Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Kgalhtutu lakchixkuwin xala ksiglo XVI putsakgolh tuku xaxlikana. ¿Tuku tekgskgolh?

Kgalhtutu lakchixkuwin xala ksiglo XVI putsakgolh tuku xaxlikana. ¿Tuku tekgskgolh?

«¿TUKU xaxlikana?». Wa uma takgalhskinin tlawalh Poncio Pilato, mapakgsina xalak Judea, tlawanilh takgalhskinin Jesucristo akxni xlakputsananima (Juan 18:38). Pero, Pilato ni xkatsiputun xatakgalhtin; takgalhskinin nema tlawalh xlimasiya pi ni xkanajla. Xla, xlakpuwan pi wa xaxlikana tuku namasiyanikana o tuku xlakpuwanti pi xaxlikana. La uku lhuwa tiku chuna lakpuwankgo.

Anta kʼEuropa ksiglo XVI, lhuwa latamanin xkakgalhskinkan tuku nakanajlakgo. Akxni kstaktilhamakgolh xkgaxmatkgo pi xkgalhi limapakgsin papa chu atanu tamasiyat xla takanajla católica, pero Reforma, nema xtakgawanima la polvora xlitilanka Europa, atanu talakapastakni xkamasiyanima. ¿La xkatsikgolh tuku xaxlikana?

Latamakgolh kgalhtutu lakchixkuwin tiku lu putsakgolh xtakgalhtin. * ¿La katsikgolh tuku xaxlikana chu tuku kaj takgsanin? ¿Chu tuku tekgskgolh akxni xputsamakgolh? Kaʼakxilhwi.

KAMASTAW TALAKASKIN PI WA BIBLIA KAMAPAKGSINALH

Wolfgang Capito chatum kgawasa xwanit tiku liwana xkatsi tuku xkanajla. Kgalhtawakgalh xlakata makuchina nawan, limapakgsin, chu na kgalhtawakgalh xlakata Dios. Kata 1512 xpulalin akgtum sikulan, alistalh xmakgtayana litaxtulh arzobispo xalak Maguncia.

Maski xapulana Capito ni lu xlakaskin lhuwa nalichuwinankgo xtakanajlakan reformadores, nema xmasiyamakgolh atanu tamasiyat nema ni xtachuna tuku xmasiya takanajla catolica, ni lhuwa kilhtamaku titaxtulh akxtum katalalh. James M. Kittelson lichuwinan tuku lanit, akxni kgalhskinka xlakata tuku xmasiyama, Capito kgalhtinalh pi «xlakata tlakg tlan nakatsikan komo xlikana tuku xmasiyama wa natamalakxtumikan tuku wan Biblia, xlakata wa kkgalhi xaxlikana». Xlakata chuna tlawalh, wa pi xlakata transustanciación (Vino, xkgalhni Jesús wan chu kaxtalanchu xliwa wan Jesús) chu kamaxkikan kakni santos ni kBiblia takilhtinit. (Kaʼakxilhti recuadro “ Akxilhkgolh «lapi talulokgtat wantu xtawanikgoy»”.) Kata 1523, Capito makgxtakgli taskujut nema lu xlakaskinka xlakgaya chu tamakgxtakgli kʼEstrasburgo, kʼakgtum kachikin niku kilhtsukulh Reforma.

Anta xtamakxtumikgo kxchik tiku xkanajlakgo, xlakata nalichuwinankgo takanajla chu tuku xmasiya Biblia. Makgapitsi reformadores chuntiya xmasiyakgo Trinidad, pero xtatsokgni Capito xmasiya pi «ni xkanajla ama tamasiyat» chuna lichuwinan tatsokgni La reforma radical. ¿Tuku xlakata? Xlakata kaks malakawanilh la lichuwinalh tiku xlakputsanani Dios Miguel Servet tiku español xwanit chuna la likgalhtilh Biblia. *

Komo xwa pi ni kanajla Trinidad xlimakgnika, wa xlakata Capito kuenta tlawalh xlakata ni xkatsikgolh amakgapitsin tuku xlakpuwan. Tuku tsokgnit liwana xlitasiya pi nialh xkanajla Trinidad maski nina xlakgapasa Servet. Titaxtulh kilhtamaku, chatum sacerdote católico tsokgli pi Capito chu xcompañeros «tsekg xtamakxtumikgo xlakata nalichuwinankgo tuku lu tuwa akgatekgskan xlakata takanajla chu nialh kanajlanikgolh Santísima Trinidad». Akxni xtitaxtunita akgtum ciento kata, pulana xwilikanit xtukuwani kʼakgtum lista, tsokgnanin tiku ni xkanajlanikgo Trinidad chu lu xkalakgapaskan.

Wolfgang Capito xlakpuwan pi nitlan tuku tlawalh takanajla católica, xlakata «ni xtlawakgo tuku wan Biblia»

Capito xlakpuwan pi anta kBiblia xtatekgsa tuku xaxlikana. Wa: «Kamastaw talakaskin pi Biblia chu xtamapakgsin Cristo wa kamapakgsinalh akxni nalakputsananikan xlakata Dios». Doctor Kittelson wa, pi Capito xwan, «tuku nitlan tlawakgolh tiku xlakputsananikgo Dios xla takanajla católica, wa ni maklakaskinkgolh Biblia».

Martin Cellarius (na lilakgapaskan Martin Borrhaus) nachuna xlakpuwan la Capito, xlakata na lu xkatsiputun xaxlikana xlakata xTachuwin Dios, uma kgawasa xwi kxchik Capito kata 1526.

«XTALAKAPASTAKNI XAXLIKANA DIOS»

Xmakni libro On the Works of God, nema tsokgli Martin Cellarius, niku tamalakxtumilh tuku masiya takanajla chu tuku masiya Biblia

Cellarius lakachilh kata 1499. Lu lhuwa xkgalhtawakga filosofía chu teología, chu makgamakglhtinalh taskujut la makgalhtawakgena kWittenberg (Alemania), niku kilhtsukulh Reforma. Ni lhuwa kilhtamaku titaxtu lakgapasli Martín Lutero chu atanu reformadores. ¿La xkatsilh tuku xlikana masiya Biblia chu tuku kaj xtamasiy latamanin?

Libro Teaching the Reformation (Enseñanza de la Reforma), Cellarius xlakpuwan pi xlakata tlan nakatsikan tuku xaxlikana xtalakaskin «nalikgalhtawakgakan chali chali Biblia chu antiya kBiblia natamalakxmikan tuku natekgskan, natlawakan oración chu nitlan nalimakgkatsikan talakgalhin». ¿Tuku tekgsli akxni xlikgalhtawakgatilhama Biblia?

Julio kata 1527, Cellarius tsokli tuku tekgsli, kmaktum libro nema wanikan On the Works of God (Sobre las obras de Dios). Xla wa, pi sacramentos xla pusikulan, chu transustanciación, kaj xtamalakxtumikan. Profesor Robin Barnes, wa pi libro «na lichuwinalh tuku xwanit Biblia pi xʼama anan lhuwa tuku nitlan chu tapatin xlikalanka kKatiyatni, chu alistalh nalakgpalikan kakilhtamaku chu tapaxuwan xlikalanka kkakilhtamaku» (2 Pedro 3:10-13).

Maski Cellarius ni lhuwa lichuwinalh Jesucristo, uma lu xlakaskinka. Maski ni wa pi ni xkanajla Trinidad, limasiyalh pi «xaTlat xala kʼAkgapun» chu «xKgawasa Jesucristo» ni lakxtum. Nachuna wa pi Jesús xlitaxtu chatum dios, maski lhuwa dioses xwilakgolh, pero kaj Dios tiku kgalhi putum litliwakga (Juan 10:34, 35).

Kxlibro Antitrinitarian Biography (Biografía antitrinitaria), nema tamakgptisilh kata 1850, Robert Wallace wa pi xtatsokgni Cellarius ni limasiyalh pi nachuna xlakpuwan la xlakpuwankgo amakgapitsin xlakata Trinidad. * Wa xlakata lhuwa tiku lakputsanankgo, lakpuwankgo pi ni xkanajla Trinidad. Wankan pi Dios maklakaskilh Cellarius «xlakata namalakgatumi xtalakapastakni xaxlikana Dios chu xla Cristo».

XLAKASKIN PI XMASIYAPALAKA XAXLIKANA

Max kata 1527, kWittenberg na anta latamalh teólogo Johannes Campanus, tiku xwankan pi lu skgalala xwanit ama kilhtamaku. Maski anta xlama niku xkilhtsukunit Reforma, Campanus nitlan akxilhli xtamasiy Martín Lutero. ¿Tuku xlakata?

Xlakata nitlan xtlawa tamasiy xla transustanciación chu consustanciación. * Chuna la wan tiku lakputsanan, wanikan André Séguenny, Campanus xlakpuwan pi kaxtalanchu ni xtalakgpali chu akxni xtlawakan sacramento kaj xlimaklakaskinkan la liʼakxilhtit xtiyatliwa Cristo. Akxni lakkaxlaka kMarburgo, nema xlakkaxwilikanit kata 1529 xlakata nalichuwinankan uma, ni maxkika talakaskin Campanus nalichuwinan tuku xtekgsnit kBiblia, chu alistalh nialh tlan akxilhka kxlakgstipankan reformadores, tiku xapulana xtatayakgo, xalak Wittenberg.

Kxlibro Restitution, Johannes Campanus tanu tuku xlakpuwan xlakata Trinidad

Tuku tlakg xlisitsikgo reformadores wa tuku xkanajla Campanus xlakata xaTlat, xaKgawasa chu espíritu santo. Kxlibro Restitution (Restitución), nema tamakgpitsilh kata 1532, Campanus tsokgli pi Jesús chu xTlat ni talakxtumikgo. Wa: XaTlat chu xaKgawasa «kaj chatum, chuna la chixku chu xpuskat kaj akgtum liwa: akxtum lakgonit, pero ni wamputun pi kaj chatum lataman» (Juan 10:30; Mateo 19:5). Nachuna, akxilhli pi Biblia na watiya liʼakxilhtit xlimaklakaskin xlakata nawan, pi xaTlat tlakg kgalhi limapakgsin ni xawa xaKgawasa: «Nchixku, na wa xpuxku mpuskat; chu wa Dios, xpuxku nCristo» (1 Corintios 11:3).

¿Chu espíritu santo? Campanus maklakaskimpa Biblia akxni wa: Ni tatekgsa kBiblia niku xwa pi Espíritu Santo xlikgalhtutu [...]. Nataʼakgatekgsa pi wa xʼespíritu Dios tuku lakkaxwili chu tlawa putum tuku lakaskin, wa limaklakaskin xlitliwakga nema xaʼespiritual» (Génesis 1:2).

Lutero wa pi nitlan lichuwinalh chu xtalatlawana xkgawasa Dios. Atanu reformador kskima pi xmakgnika. Pero Campanus ni lilakgaputsalh. Chuna la wan tatsokgni La reforma radical, «xlakata nichuna xʼakgatekgskgo la xapulana apóstoles chu ni kBiblia xtakilhtinit Trinidad chu chixku wa uma tlawalh pi pusikulan nialhtu xlitaxtulh».

Xla nikxni lakpuwa namakilhtsuki xtakanajla. Xla wa pi xputsama xaxlikana «niku xwilakgolh sectas chu tiku nichuna xkgalhikgo takanajla la católicos pero nichuna kitaxtunilh la xlakpuwanit. Wa xlakata xlakpuwan pi takanajla Católica xlakkaxwilipa chuna la xkgalhikan xapulana takanajla. Pero mapakgsinanin xla takanajla católica tamaknukgolh kpulachin. Max puxamakitsis kata xtanuma kpulachin, chu tiku lichuwinankgo tuku lanit makgasa lakpuwankgo pi nilh max kata 1575.

«WAMPI PAKS NAPUTSANANIYATIT LAPI TLAN SU NITLAN»

Xlakata liwana xlikgalhtawakgakgo Biblia kamakgtayalh Capito, Cellarius, Campanus chu atanu, nakatsikgo akxilhkgo tuku xaxlikana chu tuku ni xaxlikana. Maski ni putum chuna akgatekgskgolh la wi kBiblia, uma lakchixkuwin tiku limasiyakgolh tataktujut, lakputsananikgolh xtachuwin Dios chu makikgolh la wi tuku lhuwa xtapalh tuku katsinikgolh.

Apostol Pablo kawanilh xnatalan tiku na watiya takanajla xkgalhikgo: «Wampi paks naputsananiyatit lapi tlan su nitlan; wantu xatlan nakgalhiyatit» (1 Tesalonicenses 5:21). Komo wix putsapat xaxlikana, xtatayananin Jehová tlawakgonit maktum libro nema lu namakgtayayan. Wanikan ¿Tuku xlikana masiyay Biblia? Xlakata nakgalhiya maktum chu ni naxokgoya, kaʼakxilhti kpágina 16

^ párr. 4 Kaʼakxilhti recuadro,«Dejen que ambos crezcan juntos hasta la siega» kpágina 44 xla libro Los testigos de Jehová, proclamadores del Reino de Dios, tlawakgonit xtatayananin Jehová.

^ párr. 8 Kalikgalhtawakga artículo «Miguel Servet y su búsqueda en solitario de la verdad», krevista ¡Despertad! xla mayo kata 2006, tlawakgonit xtatayananin Jehová.

^ párr. 17 Chuna la Cellarius limaklakaskilh tachuwin «dios» xlakata nalimapakuwi Cristo, libro lichuwinan: «Xla tsokgli deus, ni Deus [ni maklakaskilh mayúscula]. Tachuwin Deus limaklakaskilh akxni xmapakuwi xaLanka Dios».

^ párr. 20 Consustanciación wa tuku kanajlakgo luteranos, nema wan pi kaxtalanchu chu vino «tatalakxtumi» xtiyat liwa Cristo akxni xtatlawa Eucaristía.