Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

LICHUWINAN TUKU WI KXMAKNI REVISTA | CIENCIA: ¿MAKGATLAJANIT BIBLIA?

Tuku nila katsi ciencia

Tuku nila katsi ciencia

Nina makgas taxtukgolh lhuwa libros tiku tatayakgo tuku kanajlakgo tiku kalilakgapaskan Nuevo Ateísmo. Umakgolh libros tlawanit pi lhuwa tiku katsiputunkgo chu uma tlawa pi nalalitalatlawa. Xlakata uma, chatum neurólogo David Eagleman tsokgli: «Makgapitsi tiku likgalhtawakgakgo lakpuwankgo pi ciencia putum katsi». Wa tiya uma libro wan: «Tiku tlan científico ni putum lakgmakgankgonit, chu lhuwa tuku tekgskan kciencia».

Lata titaxtutilhanit siglos, akxni lhuwa putsakgonit xtakgalhtin tuku nila takatsi xlakata ciencia, lakchixkuwin chu lakpuskatin tiku lakgskgalalan kaks malakawaninankgo xlakata tuku tekgskgonit. Pero na akgtsankgakgonit. Akgtum liʼakxilhtit, Isaac Newton, chatum científico tiku tlakg lakgapaskan lata titaxtunit kilhtamaku, limasiyalh pi xlitliwakga gravedad makxtum kawili planetas, staku chu galaxias xalak akgapun. Nachuna, wa tlawalh cálculo: tuku limaklakaskinkan kmatemáticas chu makgtayanan kcomputadoras, akxni ankgo kpapaʼ chu tuku putsanani núcleo. Pero, Newton na xkanajlani pseudociencia: na wanikan alquimia, nema xtlawa pi plomo oro xwa chu xlimaklakaskinkan magia chu lakputsananikan staku.

Liwaka 1,500 kata akxni nina xlama Newton, chatum tiku kaputsanani staku xalak Grecia xwanikan Tolomeo, ni tuku limaklakaskilh, xlakata xkatsilh la tatsuwimakgolh planetas chu liwana katsinilh tlawa mapas. Pero xla xlakpuwan pi Katiyatni kxʼitat xwi putum tuku anan kʼakgapun. Tiku lu lakgapaskan astrofísico Carl Sagan wa xlakata Tolomeo: «Tuku wa xlakata Katiyatni latamanin chuna xkanajlakgo 1,500 kata, uma kinkamalakapastakayan pi tiku skgalala ni putum kilhtamaku xlikana tuku wan».

La uku científicos nachuna titaxtukgo. Katsiyaw pi tlan tuku tlawanit ciencia, pero na kalakapastakwi pi ni putum katsi. ¿Namin kilhtamaku akxni putum nakatsiyaw xlakata tuku anan kkakilhtamaku? Físico Paul Davies wa: «Nila katsikan putum tuku nakatsiputunaw xlakata kakilhtamaku chu nila putum akgatekgsaw». Xlikana tuku wan uma tachuwin: nikxni putum naʼakgatekgsaw tuku anan kkakilhtamaku. Wa xlakata, akxni wi tiku wan pi ciencia kgalhi putum takgalhtin, ni putum kakanajlaw.

Biblia masta putum takgalhtin nema ciencia nila kgalhtinan

Biblia lichuwinan xlakata lakswan tuku anan: «Uma kaj tsinu xlakata tuku Dios tlan tlawa. Kaj tsinu kgaxmatnitaw xlakata tuku tlawa» (Job 26:14, La Palabra de Dios para Todos). Lhuwa tuku anan nema nila akgatekgsaw o nila akxilhaw. Xtachuwin apóstol Pablo, nema tsokgka atsinu ni chan akgtiy mil kata, chuntiyaku xlikana: «¡Dios kgalhi lhuwa tasikulunalin nema masta chu xliskgalala chu xtakatsin! ¡Lu nila putsananikan tuku lakkaxtlaway chu nila akgatekgsnikan xtiji!» (Romanos 11:33, Traducción del Nuevo Mundo).