Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Biblia nema tlawalh Bedell. Aktsu tamakgtay xlakata tlakg xʼakgatekgska Biblia

Biblia nema tlawalh Bedell. Aktsu tamakgtay xlakata tlakg xʼakgatekgska Biblia

AKXNI sacerdote William Bedell tiku inglés xwanit chalh kʼIrlanda kata 1627, lu nitlan tuku akxilhli. Irlanda, akgtum país niku atsinu ni putum católicos xlitaxtukgo, xkaʼakgchipanit Gran Bretaña nema ni católicos xwankgonit. Tiku xpulalinkgo uma takanajla xmatitaxtikgonita Biblia atsinu ni putum ktachuwin nema chuwinankan kʼEuropa. Pero, max niti xmatitaxtiputun ktachuwin irlandés.

Bedell liwana xkatsi pi irlandeses ni xtalakaskin kaj chuna xkamakgxtakgka xlakata ni xchuwinankgo inglés. Wa xlakata lakkaxwililh pi namatitaxti Biblia ktachuwin irlandés. Pero lakatitayaka xlakata ni maxkika talakaskin pi chuna xtlawalh, tlakg chuna tlawakgolh tiku tanu takanajla xkgalhikgo. ¿Tuku xlakata lakatitayakgolh?

LAKGMAKGANKA TACHUWIN IRLANDÉS

Bedell lakkaxwililh pi xakstu nakatsini tachuwin irlandés. Akxni wanika pi napulalin Trinity College kDublín kawanilh tiku xkgalhtawakgakgo pi xmaklakaskinkgolh tachuwin irlandés. Nachuna tlawalh akxni limapakuwika obispo xalak Kilmore. Tuku tlakg xlakaskinka wa pi akxni mapakgsina Isabel I xalak Inglaterra lakkaxwililh Trinity College, tlawalh xlakata anta xtaxtukgolh sacerdotes chu tlan xkamasiyanikgolh latamanin xlakata Biblia kxtachuwinkan. Bedell makgantaxtiputulh tuku xlakkaxwilikanit.

Niku xwi obispo xalak Kilmore, atsinu ni putum latamanin xchuwinankgo irlandés. Wa xlakata, Bedell xwan pi lu xlakaskinka tiku pulalin takanajla xchuwinankgolh uma tachuwin. Kilhtilh tuku xlakpuwan kxtachuwin apóstol Pablo: «Kinkatalakastakat xaklichuwinalh man akgkitsis tachuwin, lakimpi chuna nalimakgtayakgoy amakgapitsin, ni xawa akgkaw mil tachuwin xaklichuwinalh wa ntu ni talakgapasa ntachuwin» (1 Corintios 14:19).

Pero xwilakgolh latamanin tiku xkgalhikgo limapakgsin chu lu xkalakgapaskan chu lhuwa tuku tlawakgolh xlakata namamakgxtakgakgo. Chuna wankgolh tiku lichuwinankgo tuku lanita makgasa, makgapitsi wankgolh pi komo xmaklakaskinka tachuwin irlandés «katuwa xwili Kachikin», chu atanu wankgolh pi «xlakatakima tuku xlakaskin mapakgsina». Makgapitsi xlakpuwankgo pi komo nitu xkatsikgolh irlandeses lu tlan xkitaxtulh xlakata tuku xkgalhi Inglaterra. Asta wilika limapakgsin niku xkalimapakgsikan irlandeses pi xmakgaxtakgolh xtalismaninkan chu la chuwinankgo, chu xkatsinikgolh tachuwin inglés chu xtalismaninkan.

MATSUKI XTASKUJUT

Bedell ni maxlajwanilh xlakata uma limapakgsin. Akxni xtsukuma kata 1630, tsukulh namatitaxti ktachuwin irlandés Biblia nema xaʼawatiya xwi xaʼinglés, King James Version (Versión del Rey Jacobo) kata 1611. Xmatitaxtiputun akgtum Biblia nema latamanin tlakg xakgatekgsli. Liwana xkatsi, pi latamanin nila xkgalhikgolh latamat nema ni kgalhi xlisputni, komo ni xʼakgatekgskgolh tuku wan Biblia (Juan 17:3).

Bedell ni wa pulana chuna lakpuwa. Max puxumakaw kata lata titaxtunita, atanu obispo, xwanikan William Daniel, katsilh pi tuwa katsikan tuku masiyay Biblia akxni ni liwana taʼakgatekgsa «xlakata tamatitaxtinit tachuwin nema ni talakgapasa». Daniel xmatitaxtinita ktachuwin irlandés watiya Nuevo Testamento, wa xlakata Bedell lakkaxwililh namatitaxti Antiguo Testamento. Biblia nema la uku lakgapasaw nema xla Bedell na limin tuku tlawalh chu xla William Daniel. Uma Biblia xapulana analh ktachuwin irlandés, chu watiya xwi kʼuma tachuwin lata titaxtulh 300 kata.

Bedell tiku liwana xkatsini hebreo, kaputsalh chatiy lakchixkuwin tiku wa xtachuwinkan irlandés xlakata namakgtayakgo namatitaxtikgo kxtachuwinkan. Chuna la xmatitaxtimakgolh kxtachuwinkan, Bedell, chu max chatum o chatiy tiku tlakg xkalipawan liwana xlakputsanani akgatunu versículos. Putsakgolh tamakgtay tuku xmatitaxtikanit ktachuwin italiano tiku xtlawanit teólogo suizo Giovanni Diodati, Septuaginta kxagriego chu nema kamakgtayalh tatsokgni xalak Biblia kʼhebreo.

Tiku akxtum xtaskujmakgolh Bedell chuna tlawakgolh la xtlawakgo tiku xmatitaxtikgo ktachuwin inglés xla King James Version, lhuwa tiku xkalakgapasa Bedell, chu na pulaklhuwa wililh xtukuwani Dios ktachuwin irlandés. Akgtum liʼakxilhtit, anta kʼÉxodo 6:3 limaklakaskilh «Iehovah» xlakata nalimapakuwi xtukuwani Dios. Tatsokgni nema tlawalh Bedell anta wi kbiblioteca Marsh xalak Dublín, xcapital kʼIrlanda. (Kalikgalhtawakga recuadro «Lilakapastakkan tuku tlawalh William Bedell»).

MAKGALHSPUTUKAN XTASKUJTKAN

Maski Bedell masputulh xtaskujut kkata 1640, nila makgpitsilh xlakata lhuwa tiku lakatitayakgolh. Tiku xtalatlawananin nitlan lichuwinankgolh tiku xpulalima xlakata xtamatitaxtima atanu tachuwin xlakpuwankgo pi chuna xlakxtlawakgolh xtaskujutkan. Asta limapakgsinankgolh pi xkachipaka chu xkatamaknuka kpulachin. Chu uma ni kaj wa, kata 1641 tsukulh latalatlawa irlandeses chu inglaterra. Maski Bedell inglés xwanit, irlandeses makgtayakgolh, liwana xkatsikgo pi xla xlikana xkalilakgaputsa. Pero, soldados tiku ni xkakxilhputunkgo chipakgolh chu tamaknukgolh kpulachin chu lu nitlan la xwi kpulachin. Uma tlawalh pi lakapala xnilh, chuna lalh liʼakata, kkata 1642. Ni akxilhli la kgalhsputli xtaskujut.

Tatsokgni xla Bedell kata 1640, chu Biblia nema tlawaka kata 1685

Xtaskujut Bedell atsinu ni xmasputukan akxni putum laktlawanikgolh xchik. Pero tuku tlan kitaxtulh, chatum lu tlan xʼamigo lakgmaxtulh putum tatsokgni nema xmatitaxtikanit kʼatanu tachuwin. Ni makgas kilhtamaku, Narcissus Marsh, tiku alistalh litaxtulh sacerdote kʼArmagh chu tiku xpulalin pusikulan xalak Irlanda, wa tiku makamaxkika xtatsokgni Bedell. Titaxtulh kata, científico Robert Boyle maxkilh Marsh tumin nema xtamaklakaskilh chu kata 1685, lakkaxwililh pi xtatlawalh chu xtamakgpitsilh Biblia ktachuwin irlandés.

NI LHUWA TUKU TATLAWALH PERO XLAKASKINKA

Biblia nema tlawalh Bedell ni lhuwa tiku lakgapaskgolh lata xlikalanka katiyatni. Putum tuku tatlawalh, maski ni lhuwa pero lu xlakaskinka xlakata tlakg nataʼakgatekgsa Biblia, wa tiku tlakg kamakgtaya tiku chuwinankgo irlandés chuna la kʼIrlanda chu kʼEscocia chu alakatanu kachikinin. La uku tlan xʼama lakgapaskgo Dios xlakata tlan xʼama likgalhtawakgakgo Biblia kxtachuwinkan (Mateo 5:3, 6).

«Akxni klikgalhtawakgaw Biblia xla Bedell, kitaxtulh la Dios xkinkatachuwinaman. Lu xlakaskinka kitaxtunit xlakata akit chu kifamilia xakkatsiniw tuku xaxlikana xlakata Biblia»

Asta la uku, Biblia xla Bedell kamakgtayanit tiku putsamakgolh xaxlikana xlakatsa nalakgapaskgo Dios. Chatum chixku irlandés tiku nina makgas katsinilh tuku xlikana masiya Biblia wan: «Akxni klikgalhtawakgaw Biblia xla Bedell, kitaxtulh la Dios xkinkatachuwinaman. Lu xlakaskinka kitaxtunit xlakata akit chu kifamilia xkatsiniw tuku xaxlikana xlakata Biblia».