Uma tachuwin liwana kinkamasiyaniyan pi nila tatalakxtumiyaw Katiyatni. Xlakata katiyatni akxilhkgonit la lhuwa latamanin nikgonit. Maski chuna lanit liwana limasiyanit pi tlan tayani chu chuntiya kamakgtayama xlakata nakgalhikgo latamanin latamat. Pero uma tasiya pi talakgpalima.

Lata tilalh xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni lamaw kkakilhtamaku nema makgapitsi wanikgo la Gran Aceleración (Lakapala tuku Talakgpalima). Kaj 70 kata titaxtunit, latamanin akxilhkgonit lhuwa tuku tlawakanit, xlakata lakapala latachuwinankan chu atanu tecnología. Uma tlawanit pi tlakg kaʼanalh tumin, la uku lhuwa latamanin tlakg tlan latamat kgalhikgo ni xtachuna la makgasa. Chu latamanin lhuwankgonit asta makgtutu ni xawa la xapulana.

Pero maski lhuwa tuku tlawakanit, nitlan kitaxtunit. Makgapitsi wankgo pi chixku lakglakgalhinit Katiyatni chu uma natlawa pi natsuku talakgpali kakilhtamaku. Xlakata lhuwa tuku nitlan tlawaninit chixku katiyatni, makgapitsi científicos wanikgonit antropoceno uma kilhtamaku.

Biblia xlichuwinanita pi chixku xʼama laktlawa Katiyatni (Apocalipsis [Revelación] 11:18). ¿Kgantaxtuma uma tuku xlichuwinankanit? ¿Namin  kilhtamaku akxni Katiyatni nialh katitlawanika tuku nitlan? ¿Namin kilhtamaku akxni nialhla tuku natlawakan?

¿Chamaja kilhtamaku xlakata nalakgsputa Katiyatni? Makgapitsi científicos wakgo pi lu tuwa nakatsikan tuku nala. Lilakgaputsakgo pi lu lakatsu wilaw akxni kaj lakapala natalakgpali kakilhtamaku chu lu nitlan tuku nakitaxtu.

Kalichuwinaw hielo nema anan kʼAntártida occidental. Makgapitsi lakpuwankgo komo chuntiya nachichin katiyatni, nachan kilhtamaku nialh la namachokgokan chuna la lakgsputma hielo. ¿Tuku xlakata? Hielo tlawa pi ni katanulh xmaxkgakganat chichini, pero xlakata lakgsputma hielo uma tlawa pi xmaxkgakget chichini kalakgtanulh pupunu. Uma tlawa pi lakapala nalakgsputa hielo. Uma, tlawama pi pupunu katalankilh chu nitlan nakakitaxtuni millones latamanin.

Wankan tuku tlan natlawakan xlakata «lakapala nalakkaxtlawakan tuku lanima katiyatni». Pulaktum nema lu lakgapaskan wanikan desarrollo sostenible, uma tlawa pi kaʼanalh tumin, tlan natawilakgo latamanin chu nakuentajtlawakgo tuku anan kkatiyatni. ¿Tlan kitaxtunit chuna la tlawakanit?

Nitlan kitaxtunit, chuna la laklanka kachikinin lhuwa tumin laklinkgolh chu wa xlakata ni xʼanan tumin, nachuna lama xlakata Katiyatni, chuntiya taliwakama tuku nitlan tlawanimaka chu xtachuna la lhuwa laklinimaw. Latamanin lakapala masputumakgolh tuku makgala katiyatni chu ni maxkikgo talakaskin pi kakgalhipa tuku makglhtikgo. ¿Wi tuku tlan xtlawaka? Chatum ecologista wa: «Ni katsiyaw la nakuentajtlawayaw kinkatiyatnikan». Uma tatalakxtumi tuku wan Biblia: «Ni lakgchan chatum chixku xakstu napulalin xtatukit» (Jeremías 10:23).

Biblia wan pi kiMalakatsukinakan ni katimastalh talakaskin pi latamanin namalakgsputukgo katiyatni. Salmo 115:16 wan pi Dios kamaxkinit Katiyatni «lakchixkuwin xlakata ana natalatamaj». Chuna, katiyatni akgtum tamaskiwin nema Dios kinkamaxkinitan (Santiago 1:17). Lakaskinaw pi  putum kilhtamaku tlan xwa. Komo liwana naʼakxilhaw la tatlawanit katiyatni nakatsiyaw pi lu tlan la tlawalh Dios.

Libro xla Génesis, liwana kinkawaniyan la Dios lhuwa liskujli xlakata natlawa katiyatni. Wan pi xapulana katiyatni «ni xtasiya xtachuna la uku chu xakaskakni xwanit chu nitu xʼanan xkgakganat xlikalanka». Nachuna, wan pi xʼanan chuchut, uma tuku lu xlakaskinka xlakata naʼanan latamat (Génesis 1:2). Wa xlakata Dios wa: «Kaʼanalh taxkgakget» (Génesis 1:3). Max, xtaxkgakget chichini tsukulh tanu kʼatmósfera chuna analh taxkgakget xapulana kKatiyatni. Alistalh tsukulh skaka tiyat chu analh pupunu (Génesis 1:9, 10). Nachuna katiyatni «tsukulh anan tuwan chu nema masta xatalhtsi chu kiwi [...] nema masta xtawakat» (Génesis 1:12). Anta tsukulh talakgpalitilha tuku xtalakaskin xlakata xʼanalh nema wanikan fotosíntesis. ¿Tuku xlakata lu liwana lakkaxtlawalh Dios Katiyatni?

Palakachuwinan Isaías lichuwinalh pi Dios wa: «tiku lakkaxwililh katiyatni chu tiku tlawalh, [...] ni tlawalh xlakata nitu nalilakan, [wata] tlawalh xlakata anta nalatamakan» (Isaías 45:18). Liwana katsiw pi Dios lakaskin pi kKatiyatni kalatamakgolh latamanin putum kilhtamaku.

Pero latamanin lu nitlan maklakaskinkgonit uma tamaskiwin nema Dios kinkamaxkinitan chu malakgsputumakgolh. Maski chuna kiMalakatsukinakan ni lakgpalinit xtalakaskin. Chatum tsokgna xala makgasa wa: «Dios ni chuna la latamanin: ni akgsaninan chu ni lakgpali tuku wan. Akxni wi tuku wan, makgantaxti» (Números 23:19, Dios habla hoy). Dios ni namasta talakaskin pi latamanin kalaktlawalh Katiyatni; nialh makgas «nakamasputuy tiku lakglakgalhimakgolh katuxawat» (Apocalipsis 11:18).

KxTaʼakgchuwin xalak Sipi nema mastalh Jesús wa: «Chapaxuwana lamakgo wa nti xalaksmalhwan, xampi wa namakgamakglhtinankgoy nkatiyatna» (Mateo 5:5). Kʼuma taʼakgchuwin, Jesús wa tuku namaklakaskinkan xlakata nalakgmaxtukan  katiyatni. Kawanilh kstalaninanin pi kaskinkgolh: «Kamilh mintamapakgsin. Katatlawalh mintalakaskin, chuna la kʼakgapun, nachuna kkatiyatni». Chuna, xTamapakgsin Dios natlawa xtalakaskin Dios kKatiyatni (Mateo 6:10).

Dios wanit pi xTamapakgsin lhuwa tuku nalakgpali kKatiyatni. Wan: «Kaʼukxilhtit, paks kmasastiy xlipaks nkatuwaj» (Apocalipsis 21:5). ¿Wamputun uma tachuwin pi Dios nalakgpali katiyatni xlakata natlawa atanu? Ni, kKatiyatni niku lamaw ni wa kgalhi taʼakglhuwit, wa mapakgsinanin xala uku tiku laktlawamakgolh katiyatni, wa xlakata ni tlan lamaw. Biblia wan pi Dios nakamasputu tiku laktlawamakgolh katiyatni, chu «xasasti akgapun» xTamapakgsin Dios, namapakgsi «xasasti tiyat», latamanin tiku kgalhakgaxmatnankgo (Apocalipsis 21:1).

Xlakata chixku nitlan tuku tlawaninit katiyatni, Dios nalakkatlawapara chuna la xwi xapulana. Salmista wa tuku natlawa: «Wix makgtakgalha tiyat, y akxni tsankgani chuchut, makataniya sen, y tlania makgalaya katuwaj». Akxni Katiyatni natawila la xapulana chu nakgalhiyaw nema tlakg xlakaskinka, xtasikulunalin Dios, katiyatni akgtum paraíso nawan chu lhuwa liwat naʼanan (Salmo 65:9-13).

Pyarelal Nayyar, xsecretario xwanit Mohandas Gandhi tiku ninita chu xpulalin takanajla kʼIndia, xlakapastaka tuku xwan xmalana: «Katiyatni masta putum tuku maklakaskinkgo latamanin, pero nila putum kamaxki tiku tlakg lhuwa kgalhiputunkgo». Wa xTamapakgsin Dios putum namasputu tuku tlawa pi kaʼanalh taʼakglhuwit kKatiyatni. ¿La natlawa? Nakalakgpalini xnakujkan latamanin. Palakachuwina Isaías lichuwinalh pi kxTamapakgsin Dios, nialh katilatlawanikgolh tuku nitlan katiyatni (Isaías 11:9). Millones latamanin katsinimakgolh xtalakaskin Dios. Katsinimakgolh paxkikgo Dios chu xtalatamankan, namastakgo paxtikatsinit, nakuentajtlawakgo katiyatni chu tuku anan chu nalimasiyakgo kxlatamatkan pi tatayakgo Malakatsukina. Kamasiyanimaka xlakata tlan nalatamakgo kParaíso nema natawila kkatiyatni (Eclesiastés 12:13; Mateo 22:37-39; Colosenses 3:15).

Biblia lichuwinan akxni kgalhsputli putum tuku xtatlawanit: «Dios akxilhli putum tuku xtlawanit chu ¡kaʼakxilhti!, lu tlan xwanit» (Génesis 1:31). Katiyatni lu stlan wa xlakata Dios ni katimastalh talakaskin nalani tuku nitlan. Lu paxuwayaw xlakata nakaxtlawa katiyatni Jehová, kiMalakatsukinakan tiku tlan likatsi. Xla kinkawaniyan «tiku xaʼakgstitum xlakan nawan katiyatni, chu putum kilhtamaku nalatamakgo anta» (Salmo 37:29). Wix na tlan nalatapaya kKatiyatni putum kilhtamaku.