Moisés xwan pi putum familias xkamaxkika xpukuxtukan, kajwatiya tribu xla Leví tiku sacerdotes xwankgonit ni xʼamaka kamaxkikan. Uma tuku xkamaxkikan nikxni xmakgatsankgakgolh xlakata nila kstakgo putum kilhtamaku. Akxni xtitaxtu itat ciento kata, putum pukuxtu xmaspitnika tiku xla xwanit o xfamilia (Levítico 25:10, 23). Komo wi tiku kstalh xpukuxtu xlakata xtatatla, wi tuku xʼakgspula o kaj xlakata ni kskujputun, xmaspitnikan xpukuxtu kata xla Jubileo chu nitu xmatajikan. Chuna, putum familias tlan xtawilakgolh chu ni xʼanalh tiku nitu xkgalhikgolh.

Atanu tuku xwan xLimapakgsin Dios nema xlimasiya pi xlakgalhamanan xmasta talakaskin pi tiku xtitaxtunit tuku nitlan xtastalh chu tlan xmaxkikan tumin xlakata kxokgonalh niku xmasakwanikanit. Komo nila kxokgonalh akxni xtakgatsi akgtujun kata, xlimakgxtakgat xwanit chu xtalakaskin xmaxkika talhtsi chu animales xlakata xkgalhilh tuku xlimatsukilh xtaskujut. Nachuna, komo chatum israelita tiku ni xkgalhi tumin kskin xmasakuanika, Limapakgsin xwan pi nila xkamatajika xaskgata tumin. Na xwan pi xmakgxtakgka tuku xtamakgala xkilhpan pukuxtu, xlakata tlan xmakikgolh tiku ni xkgalhikgo tumin. Chuna, nipara chatum israelita xpatinalh (Deuteronomio 15:1-14; Levítico 23:22).

Maski chuna xmapakgsinanit Dios, chuna la titaxtulh kilhtamaku litasiyalh pi makgapitsi israelitas patinankgolh xlakata nitu xkgalhikgo pero chuna kitaxtulh xlakata kkachikin Israel ni kgalhakgaxmatkgolh xLimapakgsin Jehová. Xlakata chuna tlawakgolh, tawilakgolh tiku lhuwa tumin xkgalhikgo chu tawilakgolh tiku makgatsankgakgolh xpukuxtukan, chuna la kitaxtu kaʼakglhuwa países. Tlan nawanaw pi anankgolh israelitas tiku nitu xkgalhikgo xlakata makgapitsi lakatsalakgolh xLimapakgsin Dios chu pulana putsakgolh tuku xlakaskinkgo chu ni tuku xmaklakaskinkgo amakgapitsin (Mateo 22:37-40).