UMA refrán xalak África oriental liwana lichuwinan pi ni tuwa sakuakan tumin pero tuwa makgkatsikan akxni xokgonankan. ¿Nachuna wix lakpuwana? Max lakgachunin nalakpuwana pi nila tuku atanu natlawaya, ¿tlan kitaxtu nasakuaya tumin? ¿Wi tuku nitlan kitaxtu?

Tuku nitlan kitaxtu wa tuku wan atanu refrán africano: Skinkan chu masakuaninankan laktlawa la latalalinkan. Xlikana, sakuakan tumin laktlawa la katalalipina mi amigos chu mi familia. Chu maski xlikana xakgonanputunaw chu liwana lakkaxwilinitaw, pero lakgachunin ni chuna kitaxtu la xlakkaxwikinitaw. Akgtum liʼakxilhtit, akxni tiku sakua tumin ni sokg xokgonan, tiku masakuaninalh max nasitsi, chu asta max nalasitsinikgo xfamiliajkan. Wa xlakata, nasakuayaw tumin akxni nialhla tuku natlawayaw, pero ni nasakwayaw kaj xlakata lakapala nakgalhiputunaw.

Sakuakan tumin na natlawa pi nialhla natalalinaw Dios. ¿Tuku xlakata chuna wanaw? Xlakata Biblia kalimapakuwi pi nitlan likatsikgo tiku ni xokgoputunkgo tuku laklinkgo (Salmo 37:21). Nachuna wan «tiku sakua tumin kskujni litaxtu tiku masakuani tumin» (Proverbios 22:7). Tiku sakuanit tumin natlawa tuku lakaskin, asta akxniku naxokgonankgo. Chuna la wan atanu refrán africano: Tiku sakwa xʼakglhtantun chatum chixku xliʼanat niku naʼan ama chixku.

Wa xlakata, tunkun namastaparaya tumin nema sakua. Komo ni chuna natlawaya, ni makgas natsukuya kgalhiya taʼakglhuwit. Komo lhuwa laklinkan lu nitlan kitaxtu; talakgaputsit, ni liwana lhtatakan, lhuwa skujkan, natakgalhiya taʼakglhuwit tiku tamakgaxtokga chu lamakgxtakgkgo, la malakgsiyakgo kxlakatin mapakgsinanin chu asta latamaknukgo kpulachin. Lu xlikana tuku wa apóstol Pablo : «Ti ni ti mpala tu nalipiniyatit, wampi wa yuma militlawatkan mpi nalapaxkiyatit nchatunu amakga pitsin» (Romanos 13:8).

Chuna la akxilhwi, tlakg tlan ni lakapala nalakpuwanaw naskinaw tumin. Kakinkakgalhskinkan:  «¿Xlikana kmaklakaskin tumin? ¿Kmaklakaskin tumin xlakata naklakgmaxtu tuku kliskuja xlakata chuntiya nakkakuentajtlawa kifamilia? ¿O kaj lhuwa kkgalhiputun tuku ni kiʼakchani?». Tlakg tlan kitaxtu nalipaxuwaya tuku kgalhiya chu ni lhuwa nalaklipina.

Xlikana max namin kilhtamaku natalakaskin naskina tumin akxni nakgalhiya talakgaputsit. Komo chuna natlawaya, kalakapastakti, ni kataʼakgskgawi. ¿Tuku kilhchanima uma?

Ni nalakpuwanaw pi lakgchan nakinkamakgtayayan cahtum lataman kaj xlakata kgalhi tumin. Nachuna, ni nalakpuwanan: komo kinkamasakuanin tumin, ni talakaskin namaspitniyaw xlakata ni maklakaskin. Nikxni nalakgkatsalakanaw xlakata kgalhi tumin chu tlakg tlan wilakgolh ni xtachuna la akinin (Proverbios 28:22).

Talakaskin, liwana nalakkaxwiliya xlakata tunkun naxokgonana. Komo tiku masakuanin tumin ni wanin tuku fecha naxokgoniya, wix kalakkaxwili tuku fecha naxokgonana chu kamakgantaxti. Tlan kitaxtu natsokgwilikan la lakkaxlatit; uma natlawa pi ni nakgalhiya taʼakglhuwit (Jeremías 32:9, 10). Tlakg tlan nawan, pi wix napina naxokgoniya tiku masakuanin tumin xlakata chuna napaxtikatsiniya. Komo naxokgonana fecha nema wanti, natlawa pi chuntiya tlan nalatalalipinatit. Kalakapastakti tuku wa Jesús anta kxtaʼakgchuwin nema mastalh ksipi: «Akxni nawanatit Tlan, Tlan chu akxni nawanatit Ni, Ni» (Mateo 5:37). Nachuna kalakapastakti nema wanikan Regla de Oro: «Chuna mpi xlipaks nkatuwa wantu xlakaskintit nakatlawanikgoyan nchixkuwin, nachuna wixin natlawanikgoyatit» (Mateo 7:12).

¿Tuku tlan natlawaya komo lu sakuaputuna tumin? Biblia kinkamaxkiyan tastakyaw: «Wampi xlikana lhuwa ntu ntlan nakitaxtuniyan lantla nakanajlaya, lapi na napaxuwanalipiniya ntu nkgalhiya» (1 Timoteo 6:6). Latamanin tiku lipaxuwakgo tuku kgalhikgo tlawa pi ni nakgalhikgo taʼakglhuwit nema anan akxni sakuakan tumin. Xlikana uma kakilhtamaku lu tuwa, xlakata tlawa pi nakgalhiputunaw putum tuku lakaskinaw. Wa uma kilhtamaku akxni maklakaskinaw xtamakgtay Dios. Kaʼakxilhwi akgtum liʼakxilhtit.

Akgtum tamakgaxtokgat xalak Asia lakapastakkgo pi akxni aku xtamakgaxtokgkgonit xlakgkatsalakanikgo tiku xkgalhikgo xchikkan. Wa xlakata lakkaxwilikgolh natamawakgo akgtum chiki; wa xlakata, maklakaskinkgolh xtuminkan nema xmakikgonit chu makgsakuakgolh tumin banco nachuna xfamiliajkan. Pero ni lhuwa kilhtamaku titaxtulh, tsukukgolh tuwa makgkatsikgo naxokgokgo lhuwa tumin akgatunu papaʼ. Tlakg tsukukgolh skujkgo, chu nialh xkaʼakchani kilhtamaku xlakata nakatatawilakgo xkamanankan. Xachixku wan: «Xtlakgwanita kintalakapastaknikan, tapatin chu ni lhuwa kilhtamaku xaklhtatayaw xakmakgkatsiyaw la akgtum lanka chiwix xakkukalimaw».

Akgtum kilhtamaku lakapastakkgolh tuku wan 1 Timoteo 6:6, lakkaxwilikgolh pi tlakg tlan nakitaxtu nastakgo xchikkan. Akgtiy kata titaxtulh xlakata nialh nakgalhikgo uma taʼakglhuwit. ¿Tuku katsikgolh xlakata tuku nitlan titaxtukgolh? Wankgo: «Akxilhkan tuku maklakaskinkan chuna la akxilha Dios akgtum tamakgtay».

Lhuwa latamanin katsikgo refranes xlakata tuku nitlan kitaxtu akxni sakuakan tumin, pero uma ni tlawanit pi nialh nasakuakgo. Chuna la akxilhwi tastakyaw xalak Biblia, ¿ni xlikana pi liwana nalakapastakaw akxni nasakuayaw tumin?