1, 2. Bilong wanem aposel Pol i go long Jerusalem? Wanem ol hevi bai painim em long hap?

 JERUSALEM! Pol i wokabaut gen long Jerusalem long ol liklik strit i pulap long ol manmeri i go i kam. I no gat narapela taun i spesel olsem Jerusalem; i gat planti samting Jehova i bin mekim long lain bilong em long dispela hap. Ol manmeri bilong Jerusalem i amamas tru long histori bilong taun. Pol i save olsem planti Kristen long dispela taun i tingim tumas ol samting bilong bipo; ol i luksave olsem Jehova i senisim pasin em i mekim long lain bilong em, tasol ol yet i no mekim ol senis. Ol brata i sot long ol samting bilong skin na dispela i bin kirapim Pol—taim em i stap yet long Efesus—long kam visitim gen dispela bikpela taun. Tasol i no dispela samting tasol. Pol i luksave olsem sampela i no kliagut olsem Jehova i no mekim wok moa long Lo Bilong Moses. (Apo. 19:21) Maski hevi inap painim Pol, em i tingting strong long visitim gen Jerusalem.

² Orait nau, wanem samting bai painim Pol long Jerusalem? Ol disaipel bilong Krais bai putim hevi long em; sampela bilong ol i tingting planti long tokwin i stori long Pol. Ol birua bilong Krais bai kamapim ol bikpela hevi moa. Ol bai sutim ol tok giaman long Pol, paitim em, na tok ol bai kilim em i dai. Ol dispela hevi bai opim rot tu long Pol i ken mekim ol tok bilong strongim sait bilong em. Taim Pol i karim ol dispela hevi, em i kamapim pasin daun, bilip, na i no pret, na em i stap gutpela piksa tru long ol Kristen long nau. Orait nau yumi ken skelim dispela samting.

3-5. (a) Pol i go long wanem miting long Jerusalem? Ol i toktok long wanem samting? (b) Yumi inap kisim wanem skul long miting Pol i mekim wantaim ol hetman long Jerusalem?

³ Long de bihain long Pol na ol poroman bilong em i kamap long Jerusalem, ol i go lukim ol hetman bilong kongrigesen. Long dispela hap bilong Buk Aposel, Baibel i no stori long ol aposel husat i stap laip yet; ating ol i bin go mekim wok autim tok long ol narapela hap. Tasol Jems, brata bilong Jisas, i stap yet long Jerusalem. (Gal. 2:9) I luk olsem Jems i siaman bilong miting taim ‘olgeta hetman i stap’ wantaim Pol.​—Apo. 21:18.

⁴ Pol i tok gude long ol hetman “na kirap stori long olgeta samting God i  bin mekim long han bilong em namel long ol manmeri bilong ol arapela lain.” (Apo. 21:19) Dispela i strongim tru bel bilong ol hetman. Long nau tu, yumi save amamas tru taim yumi harim ol gutpela ripot bilong wok autim tok i kam long ol narapela kantri.​—Prov. 25:25.

⁵ Ating namel long tok bilong Pol, em i stori long ol kontribiusen em i kisim i kam long Yurop. Ol brata i stap long ol longwe ples i tingim tru ol brata long Jerusalem, na dispela i mekim gut bel bilong ol hetman. Baibel i tok, taim ol hetman i harim pinis ripot bilong Pol, “ol i kirap givim glori long God”! (Apo. 21:20a) Na olsem tasol, long nau ol lain husat i karim hevi bilong ol bikpela disasta o bikpela sik, ol i pilim tru pasin bilong ol wanbilip long givim helpim na mekim tok bilong strongim bel bilong ol.

6. Pol i kisim save long wanem hevi?

⁶ Bihain ol hetman i tokim Pol olsem sampela tokwin long em i kamap na dispela i kamapim hevi long Judia. Ol i tok: “Brata, yu save, i gat planti tausen Juda i kisim bilip, na olgeta i givim bel tru long bihainim Lo. Tasol ol i harim tok win olsem yu wok long skulim ol Juda i stap long ol arapela ples long bihainim pasin apostet na i no Lo Bilong Moses. Yu tokim ol olsem ol i no ken katim skin bilong ol pikinini bilong ol na ol i no ken bihainim ol kastam bilong ol Juda.” a—Apo. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Planti Kristen long Judia i gat wanem tingting kranki? (b) Bilong wanem tingting kranki bilong sampela Juda Kristen i no makim olsem ol i apostet?

⁷ Bilong wanem planti Kristen i strong yet long bihainim Lo Bilong Moses, winim 20 yia bihain long Lo i pinis? (Kol. 2:14) Long 49 C.E. ol aposel na ol hetman  i bin bung long Jerusalem, na ol i salim pas i go long ol kongrigesen i stori olsem ol man bilong ol arapela lain i kamap Kristen, ol i no gat wok long katim skin o stap aninit long Lo Bilong Moses. (Apo. 15:23-29) Tasol dispela pas i no stori long ol Juda Kristen, em planti bilong ol i no kliagut olsem Lo Bilong Moses i pinis.

⁸ Olsem wanem? Dispela tingting kranki i mekim na ol dispela Juda i no inap stap moa olsem Kristen? Nogat, i no olsem. Ol i no bin lotuim ol god haiden, olsem na ol i no bihainim lotu haiden, nogat. Dispela Lo i bikpela samting long ol Juda Kristen, em Lo Jehova yet i bin givim long ol. Lo i no gat rong na ol wok bilong spirit nogut i no insait long en. Tasol Lo i hap bilong olpela kontrak, na nau ol Kristen i stap aninit long nupela kontrak. Long sait bilong lotu i tru, i no gat wok moa long bihainim kontrak bilong Lo. Ol Juda Kristen husat i givim bel long bihainim Lo, ol i no kliagut na bilip tumas long kongrigesen Kristen. Ol i mas stretim tingting bilong ol na bai i stret wantaim tingting God i kamapim long dispela taim. b—Jer. 31:31-34; Luk 22:20.

9. Pol i tok wanem long Lo Bilong Moses?

⁹ Olsem wanem long tokwin i tok olsem Pol i skulim ol Juda i stap long ol arapela ples olsem “ol i no ken katim skin bilong ol pikinini bilong ol na ol i no ken bihainim ol kastam bilong ol Juda”? Pol em i aposel bilong ol manmeri bilong ol arapela lain, na em i sapotim dispela disisen olsem ol man bilong ol arapela lain i no gat wok long bihainim Lo. Na tu, em i kamapim klia olsem i no stret long  wanpela i traim kirapim ol Kristen bilong ol arapela lain long katim skin bilong soim olsem ol i aninit long Lo Bilong Moses. (Gal. 5:1-7) Pol i bin autim gutnius tu long ol Juda i stap long ol taun em i visitim. Em i eksplenim long ol man i laik harim tok, olsem dai bilong Jisas i pinisim Lo, na man i kamap stretpela man long rot bilong bilip, na i no long rot bilong bihainim Lo.​—Rom 2:28, 29; 3:21-26.

10. Olsem wanem Pol i soim olsem em i pilim tingting bilong ol narapela long sait bilong Lo na pasin bilong katim skin?

¹⁰ Tasol Pol i pilim tingting bilong ol man i laik bihainim sampela kastam bilong ol Juda, olsem ol i no wok long de Sabat o ol i sakim sampela kaikai. (Rom 14:1-6) Na em i no putim sampela lo long pasin bilong katim skin. Pol i bin katim skin bilong Timoti bambai ol Juda i no ken sakim Timoti, em papa bilong em i wanpela Grik. (Apo. 16:3) Em disisen bilong man yet sapos em i laik katim skin o nogat. Pol i tokim ol Galesia olsem: “Pasin bilong katim skin o i no katim skin, tupela wantaim i no bikpela samting, tasol bilip em pasin laikim i as bilong en, dispela em i bikpela samting.” (Gal. 5:6) Tasol sapos wanpela i katim skin bilong soim olsem em i bihainim Lo o em i ting em i mas katim skin bambai Jehova i ken orait long em, orait dispela i soim olsem bilip bilong em i sot.

11. Ol hetman i tokim Pol long mekim wanem? Bilong bihainim dispela tok, Pol i mas mekim wanem? (Lukim tu futnot.)

¹¹ Maski dispela tokwin i no tru, ol Juda Kristen i tingting planti long en. Olsem na ol hetman i tokim Pol long mekim olsem: “Mipela i gat 4-pela man em ol i putim ol yet i stap aninit long wanpela tok promis. Kisim ol dispela man i go na yupela i mas mekim ol samting bilong kamap klin olsem lo i makim, na tu, yu mas baim ol samting ol i gat wok long en. Na nau ol i ken sevim gras long het bilong ol. Yu mekim olsem, na  olgeta man bai save olsem dispela tok win ol i mekim long yu, em i no tru, na yu wokabaut stret na yu save bihainim Lo.” c—Apo. 21:23, 24.

12. Olsem wanem Pol i soim olsem em i redi long senisim tingting na wok gut wantaim ol hetman long Jerusalem?

¹² Pol inap tok olsem as tru bilong dispela hevi em pasin bilong ol Juda Kristen long strong long bihainim Lo Bilong Moses, na i no dispela tokwin i stori long em. Tasol em i redi long senisim tingting na mekim olgeta samting ol hetman i tokim em long mekim, sapos dispela i no brukim ol stiatok bilong God. Bipo Pol i bin tok olsem: “Long ol man i stap aninit long lo, mi kamap olsem man i stap aninit long lo, maski mi yet mi no stap aninit long lo. Mi mekim olsem bai mi ken kisim ol man i stap aninit long lo.” (1 Kor. 9:20) Long dispela taim, Pol i wok gut wantaim ol hetman long Jerusalem na em i kamap “olsem man i stap aninit long lo.” Em i stap gutpela piksa long yumi long nau, long pasin bilong wok gut wantaim ol elda na yumi no strong long mekim ol samting long pasin yumi yet i laikim.​—Hib. 13:17.

13. (a) Bilong wanem sampela Juda i kamapim kros insait long tempel? (b) Olsem wanem Pol i abrusim bagarap?

¹³ Ol samting i no kamap gut long tempel. Taim bilong inapim ol tok promis i klostu pinis, na ol Juda bilong Esia i lukim Pol na ol i tok olsem em i bringim ol man bilong ol arapela lain i kam insait long tempel, na dispela i kirapim raiot. Sapos ami komanda bilong Rom i no bin stopim ol, ol bai paitim Pol i go inap long em i dai. Dispela komanda i kisim Pol i go long kalabus. Bihain long 4-pela yia, Pol i kamap fri gen. Tasol hevi inap painim yet Pol. Taim komanda i askim ol Juda long as na ol i bin paitim Pol, ol i singaut na sutim kain kain tok. Planti nois tumas, na komanda i no inap kliagut long wanpela tok. Bihain, ol man i mas karim Pol i go long narapela hap. Taim Pol na ol soldia bilong Rom i laik go insait long bareks bilong ol soldia, Pol i tokim komanda olsem: “Plis, larim mi toktok long ol manmeri.” (Apo. 21:39) Komanda i orait long dispela, na Pol i strongim bel na mekim tok bilong sambai long bilip bilong em.

14, 15. (a) Pol i eksplenim wanem samting long ol Juda? (b) Komanda bilong Rom i mekim wanem bilong kisim save long as na ol Juda i kros?

¹⁴ Pol i kirap toktok: “Harim sait bilong mi.” (Apo. 22:1) Pol i toktok long ol long  tokples Hibru, na dispela i mekim na ol man i stap isi na harim tok. Em i stori gut long as na em i bin kamap disaipel bilong Krais. Taim Pol i stori long dispela, em i kamapim ol tok em ol Juda i ken sekim sapos ol dispela tok i tru o nogat. Gamaliel yet i bin skulim Pol na Pol i bin mekim nogut long ol disaipel bilong Krais, olsem sampela long odiens i save long en. Tasol taim em i go long Damaskus, em i bin lukim visen long Krais husat i kirap bek pinis na i toktok long em. Ol man i raun wantaim Pol, ol i lukim strongpela lait na i harim wanpela nek, tasol ol i no kisimgut tok. (Lukim stadi nout long Apo. 9:7; 22:9, nwtsty-E.) Bihain, ol dispela man i holim han bilong Pol na bringim em i go long Damaskus, bikos visen i bin mekim na em i kamap aipas. Long hap, Ananaias, em wanpela man ol Juda long dispela hap i save long em, em i oraitim ai bilong Pol.

¹⁵ Pol i stori moa olsem bihain long em i kam bek long Jerusalem, Jisas i kamap long em long tempel. Nau ol Juda i kros na i singaut: “Rausim kain man olsem long graun, em i no fit long stap laip!” (Apo. 22:22) Bilong ol man i no ken bagarapim Pol, komanda i tokim ol soldia long bringim em i go long bareks. Komanda i laik save long as na ol Juda i kros long Pol, olsem na em i tokim ol soldia long redim Pol bilong ol i ken wipim em na kwestenim em. Tasol Pol i tokaut olsem em i sitisen bilong Rom, na long dispela rot em i kisim helpim long sait bilong lo. Ol wokboi bilong Jehova long nau i kisim wankain helpim long sait bilong lo bilong sambai long bilip bilong ol. (Lukim ol blok “ Lo Bilong Rom na Ol Sitisen Bilong Rom” na “ Ol Kot Keis Long Nau.”) Taim komanda i harim olsem Pol i sitisen bilong Rom, em i luksave olsem em i mas painim narapela  rot bilong kwestenim Pol. Long neks de, em i kisim Pol i go long Sanhedrin, em suprim kot bilong ol Juda, na ol i wokim spesel miting bilong harim Pol.

16, 17. (a) Stori long samting i kamap taim Pol i toktok long Sanhedrin. (b) Taim wanpela i paitim Pol, olsem wanem em i stap gutpela piksa long pasin bilong daunim em yet?

¹⁶ Pol i kirap strongim sait bilong em long ai bilong Sanhedrin, na i tok: “Ol brata, maus bilong bel bilong mi i no gat tok long wokabaut bilong mi long ai bilong God i kam inap long nau.” (Apo. 23:1) Taim em i tok olsem, “hetpris Ananaias i tokim ol man i sanap klostu long em long paitim maus bilong em.” (Apo. 23:2) Em pasin nogut tru! Ol i no harim ol evidens yet na Ananaias i tok Pol i giaman, na dispela i soim olsem Ananaias i gat pasin bilong bel nogut. Olsem na Pol i bekim tok olsem: “God bai paitim yu, yu man bilong tupela maus. Yu kotim mi long pasin bilong bihainim Lo na long seim taim yu yet i brukim Lo na tokim ol long paitim mi, a?”​—Apo. 23:3.

¹⁷ Sampela man long dispela bung i kirap nogut, tasol ol i no kirap nogut long man i paitim Pol, nogat, ol i kirap nogut long tok Pol i mekim! Ol i tok: “Yu tok nogut long hetpris bilong God, a?” Taim Pol i bekim tok, em i soim pasin daun na rispek long Lo. Em i tok: “Ol brata, mi no save olsem em i hetpris. Rait Holi i tok, ‘Yu no ken tok nogut long wanpela hetman long lain bilong yupela.’” d (Apo. 23:4, 5; Kis. 22:28) Orait nau Pol i kirap toktok long narapela samting. Em i luksave olsem ol memba bilong Sanhedrin em ol Farisi na Sadyusi, olsem na em i tok: “Ol brata, mi wanpela Farisi, wanpela pikinini bilong ol Farisi. Bilip bilong kirap bek tasol em as na ol i kotim mi.”​—Apo. 23:6.

18. Bilong wanem Pol i tok em i wanpela Farisi? Olsem wanem yumi inap bihainim wankain pasin taim yumi autim tok?

¹⁸ Bilong wanem Pol i tok em i wanpela Farisi? Bikos em i “wanpela pikinini bilong ol Farisi,” na famili bilong em i bilong dispela lain. Olsem na planti man bai  tingim Pol olsem wanpela Farisi. e Tasol olsem wanem Pol inap wanbel wantaim bilip bilong ol Farisi long kirap bek? Ol i tok, ol Farisi i bilip olsem taim man i dai spirit bilong em i stap laip yet, na spirit bilong ol stretpela man bai stap laip gen long narapela bodi. Pol i no bilip long kain tok olsem. Em i bilip long kirap bek em Jisas i skulim ol man long en. (Jon 5:25-29) Tasol Pol i wanbel wantaim ol Farisi olsem gutpela samting bai painim ol man i dai pinis. Ol Sadyusi i no bilip olsem ol man bai stap laip gen long bihain. Yumi inap bihainim wankain pasin taim yumi toktok wantaim ol Katolik na ol Protestan. Yumi inap tok, yumi bilip long God olsem ol i save bilip long em. Tru, ol i bilip long God Triwan, na yumi bilip long God bilong Baibel. Tasol olsem ol, yumi bilip olsem i gat God i stap.

19. Bilong wanem kros i kamap long bung bilong Sanhedrin?

¹⁹ Tok bilong Pol i brukim Sanhedrin. Baibel i tok: “Ol i singaut bikmaus moa yet, na sampela saveman bilong Lo long lain Farisi i sanap na tok strong olsem: ‘Mipela i no painim wanpela rong long dispela man, tasol sapos wanpela spirit o wanpela ensel i bin toktok wantaim em, orait—’” (Apo. 23:9) Ol Sadyusi i no wanbel liklik long dispela tok olsem wanpela ensel i bin toktok wantaim Pol, bikos ol i no save bilip long ol ensel! (Lukim blok “ Ol Sadyusi na Ol Farisi.”) Kros i go bikpela tru, na ami komanda bilong Rom i mas helpim gen Pol. (Apo. 23:10) Tasol hevi inap painim yet Pol. Orait nau wanem samting bai painim Pol? Neks sapta bai stori moa long dispela.