Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

«Niku wix napina na anta nakan»

«Niku wix napina na anta nakan»

Tlan liʼakxilhtit xtakanajlakan

«Niku wix napina na anta nakan»

RUT chu Noemí tlawamakgolh kxakaxtum xtiyat Moab. Xakstukan tamakgxtakgkgonit. Nipara liwana talakgapaskgo la tlawamakgolh xlakata lhuwa unama. Rut akxilha pi tsankgamaja chichini. Akxni akxilha xputiatse chu lakpuwan, «horaja max nakputsa niku naklhtatayaw». Lu paxki xputiatse chu natlawa wantuku natalakaskin xlakata nakuentajtlawa.

Xchatunukan linkgo xtalipuwankan, o xtalakgaputsitkan. Akglhuwata kata Noemí nialhtu kgalhi xchixku chu la uku kalakgtasa xkamanan tiku nikgolh, Mahlón chu Kilión. Rut na nitlan makgkatsi xlakata xchixku xwanit Mahlón. Xchatiykan amakgolh kBelén nema mapakgsi Israel. Pero, tanuj tanuj la lakapastaktilhakgo. Noemí taspitma kxkachikin, Rut ama niku ni lakgapasnan, kamakgxtakgma xparientes, xkachikin chu la makgastakka chu makgxtakgma putum xdioses (Rut 1:3-6).

¿Tuku xlakata chatum tsumat la Rut kaj lakapala lakgpalilh xlatamat? ¿Niku tiyalh litliwakga xlakata tanu latamat nalin chu nakuentajtlawa xputiatse? Rut tiku moabita xwanit lu tlan liʼakxilhtit, kʼuma artículo nakatsiyaw lhuwa tuku kinkamasiyaniyan. Pero, pulana kaʼakxilhwi tuku xlakata uma chatiy lakpuskatin amakgolh kBelén niku lu makgat.

Tawilalh talipuwan kʼakgtum familia

Moab aktsu kachikin, niku stakli Rut, anta xwi kʼeste niku wi mar Muerto. Anta xwi niku laklanka sipi wilakgolh chu ni lu xʼanan kiwi. «Xkapukuxtun Moab» lhuwa tuku xmakgalanan, maski kʼIsrael xʼanan tatsinkstat. Wa xlakata Mahlón chu xfamilia lakgapaskgolh Rut (Rut 1:1).

Xlakata xʼanan tatsinkstat kʼIsrael, Elimélec, xchixku Noemí, taxtulh niku kstaknit chu taʼalh xpuskat chu chatiy xlakgkgawasan kʼMoab. Akxni ankgolh kʼMoab litasiyalh la xwi xtakanajlakan xlakata israelitas xkawanikanit pi makglhuwa na ankgo kakninanikgo Jehová kJerusalén (Deuteronomio 16:16, 17). Maski Noemí nikxniku taxlajwanilh xtakanajla lu nitlan makgkatsilh akxni nilh xchixku (Rut 1:2, 3).

Max nitlan makgkatsipa akxni xkamanan tatamakgaxtokgkgolh lakpuskatin xalak Moab (Rut 1:4). Noemí xkatsi pi Abrahán fuerza tlawalh naputsani xpuskat xkgawasa Isaac anta kxfamilia, xlakata na xkakninanikgo Jehová (Génesis 24:3, 4). Nachuna, limapakgsin nema maxkika Moisés xkawani israelitas pi nitlan xkakitaxtunilh komo xkamanankan xtatamakgaxtokgkgolh tiku ni xalak Israel: asta max na xkakninanikgolh ni xaxlikana dioses (Deuteronomio 7:3, 4). *

Maski chuna xkawanikanit, Mahlón chu Kilión tatamakgaxtokgkgolh moabitas. Max Noemí nitlan xlimakgkatsi, fuerza tlawalh xlakata xlakata xkapaxkilh, Rut chu Orpá. Max xlakpuwan pi xmilh kilhtamaku na xkakninanikgolh Jehová. Pero katsiyaw pi xlakan xpaxkikgo xputiatsekan o xpuwitichat. Tayanikgolh xkgalhtutukan akxni kalakgchimpa talipuwan xlakata lu tlan xlatalalinkgo. Rut chu Orpá ni xkgalhikgo kamanan akxni nikgolh xchixkukan (Rut 1:5).

¿Makgtayalh xtakanajla Rut akxni nilh xchixku? Max ni makgtayalh. Anta kMoab lhuwa dioses xkakninanikan, nema tlakg xlakgapaskan wa Kemós (Números 21:29). Wankan pi moabitas xmakgnikgo xkamanankan akxni xkakninanikgo xdioseskan, litasiya la lixkajni xlikatsikgo chu tuku lu nitlan xtlawakgo kxtakanajlakan. Putum tuku max xmasiyanikgonit Mahlón chu Noemí Rut, xlakata xDios Israel tiku lu xapaxkina chu lakgalhamana lu max lakgatilh. ¡Nipara tsinu tatalakxtumi xtakanajla! Jehová kapaxki tiku kamapakgsi chu ni kamakgapekuan tiku kskujnin (Deuteronomio 6:5). Xlakata nilh xchixku max tlakg tlan tsukulh talalin xputiatse. Tlan nalakpuwanaw la xkgaxmatni xputiatse tiku lina kata, akxni xlitachuwinan putum tuku tlawanit Dios tiku kgalhi putum litliwakga chu la xkapaxki, xkalakgalhaman akxni xkuenta tlawa xkachikin.

Noemí max xkgalhskininan la xwi xkachikin. Akgtum kilhtamaku, max kgaxmatnilh chatum stana pi kʼIsrael nialhtu xʼanan tatsinkstat xlakata Jehová xkamakgtayama xkachikin. Anampa liwat kBelén chuna la xwamputun xtukuwani «Xchik Liwat». Wa xlakata Noemí lakpuwa nataspitpara kxkachikin (Rut 1:6).

¿Tuku xtlawakgolh Rut chu Orpá? (Rut 1:7.) Tuku nitlan titaxtukgolh xchatiykan tlawalh pi lu tlan natalalinkgo xputiatsekan. Max Rut lu xlakgati la xlikatsi Noemí chu la xkgalhini takanajla Jehová. Xkgalhtutukan ankgolh kJudá.

Uma tuku lichuwinaw kinkamasiyaniyan pi putum latamanin titaxtukgo tuku nitlan maski tlan o nitlan likatsikgo (Eclesiastés 9:2, 11). Na kinkamasiyaniyan lu tlan liʼakxilhtit: akxni wi tiku niy kkifamiliajkan naputsayaw tiku nakinkamakgtayayan pero tlakg tlan wa nakalakganaw tiku na litakgenu Jehová, xDios Noemí (Proverbios 17:17).

Xtapaxkit Rut nema ni makgxtakgnan

Chuna la tlawamakgolh ktiji uma kgalhtutu lakpuskatin, Noemí wi atanu tuku lakpuwantilha. Lakpuwama xlakata uma laktsumajan tiku tatlawamakgolh, tiku lu paxkikgo chu xpaxkikgo xkamanan. Ni lakaskin tlakg napatinankgo. Liwana katsi pi nitu la tuku namaxkikgo komo nataʼankgo kBelén.

Noemí nialh tayani chu katasaskini: «Kapitit, kataspittit, kxchik mintsekan. Jehová kakalimasiyanin tapaxkit nema ni makgxtakgnan, chuna la wixin kalimasiyanitit lakchixkuwin tiku nikgonita chu chuna la kilalimasiyaniw». Noemí lakaskin pi Jehová kakasikulunatlawalh chu kamaxkilh atanu xchixkukan chu atanu latamat. Wampara: «Chu katsukli [o kasputli] chu xlakan tsukukgolh tasakgo». Ni nalakpuwanaw tuku xlakata lu xpaxkikgo xputiatsekan xla lu tlan xlikatsi chu lu xkapaxki. Xchatiykan wanikgolh Noemí: «Ni, nakkatataspitan kminkachikin» (Rut 1:8-10).

Pero Noemí ni lakaskin. Kawani pi komo nastalanikgo nila tuku nakamaxki kʼIsrael, xlakata nialhtu kgalhi xchixku tiku nakuentajtlawa chu kamanan tiku natatamakgaxtokgkgo. Nachuna lakpuwan pi ni katitalakgpalilh xlatamat. Asta wan pi nitlan limakgkatsi xlakata nila katikakuentajtlawalh (Rut 1:11-13).

Orpá akxilha pi chuna: xlitamakgaxtakgat kMoab, niku kgalhkgalhimakgolh putum xfamilia. Komo nataspita, tasiya pi tlakg tlan nakitaxtuni. Wa xlakata maski lu nitlan makgkatsi tsuka xputiatse chu taspita (Rut 1:14).

¿Chu Rut? ¿Lakgpalinilh xtapuwan xputiatse? Wampara: «Pero Rut ni makgxtakgli». Max Noemí tlawamaja. Pero, akxilha pi Rut stalanima, wani: «¡Kaʼakxilhti! Mintataskin tiku nimakgankanit taspitparanit kxkachikin chu xDioses. Katapi mintataskin» (Rut 1:15). Xtachuwin Noemí wi tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan: Orpá ni kaj watiya xtaspitma kxkachikin, na xlakgtaspitma «xdioses». Ni xtlawa kuenta xlakata nakakninanipara Kemós chu atanu ni xaxlikana dioses. ¿Nachuna xʼama tlawa Rut?

Lu xpaxki Noemí chu Jehová. Wa xlakata liwana xkatsi tuku xʼama tlawa. Akxni xakstukan tamakgxtakgkgolh lakaʼakxilha Noemí chu wani: «Ni kintasaskini xlakata nakmakgxtakgan, chu ni kiskini alakatanu nakan; xlakata niku wix napina na anta nakan, chu niku wix nalhtataya na anta naklhtata. Minkachikin kinkachikin nawan, chu mi Dios na kiDios nawan. Niku wix naniya na anta nakni, chu anta nakimaknukan [o nakimujukan]. Chuna kakintlawalh Jehová chu kakintlawanilh atanu tuku nitlan komo ni wa linin tuku natlawa pi nakmakgxtakgan» (Rut 1:16, 17).

¡Xlikana pi uma tachuwin putum kilhtamaku natamakgxtakga! Xlikana pi chuna, maski titaxtunita max akgtutu mil kata akxni chuna tiwa Rut, chuntiya lakapastakkan. Rut limasiyalh lu stlan tayat: tapaxkit nema nikxni makgxtakgnan. Uma tapaxkit nema Rut kgalhini xputiatse lu lanka, asta ni pekuan nataʼan Noemí kxkachikin. Kajwatiya linin nakamapitsi. Litasiya pi Rut tlantiya namakgtapakgsi kxkachikin Noemí xlakata makgxtakgli putum tuku xalak Moab, asta xdioses. Xla ni chuna la Orpá xla xlikana skujnaniputun xDios Noemí, Jehová. *

Chu xchatiykan tsukuparakgolh tlawankgo xlakata naʼankgo makgat kBelén. Wankan pi max tlawankgolh akgtum semana. Pero xlakata xchatiykan xtlawamakgolh, uma tlawalh pi ni lu tuwa xmakgkatsikgolh.

La uku anan lhuwa tapatin. Chuna la wan Biblia, «lhuwa skalajwa [o tuwa] namin kilhtamaku», niku la uku kgalhikgoyaw lhuwa tapatin (2 Timoteo 3:1). Wa xlakata la uku lu xlakaskinka namasiyayaw tapaxkit nema ni makgxtakgnan. ¿Tuku kilhchanima uma? Litliwakga nema kinkamatlawiyan tuku tlan kʼuma xalixkajni kakilhtamaku. Tiku paxkinan chu nikxni makgxtakgnan putum kilhtamaku tayani xlakata tiku makgtayaputun. Lu xlakaskinka ktamakgaxtokgat uma tayat, akxni katalalinaw kifamiliajkan, tiku katalalinaw chu kcongregación. Komo nakgalhiyaw uma tapaxkit, nachuna natlawayaw la Rut.

Rut chu Noemí kBelén

Xlikana, nixtachuna kaj wankan pi wi tiku paxkikan chu nikxni katimakgxtakgka chu atanu xlikana nalimasiyakan. Pero, Rut xlikana paxkilh Noemí chu nikxni makgxtakgli... chu Jehová, Dios tiku laksakli. Kaʼakxilhwi la tlawalh.

Chalh kilhtamaku chu uma lakpuskatin chankgolh kBelén, nema wi max 10 kilómetros kxsur Jerusalén. Lu tsukulh talichuwinan pi taspitli Noemí uma litasiya pi max lu xkalakgapaskan kʼuma aktsu kachikin. Lakpuskatin liwana akxilhkgo chu wankgo: «¿Wa uma Noemí?». Max tasiya kxlakan la xlilhuwa patinalh kMoab (Rut 1:19).

Noemí kawani xtalakgaputsit xparientes chu amakgapitsi tiku xtalakatsu. Asta kawani pi kalakgpalinikgolh xtukuwani, nema wamputun «Lu stlan kimamakgkatsini», chu xwanika Mará wamputun «Xun» ¡Lu nitlan makgkatsi! Chuna la Job, xla lakpuwan pi wa Jehová tiku mapatinima (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Xaputiatse chu tiku xpuskat xwanit xkgawasa tsinu tsinu lismanikgo latamat kBelén, chu Rut lakpuwan la nakuentajtlawakan chu la nakuentajtlawa xputiatse. Katsilh pi limapakgsin nema kamaxkilh Jehová israelitas xkawani pi xlimakgxtakgatkan xwanit kxpukuxtukun tuku tlan xmakikgolh tiku nitu xkgalhikgo. Akxni lananankgo kkapukuxtun tlan nastalanikgo skujnin tiku makikgo tamakgalanan chu nasakkikgo tuku makgaxtakgtilhakgo. Na tlan namakikgo tuku staknit kxkilhpanin pukuxtun chu kxtsastunin kapukuxtun (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

Xkilhtamakuta namakikan cebada (max akxni xtsuku abril, chuna la maklakaskinaw kincalendariojkan). Rut an kkapukuxtun xlakata naputsa tiku namaxki talakaskin nasaki tuku makgxtakgkgo skujnin. Xalan chalh kxpukuxtu chatum chixku tiku xwanikan Boaz, tiku lhuwa tumin xkgalhi, chu xpariente xwanit xchixku Noemí. Maski Rut katsi pi nitu katiwanika komo naʼan saki tuku makgxtakgkgo skujnin kʼakgtum pukuxtu, skini talakaskin tiku kapulalin skujnin. Xla maxki talakaskin, chu Rut tunkun tsuku skuja (Rut 1:22–2:3, 7).

Chuna la skujnin katilhamakgolh cebada, Rut kastalanitilha. Saktilha tuku makgxtakgtilhakgo skujnin o nema ni akxilhkgo, pachitilha chu lin niku tlan nalakpajmi. Lu tuwa tlawakan uma taskujut chu tlakg tuwa tamakgkatsi chuna la tastunutilha. Pero, Rut nipara tsinu jaxa kaj akxni lakaxakakan akxni taya chu akxni wi tuku naway «kchiki» (max anta niku katlawanikanit skujnin najaxkgo chu wi kaskgekgni).

Max Rut ni lakaskin nakatsikan pi anta lama. Pero akxni Boaz akxilha, kgalhskin tiku kapulalin skujnin tiku uma tsumat. ¿La likatsi Boaz? Chatum chixku tiku lanka takanajla kgalhi chu lu paxki Dios, xla kamakgachipa kskujnin: «Jehová kakatatawilan». Chu makgapitsi max kaj kilhtamaku skujkgo o max magkgapitsi ni israelitas xwankgonit, nachuna kgalhtikgo. Boaz lhuwa kata lini Rut, wa xlakata lakpuwa la namakgtaya xtachuna xtsumat (Rut 2:4-7).

Wa xlakata wani «kintsumat» chu wani pi chuntiya kakasakkilh kxpukuxtu chu katalatamakgolh laktsumajan xalakxchik xlakata nitu nawanikgo skujnin. Nachuna, akxilha pi ni nakitsankganani liwat akxni nawayankgokan. Pero, wani lakwan tachuwin chu matliwakglha. ¿Tuku xlakata? (Rut 2:8, 9, 14.)

Rut kgalhskin Boaz tuku xlakata lu tlan kilikatsiniya maski ni israelita akit. Boaz wani pi katsinit la lu tlan likatsininit xputiatse. Max Noemí lu tlan kalitachuwinalh lakpuskatin xlakata Rut tiku lu xpaxki. Nachuna, Boaz katsinit pi Rut na skujnaniputun Jehová wa xlakata wani: «Jehová kasikulunatlawalh tuku tlawapat, chu Jehová xDios Israel kamaxkin mintaskgaw nema tlakg xatlan, tiku kxpakgan tanita litatsekga» (Rut 2:12).

¡Lu max matliwakgli Rut umakgolh tachuwin! Xlikana pi kxpakgan Jehová milh tamakgtaya chuna la tantum aktsu xtilan litatsekga xtse. Akxni paxtikatsinilh Boaz xlakata wanilh lakwan tachuwin, chuntiya skujli asta kgotanulh (Rut 2:13, 17).

Lu tlan liʼakxilhtit kinkawilinin Rut la uku, xlakata ni anan tumin. Rut liwana xkatsi pi xlakaskin tamakgtay wa xlakata xpaxtikatsini putum tuku xlimakgtayakan. Ni xlimaxanan xlakata lhuwa kskujli chu lu palha kskujli xlakata xmakgtakgalhli tiku lu xpaxki. Nachuna, kgaxmatli tastakyaw xlakata la kskujli chu tiku tlan xkatalalilh. Chu putum kilhtamaku xkatsi pi wa xkuentajtlawama xtlat: Jehová.

Komo nakapaxkiyaw amakgapitsi chu ni nakamakgxtakgaw chuna la tlawalh Rut, chu ni tlankajwa nawanaw, xaskujnin chu napaxtikatsiniyaw, kintakanajlakan nakamatliwakglha amakgapitsin. Chu Jehová, ¿la kakuentajtlawalh Rut chu Noemí? Nalichuwinanaw kʼartículo nema mima xla uma serie.

[Notas nema wilakgo kpágina]

^ párr. 22 Lu xlakaskinka nalichuwinanaw pi Rut ni kajwatiya mapakuwilh «Dios», chuna la xwankgolh makgapitsi tiku ni israelitas, wata na maklakaskilh xtukuwani: Jehová. Anta La Biblia, xla Salvatore Garofalo, wan: «Akxni Rut limaklakaskilh xtukuwani [Jehová] xlakata wanilh Noemí pi ni xmakgxtakgli, limasiyalh pi xmakgtapakgsiya kʼIsrael».

^ párr. 29 Uma xtlawa pi Rut lu tlan xtawilalh kachikin, nipara tsinu xtatalakxtumi xkachikin, Moab. Kxamakgan Oriente nitlan xkalikatsinikan tiku xninit xchixku. Maktum likgalhtawakga wan: «Akxni xniy xchixku chatum puskat, wa xkamanan tiku xmakgtakgalhkgo. Pero komo ni xkgalhi kamanan akstu xtastay la chatum skujni, ksta xmakni o xniy».

[Recuadro xla página 26]

Lu tlan tuku tatsokgnit maski aktsu

Wankan pi libro xla Rut lu tlan tuku tatsokgnit maski aktsu. Akxni tamalakxtumikan libro xla Jueces nema pulanima kBiblia chu kinkawaniyan tiku xlamakgolh akxni tsokgka, Rut lu aktsu tasiya (Rut 1:1). Tasiya pi max wa tsokgli palakachuwina Samuel. Chu tasiya pi libro xla Rut lu tlan niku wi kxpulakni Biblia. Akxni aku lichuwinanit guerras, tiku likgalhtawakgama akxilha pi «lu tlan tuku tatsokgnit» nema kinkamasiyaniyan pi Jehová lu skgalalh wi xlakata nakamakgtaya tiku tlan likatsikgo. Lichuwinan xlatamatkan akgtum familia nema lu tlan tuku kinkamasiyaniyan. Kinkamasiyaniyan talipuwan akxni niy kifamiliajkan, tapaxkit, takanajla chu ni makgxtakgnankan.

[Dibujo xla página 24]

Akxni Rut lu nitlan xmakgkatsi, putsalh xtamakgtay Noemí

[Dibujo xla páginas 24 chu 25]

«Minkachikin kinkachikin nawan, chu mi Dios na kiDios nawan»

[Dibujo xla página 27]

Rut tlawalh akgtum taskujut nema ni lu xlakaskinka xʼakxilhkan xlakata tlan xwayalh chu Noemí