Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Tatsokgni siríacos: Xapulana nema tamatitaxtilh kʼatanu tachuwin Biblia

Tatsokgni siríacos: Xapulana nema tamatitaxtilh kʼatanu tachuwin Biblia

Kata 1892, natalan tiku stiyun xwankgonit Agnes Smith Lewis chu Margaret Dunlop Gibson, limaklakaskinkgolh camellos xlakata natitaxtukgo kdesierto chu tlan xchankgolh kxmonasterio Santa Catalina, kxtantun sipi Sinaí. Akgnajatsa kilhtamaku lichankgolh. ¿Tuku xlakata chatiy lakpuskatin tiku xmakgatsimakgolha 50 kata ankgolh kʼOriente Medio niku lu tuwa xwanit naʼankan? Takgalhtin nema nakatsiya max natlawa pi tlakg nakanajlaya tuku masiya xaxlikana Biblia.

Agnes Smith Lewis chu monasterio xalak Santa Catalina

AKXNI atsinu kilhtamaku xtsankga nataspita kʼakgapun, Jesús kalimapakgsilh kstalaninanin pi xlichuwinankgolh «kʼJerusalén [...] xlikatlanka kJudea, chu kSamaria, chu asta awatiya kxtankgana [o makgat] tiyat» (Hech. 1:8). Kstalaninanin Jesús lu xlakaskinka akxilhkgolh uma taskujut chu ni pekuankgolh akxni chuna tlawakgolh. Pero, kJerusalén kaputsastalanika chu asta makgnika chatum kstalanina Cristo xwanikan Esteban. Lhuwa tiku xkaputsastalanimaka ankgolh kʼAntioquía (Siria), nema lu lanka kachikin xwanit nema xmapakgsi Roma, xwi max 550 kilómetros kxnorte Jerusalén (Hechos 11:19).

Anta kʼAntioquía, kstalaninanin Cristo chuntiya lichuwinankgolh Jesús, chu lhuwa tiku ni judíos xwankgonit tsukukgolh kanajlakgo (Hechos 11:20, 21). Maski klanka kachikin xchuwinankan griego, klaktsu kachikinin xchuwinankan siríaco.

XTACHUWIN DIOS TAMATITAXTI KTACHUWIN SIRÍACO

Ksiglo II, lhuwa kstalaninanin Cristo litaxtukgolh tiku xchuwinankgo tachuwin siríaco, wa xlakata talakaskilh natamatitaxti kʼsiríaco xtachuwin Dios. Wa xlakata, max ktachuwin nema xapulana tamatitaxtilh makgapitsi tatsokgni xalak Biblia wa siríaco ni wa ktachuwin latín.

Akxni xtakgatsima kata 170, tsokgna sirio Taciano, (c.120-c.173) akgtati Evangelios canónicos kaj akgtum tatsokgni limaxtulh nema xkanajlakan pi wa xtachuwin Dios. Uma tuku tlawalh lilakgapaska Diatesarón, tachuwin xagriego nema wamputun «xla akgtati [Evangelios]», max tsokgka ktachuwin griego o siríaco. Ksiglo IV, Efrén xalak Siria (c.310-c.373) tsokgli nema xkilhtinit kDiatesarón, uma limasiya pi kstalaninanin Cristo xalak Siria liwana xlakgapaskgo ama tatsokgni.

¿Tuku xlakata lu xlakaskinka Diatesarón kkinkilhtamakujkan? Xlakata ksiglo XIX makgapitsi biblistas xwankgo pi Evangelios nila xkanajlaka tuku xwan xlakata xwankgo pi xtsokgkanit ksiglo II, max kata 130 chu 170, akglhuwata kata xtitaxtunit akxni xninit Jesús. Pero, tatsokgni Diatesarón nema tekgskanit limasiya pi libros xla Mateo, Marcos, Lucas chu Juan lu xlakgapaskana. Uma wamputun pi makgasata xtatsokgnit. Diatesarón na limasiyalh pi evangelios apócrifos ni xlipawankan, xlakata Taciano kaj wa maklakaskilh akgtati Evangelios.

Peshitta siríaca xla Pentateuco, kata 464, xlimaktiy talakgtsokgni nema tlakg xamakgan xalak Biblia

Akxni xtalakatsuwima siglo V lakgatuminika xnorte Mesopotamia xtamaklakaskin maktum Biblia nema xtamatitaxtinit ktachuwin síriaco. Max uma likgalhtawakga tamatitaxtilh kʼatanu tachuwin ksiglos II chu III. Putum xkgalhi libros xalak Biblia kajwatiya ni xkgalhi 2 Pedro, 2 chu 3 Juan, Judas chu Apocalipsis (Revelación). Uma likgalhtawakga lilakgapaskan Peshitta, nema wamputun «ni tuwa» o «takgatekgsa» chu wa liʼakxilhtit nema tlakg makgasata matitaxtikanit kʼatanu tachuwin chu lu xlakaskinka, niku tasiya la tamatitaxtilh xtachuwin Dios katanu tachuwin kʼama kilhtamaku.

Liwana tasiya pi tatsokgni Peshitta limin akgtum fecha xla kata 459 o 460, uma tlawa pi wa tatsokgni nema tlakg makgasata wilinikanit kilhtamaku akxni tatlawalh. Max kata 508 liwana lakputsananiparaka libro Peshitta chu wilinika makkitsis libros nema xtsankgani. Uma versión lilakgapaska Versión Filoxeniana.

TEKGSKAN ATANU TATSOKGNI KTACHUWIN SIRÍACO

Ksiglo XIX, atsinu ni putum textos nema xlakgapaskan xla Tatsokgni Griegas, xtlawakanit ksiglo V o alistalh. Wa xlakata tiku lakputsananikgo Biblia lu xlakgapasputunkgo xamakgan tatsokgni la Vulgata latina chu tatsokgni Peshitta siríaca. Ama kilhtamaku, makgapitsin xlakpuwankgo pi tatsokgni Peshitta wa nema xlakputsananinkanit xamakgan tatsokgni siríaco, pero ni liwana xkatsikgo tuku tatsokgni. Xlakata tekgska uma tatsokgni lu xlakaskina akxilhkgolh tiku xlakputsananikgo Biblia, xlakata xkamaxkilh talakaskin nakatsikgo la tamatitaxtilh ktachuwin siriaco xtachuwin Dios, chuna la akxilhwi, litsukulh ksiglo II. Pero ¿xlikana xwi ama tatsokgni? ¿Tlan xtekgska?

Sinaítico Siríaco. Kxpaxtun texto xalak Evangelios nema atsinu tasiyu

¡Tlan! Asta maktiy tekgska. Xapulana amakgolh tatsokgni xtlawakanit ksiglo V. Xwi kxlakgstipan maklhuwa atanu tatsokgni ktachuwin siríaco, nema Museo Británico xmakgtamawanit kata 1842 akgtum monasterio kdesierto xalak Nitria (Egipto). Wanika Siríaco Curetoniano xlakata wa tekgsli chu wa malakgatumilh William Cureton, tiku xmakgtayana tiku kuentajtlawa tatsokgni nema xwilakgolh kmuseo. Xlimin akgtati Evangelios chu chuna xkawilikanit, pulana: Mateo, Marcos, Juan chu Lucas.

Xlimaktiy likgalhtawakga nema wijku asta kkinkilhtamakujkan, wa Sinaítico Siríaco, chu wa tekgskgolh chatiy stiyun linatalan tiku kalichuwinaw akxni tatsukuw uma artículo. Agnes ni xkgalhi título universitario, pero xkatsini tachuwin siríaco, xliputum xkatsini akgtsayan tachuwin. Kata 1892 wi tuku tekgsli nema nila xkanajla kxmonasterio Santa Catalina anta kʼEgipto.

Anta niku kapukswa xwanit chu katuwa tuku anta xmakikan tekgsli tatsokgni siríaco. Xla wan pi «lu nitlan la xtasiya; lu lixkajni xwanit chu xpáginas xlaslamanit, xlakata ni xmalakgakikanit akglhuwa siglos. Tuku tekgsli xwanikan palimpsesto, uma wamputun, kxapakan tuku xapulana xtatsokgnit chu xtsokgpalakan atanu kxakgspun. * Kʼuma likgalhtawakga, tuku xlimakgtiy xtsokgkanit ktachuwin siríaco xwi chu xlichuwinan lakpuskatin tiku santas xwankgonit. Pero Agnes akxilhli makgapitsi textos nema pulana xtsokgwilikanit, makgapitsi wa xtachuwinkan «Mateo», «Marcos» chu «Lucas» kxpaxtun letras. Tuku xchipanit xwanit akgtum códice siríaco atsinu ni xtakgatsi Evangelios. Biblistas lakpuwankgo pi tsokgkgoka xkgalhsputat ksiglo IV.

Sinaítico Siríaco akgtum tatsokgni xalak Biblia nema tlakg xlakaskinka nema tekgskanit, nachuna tatsokgni griegos nema akxtum katekgska, la Códice Sinaítico chu Códice Vaticano. Lakpuwan pi Siríaco Curetoniano chu Sinaítico Siríaco xacopia xamakgan Evangelios ktachuwin siríaco, nema tlawaka xlikgalhsputat siglo II o xkilhtsukut siglo III.

XTACHUWIN DIOS PUTUM KILHTAMAKU NATAWILA

¿Tlan kamakgtayakgo uma tatsokgni xalak Biblia tiku lakputsananikgo Biblia la uku? Kawiliw liʼakxilhtit nema wanikan tlakg lhman tatsokgni Evangelio xla Marcos, makgapitsi Biblias tatekgsa lata titaxtunit Marcos 16:8. Maski tatsokgni la Códice Alejandrino xalak siglo V, chu Vulgata latina liminkgo, akgtiy talakgtsokgni xalak griego nema tlakg xlakaskinka kaʼakxilhkan Códice Sinaítico chu Códice Vaticano nema kaj kMarcos 16:8 kichan. Sinaítico Siríaco na ni lhuwa limasputukan, uma limasiya xlakata libro xla Marcos ni anta kilhtikanit xla pulana Evangelio xla Marcos, wata alistalh laktamaknuka.

Kaʼakxilhwi atanu liʼakxilhtit. Ksiglo XIX, atsinu ni putum Biblias xwilikgo 1 Juan 5:7 ni xlimasiya pi Dios chatum Trinidad. Pero uma tuku wilika ni la tekgskan xatalakgtsokgni griego nema xalamakgasa nachuna nema wanikan Peshitta. Uma limasiya pi laktamaknuka texto nema ni xlimin xapulana Biblia.

Xlikana Jehová Dios kuentajtlawanit xTachuwin, chuna la lichuwinanit. Anta kBiblia tekgsaw uma: «Tuwan xaxtakni skaknit, xanat kxnakgnita; pero xlakata xtachuwin kiDioskan, natawila putum kilhtamaku» (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:25). Xalakgmakgan tatsokgni siríacos liwana makgtayananit xlakata natsokgkan xatakgatsin tamakatsin xalak Biblia.

^ párr. 15 Tachuwin griego palímpsestos wamputum «xlimakgtiy xwikkanit».