Ankan kxpulakni

¿Tiku Jehová?

¿Tiku Jehová?

Biblia kinkamaxkiyan xatakgalhtin

 Jehová wa xaxlikana Dios nema lichuwinan Biblia, tiku malakatsukilh putum tuku anan (Apocalipsis [Revelación] 4:11). Palakachuwina Abrahán, Moisés chu nachuna Jesús kakninanikgolh (Génesis 24:27; Éxodo 15:1, 2; Juan 20:17). Xla wa Dios «xlikalanka katiyatni», ni kajwatiya Dios xla akgtum kachikin (Salmo 47:2).

 Biblia wan pi Dios kgalhi akgtum tukuwani nema kajwatiya xla tapakgsini: Jehová (Éxodo 3:15; Salmo 83:18). Uma tukuwani takilhtiyanit kʼakgtum tachuwin nema kilhchanima «litaxtukan». Makgapitsi tiku lu kgalhtawakgakgonit wankgo pi uma tukuwani kilhchanima «Xla Tlawa pi Chuna Kalalh». Uma tukuwani lu minini xlakata Jehová wa malakatsukilh putum tuku anan chu makgantaxti putum tuku lakpuwanit natlawa (Isaías 55:10, 11). Biblia na kinkamakgtayan nakatsiyaw la likatsi Dios chu kinkalitachuwinanan xtayat nema tlakg limasiya, tapaxkit (Éxodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8).

 Xtukuwani Dios kxahebreo matitaxtikan kxaʼespañol Jehová. Uma tukuwani kgalhi akgtati letras xla Tetragrámaton (יהוה) chu kxaʼespañol wa letras YHWH. Maski ni liwana katsikan la xwankan uma tukuwani kxamakgan hebreo, lata makgasa kxaʼespañol wankan Jehová. Xapulana Biblia kxaʼespañol nema xlimin xtukuwani Dios wa Salmos xla Juan de Valdés, nema matitaxtika max kkata 1537. a

¿Tuku xlakata ni katsikan la xwankan xtukuwani Dios kxamakgan hebreo?

 Kxamakgan hebreo ni xkatsokgwilikan vocales, tiku xlikgalhtawakga wa xwilini vocales. Pero akxni tlawakgoka Tatsokgni xaHebreo (Antiguo Testamento), makgapitsi judíos tsukukgolh lakpuwankgo pi xʼama kaʼakgspula tuku nitlan komo xmaklakaskinkgolh xtukuwani Dios. Akxni pixlanka xlikgalhtawakgakgo akgtum texto niku xmin xtukuwani Dios, xlilakgpalikgo tachuwin «Malana» o «Dios». Chuna la titaxtutilhalh kilhtamaku, uma talismanin talakgatumilh chu nialh lakapastakka la xwankan xtukuwani Dios kxamakgan hebreo. b

 Wi tiku lakpuwankgo pi xtukuwani Dios xwankan «Yahweh» («Yahvé»), pero amakgapitsin atanu tuku lakpuwankgo. Krollos nema tekgska kmar Muerto min aktsu tatsokgni xla Levítico ktachuwin griego niku wilikanit xtukuwani Dios chu matitaxtikanit «Iao». Amakgapitsi tsokgnanin griegos xalamakgsa wankgo pi na tlan wankan «Iaé», «Iabé» o «Iaoué», pero ni anan tuku limasiya komo chuna xwankan xtukuwani Dios kxamakgan tachuwin hebreo. c

Tuku lakpuwankgo makgapitsi xlakata xtukuwani Dios nema min kBiblia

 Tuku lakpuwankgo makgapitsi: Biblia nema liminkgo tukuwani «Jehová» wa wilikgolh tiku matitaxtikgolh.

 Tuku xaxlikana: Xtukuwani Dios kxahebreo, nema kgalhi akgtati letras xla Tetragrámaton, makgtujun mil wilikanit kBiblia. d Klhuwa traducciones xalak Biblia mapanukanit xtukuwani Dios maski ni xlilat namapanukan chu lilakgpalikanit tachuwin «Malana».

 Tuku lakpuwankgo makgapitsi: Ni talakaskin kaj akgtum tukuwani nalilakgapaskan Dios tiku kgalhi putum litliwakga.

 Tuku xaxlikana: Wa Dios tiku tlawalh pi tiku tsokgwilikgolh Biblia xtsokgwilikgolh xtukuwani chu kalimapakgsi xlakskujnin pi kamaklakaskinkgolh xtukuwani (Isaías 42:8; Joel 2:32; Malaquías 3:16; Romanos 10:13). Dios kawanilh nixaxlikana palakachuwinanin pi lu nitlan tuku xtlawakgonit xlakata ni xlakaskinkgo pi xlakapastakka xtukuwani Dios (Jeremías 23:27).

 Tuku lakpuwankgo makgapitsi: Kilitlawatkan chuna la xtalismaninkan judíos chu kilimapanutkan kBiblia xtukuwani Dios.

 Tuku xaxlikana: Xlikana pi makgapitsi lakgtsokgkinanin judíos ni xmapakuwikgo xtukuwani Dios. Pero ni mapanukgolh uma tukuwani akxni copiaxtukgolh Biblia. Maski tanu tanu tuku wankgokan, ni kilistalanitkan talismanin nema talalakatawaka tuku xla kinkalimapakgsiyan (Mateo 15:1-3).

 Tuku lakpuwankgo makgapitsi: Xtukuwani Dios ni xlitawilat kBiblia xlakata ni liwana katsikan la xwankan ktachuwin xahebreo.

 Tuku xaxlikana: Uma talakpuwan makgatekgsninan pi putum latamanin maski tanu tanu xtachuwinkan kaj pulaktum la napakuwikgo xtukuwani Dios. Pero Biblia masiya pi kskujnin Dios xalamakgasa xmaklakaskinkgo akgtum tukuwani chuna la xwankan kxtachuwinkan.

 Akgtum liʼakxilhtit wa xtukuwani juez xalak Israel, Josué. Kstalaninanin Cristo xalak pulana siglo tiku xchuwinankgo hebreo, max xwankgo «Yeshúa» chu tiku xchuwinankgo griego xwankgo «Iesous». Anta kBiblia uma tukuwani xahebreo matitaxtika kxagriego, uma limasiya pi kstalaninanin Cristo xmaklakaskinkgo tukuwani kxtachuwinkan (Hechos 7:45; Hebreos 4:8).

 Na tlan chuna nawanaw xpalakata xtukuwani Dios. Tuku tlakg xlakaskinka ni wa la xwankan uma tukuwani ktachuwin xahebreo, wata wa pi kawilika niku xliʼanat kBiblia.

a Juan de Valdés maklakaskilh «Iehova». Chuna la talakgpalitilhalh tachuwin na talakgpalitilhalh la xtsokgkan xtukuwani Dios. Akgtum liʼakxilhtit, Salmos nema matitaxtilh Bernardino de Rebolledo, kkata 1661, maklakaskilh «Jehova». Biblia nema matitaxtilh Scío de San Miguel, kkata 1791, maklakaskilh «Iehováh» anta knotas. Versión xla Torres Amat xla kata 1824 maklakaskilh «Jehovah», chu Biblia Reina-Valera xla kata 1862, maklakaskilh «Jehová».

b Xliʼakgtiy edición xla New Catholic Encyclopedia, volumen 14, páginas 883 chu 884 wan: «Akxni nina makgas xtitaxtunit la xKachilinkanit judíos, lu tsukukgolh malakatsalikgo la xliʼakxilhkgo tukuwani Yahweh, wa xlakata lilakgpalikgolh tachuwin ADONAI o ELOHIM».

c Tlakg nakatsiya xlakata uma ksección 1 xla folleto Tuku liputsananikan xTachuwin Dios «Xtukuwani Dios kTatsokgni Hebreoarameas».

d Kaʼakxilhti Diccionario Teológico Manual del Antiguo Testamento, tomo I, columnas 970 chu 971.