1, 2. (a) Wanem samting nogut i laik painim Pol na ol poroman bilong em long Efesus? (b) Long dispela sapta bai yumi skelim wanem ol samting?

 OL STRIT bilong Efesus i pulap long bikpela nois bilong planti manmeri i singaut na i ron i kam. Ol man i bung bilong mekim trabel, na bikpela raiot i laik kirap! Ol i holim tupela poroman bilong aposel Pol na pulim ol i kam. Ol manmeri i lusim hariap strit we ol stua i stap, na planti manmeri moa i joinim ol na i ron i go insait long traipela stediam bilong taun, we inap 25,000 manmeri i ken bung. Planti bilong ol i no save wanem samting i kirapim raiot, tasol ol i ting samting nogut i laik painim tempel na Artemis, em god meri bilong ol, ol i laikim tumas. Olsem na planti taim ol i singaut: “Artemis bilong Efesus em i nambawan!”​—Apo. 19:34.

² Yumi lukim gen olsem, long rot bilong ol manmeri i bung bilong mekim trabel, Satan i laik stopim gutnius bilong Kingdom Bilong God long i go long planti hap moa. Tru, Satan i no yusim dispela rot tasol. Long dispela sapta, bai yumi skelim ol trik Satan i bin yusim bilong stopim wok bilong ol Kristen long taim bilong ol aposel na bagarapim pasin wanbel bilong ol. Na bikpela samting moa, bai yumi lukim olsem olgeta trik bilong em i feil, bikos “tok bilong Jehova i wok long i go bikpela na i win.” (Apo. 19:20) Wanem samting i mekim na ol dispela Kristen i winim Satan? Jehova i mekim na ol i win, wankain olsem em i mekim long yumi long nau. Tasol olsem ol Kristen bilong pastaim, yumi tu i mas mekim sampela samting. Long rot bilong helpim yumi kisim long spirit bilong Jehova, yumi inap kisim ol pasin we i helpim yumi long inapim wok bilong yumi long autim tok. Orait nau yumi ken skelim eksampel bilong Apolos.

3, 4. Akwila na Prisila i luksave olsem Apolos i sot long wanem samting? Ol i mekim wanem?

³ Taim Pol i wok long i go long Efesus long namba 3 misineri raun bilong em, wanpela man Juda, em Apolos, i kamap long dispela taun. Em  bilong wanpela taun i gat nem, em Aleksandria long Isip. Apolos i save gut long toktok, na “em i save gut long ol Rait Holi.” Na i no dispela tasol, “spirit bilong God i mekim na bel bilong em i kirap stret long mekim wok.” Apolos i givim bel stret, olsem na em i no surik long autim tok long ol Juda long sinagog.​—Apo. 18:24, 25.

⁴ Akwila na Prisila i harim tok Apolos i autim. Ol i amamas tru long harim em i “skulim ol man long ol stretpela tok long ol samting bilong Jisas.” Tok em i mekim long Jisas i stret. Tasol i no longtaim na dispela tupela marit Kristen i luksave olsem Apolos i sot long sampela bikpela save. Em i “save long baptais bilong Jon tasol.” Maski Apolos i save gut long toktok na em i bin go long bikpela skul, dispela tupela marit em ol i save wokim ol haus sel i no pret long em, nogat. “Ol i kisim em na kliaim gut tingting bilong en long ol tok i stori long rot bilong God.” (Apo. 18:25, 26) Dispela man i bin go long bikpela skul na i save gut long toktok, em i mekim wanem? Em i soim wanpela bikpela pasin em ol Kristen inap kisim—pasin daun.

5, 6. Wanem samting i mekim na Jehova inap yusim Apolos long mekim wok bilong em? Yumi inap kisim wanem skul long eksampel bilong Apolos?

⁵ Apolos i redi long kisim helpim long Akwila na Prisila, olsem na em inap mekim gut moa wok bilong Jehova. Em i go long Akaia na em i “helpim tru” ol bilipman. Em i autim gut tok long ol Juda long dispela hap em ol i strong olsem Jisas i no Mesaia em God i bin promis long en. Luk i tok: “Em i strong tru long kamapim klia olsem tok bilong ol Juda i kranki. Na tu, em i yusim ol Rait Holi bilong soim klia olsem Jisas em Krais.” (Apo. 18:27, 28) Apolos i helpim tru ol kongrigesen! Em i mekim na “tok bilong Jehova” i wok long i go bikpela na i win. Yumi inap kisim wanem skul long eksampel bilong Apolos?

⁶ Em i bikpela samting tru long ol Kristen i kisim pasin daun. Yumi olgeta i gat narapela narapela save—sampela i gat save long mekim gut wanpela wok, sampela i gat bikpela ekspiriens, na sampela i gat gutpela save. Tasol pasin daun bilong yumi i mas winim ol save yumi gat. Sapos nogat, gutpela save bilong yumi inap pundaunim yumi. Em inap mekim na yumi kisim pasin antap. (1 Kor. 4:7; Jems 4:6) Sapos yumi gat pasin daun tru, bai yumi tingim olsem ol arapela i winim yumi. (Fili. 2:3) Yumi no bel hevi taim narapela i stretim yumi, na yumi amamas long ol narapela i skulim yumi. Taim yumi kisim save olsem ol tingting bilong yumi i no stret wantaim ol samting holi spirit i stiaim, bai yumi no hambak na strong yet olsem tingting bilong yumi i stret. Sapos yumi bihainim yet pasin daun, Jehova na Pikinini bilong em bai amamas long yusim yumi long mekim wok bilong ol.​—Luk 1:51, 52.

7. Olsem wanem Pol na Apolos i stap gutpela piksa long mekim pasin daun?

⁷ Pasin daun i mekim na yumi no resis wantaim narapela. Yu inap piksaim long tingting hau Satan i gat laik tru long bagarapim pasin wanbel namel long ol Kristen bilong pastaim? Satan bai amamas tru sapos tupela strongpela brata olsem Apolos na aposel Pol i kirap resis wantaim, olsem traim long  kisim bikpela namba insait long ol kongrigesen! Em bai isi long tupela i mekim olsem. Long Korin, sampela Kristen i kirap tok, “Mi bilong Pol,” na sampela i tok, “Mi bilong Apolos.” Yu ting Pol na Apolos i strongim dispela kain tingting? Nogat! Long pasin daun, Pol i tokaut long samting Apolos i mekim bilong helpim wok bilong God, na i givim sampela gutpela wok moa long em. Na Apolos i bihainim tok bilong Pol. (1 Kor. 1:10-12; 3:6, 9; Tai. 3:12, 13) Tupela i stap gutpela piksa tru long yumi long nau long pasin bilong wok gut wantaim na mekim pasin daun!

8. Pol i kisim wanem rot i go bek long Efesus? Bilong wanem em i mekim olsem?

⁸ Pol i bin tok promis long go bek long Efesus, na em i truim tok bilong em. a (Apo. 18:20, 21) Tasol tingim hau em i go bek. Sapta paslain long dispela i stori olsem em i stap long Antiok, Siria. Bilong i go long Efesus, em inap kisim sotkat na go long Selusia, kalap long sip, na seil i go stret long Efesus. Tasol em i no mekim olsem, nogat, em i go olsem “long ples maunten.” Sampela i tok, raun bilong Pol em Aposel 18:23 na 19:1 i stori long en, em inap olsem 1,600 kilomita samting! Bilong wanem Pol i laik kisim kain rot i gat hatwok long en? Long wanem, em i laik “strongim olgeta disaipel.” (Apo. 18:23) Em i mas taitim bun tru long namba 3 misineri raun bilong em olsem em i bin mekim long 2-pela narapela misineri raun, tasol em i no ting hatwok bilong em i lus nating. Long nau, ol wasman sekit na meri bilong ol i mekim wankain pasin. Yumi pilim tru pasin bilong ol long daunim laik bilong ol yet na laikim tru ol narapela.

9. Bilong wanem sampela disaipel i mas kisim baptais gen? Yumi kisim wanem skul long pasin bilong ol?

⁹ Taim Pol i kamap long Efesus, em i bungim 12-pela disaipel bilong Jon Bilong Baptais. Ol i bin kisim baptais bilong Jon, em dispela baptais i no gat wok moa. Na tu, i luk olsem ol i gat liklik save tasol long holi spirit, o ol i no save long en. Pol i stori gut long mining bilong baptais long nem bilong Jisas, na olsem Apolos, ol dispela disaipel i soim olsem ol i gat pasin daun na ol i gat laik long kisim sampela save moa. Bihain long ol i kisim baptais long nem bilong Jisas, ol i kisim holi spirit na sampela presen bilong en. I klia tru olsem pasin bilong bihainim oganaisesen bilong Jehova we i wok long kamapim klia moa tok bilong God, i kamapim ol blesing.​—Apo. 19:1-7.

10. Bilong wanem Pol i lusim sinagog na i go long ples bung bilong skul? Olsem wanem yumi ken bihainim eksampel bilong Pol taim yumi autim tok?

¹⁰ I no longtaim na narapela samting i kamap we i soim olsem wok i kamap gutpela moa. Pol i no surik long autim tok long sinagog inap 3-pela mun. Maski em i “mekim ol tok na kamapim ol gutpela tok bilong pulim tingting bilong ol man i go long Kingdom Bilong God,” sampela i pasim strong tingting bilong ol na ol i birua long em. Pol i no westim taim bilong em long toktok wantaim ol  manmeri husat i wok long “mekim tok nogut long Rot Bilong Bikpela,” nogat, em i go autim tok long haus bung bilong skul. (Apo. 19:8, 9) Ol man husat i laik pas gut wantaim God, ol i mas lusim sinagog na go long ples bung bilong skul. Olsem Pol, yumi lusim man bilong haus taim yumi luksave olsem em i no laik harim tok yumi autim o em i laik tok pait. I gat planti man i olsem sipsip em ol i mas harim gutpela tok yumi autim!

11, 12. (a) Olsem wanem Pol i stap gutpela piksa long pasin bilong wok strong na senisim sediul bilong em bambai em inap autim tok? (b) Olsem wanem ol Witnes Bilong Jehova i wok strong na senisim sediul bilong ol bambai ol inap autim tok long ol man?

¹¹ Ating Pol i autim tok long ples bung bilong skul long olgeta de, long 11 klok moning i go inap 4 klok samting long apinun. (Lukim stadi nout long Apo. 19:9, nwsty-E) Em taim we ples i no gat planti nois tumas na san i strong, na planti manmeri i stop long wok bambai ol i ken kaikai na malolo. Tingim, sapos Pol i bin mekim olsem inap 2-pela yia olgeta, ating em bai lusim 3,000 aua samting, olsem 125 aua insait long olgeta wan wan mun bilong skulim ol man. b Dispela em narapela as na tok bilong Jehova i wok long i go bikpela na i win. Pol i wok strong na em i senisim sediul bilong em bambai em inap helpim gut moa ol manmeri bilong dispela hap. Wanem samting i kamap? “Olgeta manmeri i stap long provins Esia ol i harim tok bilong Bikpela, em ol Juda na Grik wantaim.” (Apo. 19:10) Man! Pol i autim gut tru tok bilong God!

¹² Long nau, ol Witnes Bilong Jehova tu i wok strong na i redi long senisim sediul bilong ol bambai ol inap autim tok long ol man. Yumi wok strong long autim tok long ol manmeri long kain kain taim na ples. Yumi autim tok long ol rot, ples maket, na  long ol kar pak. Yumi inap autim tok long rot bilong telefon o pas. Na taim yumi autim tok long ol haus, yumi laik autim tok long taim we yumi save ol man bai stap long haus.

13, 14. (a) Jehova i helpim Pol long mekim wanem? (b) Ol pikinini man bilong Skeva i popaia stret taim ol i mekim wanem? Olsem wanem planti man long Kristendom long nau i mekim wankain popaia?

¹³ Luk i stori olsem wok autim tok bilong Pol i karim gutpela kaikai, bikos Jehova i helpim em long wokim “ol narakain strongpela wok.” Ol man i kisim ol hankisip na laplap bilong Pol i go long ol sikman, na sik bilong ol i pinis. Ol i rausim ol spirit nogut tu long dispela rot. c (Apo. 19:11, 12) Ol i daunim tru strong bilong Satan, na dispela i pulim tingting bilong planti, tasol i no olgeta i amamas long dispela.

¹⁴ Sampela bilong “lain Juda husat i save raun na rausim ol spirit nogut,” i traim long wokim ol wankain mirakel olsem Pol. Sampela bilong ol dispela Juda i traim long yusim nem bilong Jisas na Pol bilong rausim ol spirit nogut. Luk i stori long 7-pela pikinini man bilong Skeva i laik mekim olsem, ol i bilong famili bilong lain pris. Spirit nogut i tokim ol: “Mi save long Jisas na mi save long Pol, tasol yupela husat?” Dispela man em spirit nogut i stap long em, em i kalap long ol olsem wanpela wel animal, na ol i kisim bagarap na ranawe skin nating i go. (Apo. 19:13-16) Dispela i mekim na “tok bilong Jehova” i win tru. I klia tru olsem strong Pol i bin kisim i bikpela tru, na strong bilong ol man bilong lotu giaman i samting nating. I gat planti milion manmeri i tingting kranki olsem sapos ol i singaut long nem bilong Jisas o tok ol i “Kristen,” dispela tasol em inap. Tasol olsem Jisas i kamapim, ol man i husat i bihainim laik bilong Papa bilong em, ol tasol inap wetim gutpela samting i kamap bihain.​—Mat. 7:21-23.

15. Olsem wanem yumi inap bihainim pasin bilong ol Efesus sapos yumi insait long wok bilong ol spirit nogut o yumi holim wanpela samting i insait long wok bilong ol?

¹⁵ Samting i painim ol pikinini man bilong Skeva i semim ol, na dispela i mekim na planti manmeri i kirap pret na aninit long God na ol i kamap bilipman  na i lusim ol wok bilong ol spirit nogut. Ol Efesus i insait tru long wok bilong ol spirit nogut. Planti i save wokim marila na pasim ol paspas samting, na mekim ol singsing mejik em planti taim i stap long ol buk. Tasol nau planti Efesus i kirap kisim ol buk bilong ol i stori long wok bilong ol spirit nogut na kukim long ai bilong pablik, maski pe bilong ol dispela buk em inap olsem planti tausen dola long taim bilong yumi. d Luk i tok: “Olsem na tok bilong Jehova i wok long i go bikpela na i win.” (Apo. 19:17-20) Man! Tok i tru bilong God i winim tru ol tok giaman, na wok bilong ol spirit nogut! Ol dispela manmeri i stap gutpela piksa long yumi long nau. Yumi tu i stap long taim we planti manmeri i insait tru long wok bilong ol spirit nogut. Sapos yumi kisim save olsem yumi holim wanpela samting i insait long wok bilong ol spirit nogut, yumi mas bihainim pasin bilong ol Efesus na kwiktaim bagarapim dispela samting! Yumi mas stap longwe tru long ol dispela wok nogut, maski yumi mas lusim planti samting bilong yumi.

16, 17. (a) Stori long olsem wanem Demitrius i statim raiot long Efesus. (b) Olsem wanem ol Efesus i soim pasin bilong ol long strong tumas long lotu?

¹⁶ Orait nau Luk i stori long wanpela wei bilong Satan long mekim wok nogut bilong em. Em i tok: “Wanpela samting i kamap na i givim hevi long Rot Bilong Bikpela.” Em i no mekim nating dispela tok. e (Apo. 19:23) Wanpela man bilong wokim ol samting long silva, em Demitrius, i statim trabel. Bilong pulim tingting bilong ol wanwok bilong em, em i tokim ol olsem long rot bilong salim ol imis, ol i kisim gutpela sindaun. Na em i tok tu olsem ol tok Pol i autim inap bagarapim bisnis bilong ol, bikos ol Kristen i no save lotuim ol imis. Em i kirapim tingting bilong ol manmeri em ol i save tingim tumas lain na kantri, taim em i tok olsem ol man bai tingim god meri Artemis na tempel bilong en olsem “samting nating”.​—Apo. 19:24-27.

¹⁷ Ol tok bilong Demitrius i wok. Ol man bilong wokim samting long silva i kirap singaut, “Artemis bilong Efesus em i nambawan!” Dispela i mekim na ol manmeri bilong taun i paul nabaut na ol i bung na mekim ol samting olsem kirap bilong dispela sapta i stori long en. f Pol i gat pasin bilong redi long helpim ol narapela, olsem na em i laik go long stediam na toktok long ol dispela  manmeri, tasol ol disaipel i strong long em i mas abrusim hevi. Wanpela man nem bilong em Aleksander i sanap long ai bilong ol manmeri na i laik toktok. Em i wanpela Juda, olsem na ating em i laik eksplenim olsem ol Juda i narapela long ol Kristen. Tasol ol dispela manmeri i no laik harim tok bilong em. Taim ol i luksave olsem em i wanpela Juda, ol i singaut antap long em, na tok gen na gen olsem “Artemis bilong Efesus em i nambawan!” Ol i mekim olsem inap 2-pela aua samting. Pasin bilong ol man long strong tumas long lotu, i stap yet i kam inap long nau. Dispela pasin i save paulim tru tingting bilong ol man.​—Apo. 19:28-34.

18, 19. (a) Olsem wanem bikman bilong taun i mekim ol manmeri long Efesus i stap isi? (b) Olsem wanem sampela taim ol bikman bilong gavman i bin sambai long lain bilong Jehova? Yumi inap mekim wanem bilong kirapim ol man long sambai long yumi?

¹⁸ Bihain, bikman bilong taun i mekim ol manmeri i stap isi. Dispela man i gat gutpela tingting, em i tokim ol manmeri olsem ol Kristen i no inap bagarapim tempel na god meri bilong ol, na Pol na ol poroman bilong em i no bin rongim tempel bilong Artemis, na tu, i gat stretpela rot bilong stretim ol dispela kain tok. Ating taim em i tokim ol manmeri olsem dispela bung i brukim lo bilong Rom na ol inap kisim hevi long dispela, dispela tok i gat kik. Nau em i tokim ol manmeri long go. Belhat bilong ol i bin kirap wantu, tasol nau em i pinis hariap bihain long ol i harim ol dispela savetok.​—Apo. 19:35-41.

¹⁹ Dispela i no fes taim wanpela bikman bilong gavman i mekim samting bilong helpim ol disaipel bilong Jisas, na i no laspela taim. Long visen, aposel Jon i lukim olsem long taim bilong las de, ol strongpela oganaisesen ol man i kamapim—em graun i piksa bilong en—bai daunim bikpela pasin birua em Satan i kirapim ol man long mekim long ol disaipel bilong Jisas. (Rev. 12:15, 16) Dispela i bin kamap tru. Long planti kot, ol jas em ol i no gat wansait pasin i mekim samting bilong sambai long raits bilong ol Witnes Bilong Jehova long bung wantaim bilong mekim lotu, na autim gutnius long ol narapela. Na pasin bilong yumi tu inap helpim yumi long winim ol kot. I luk olsem pasin bilong Pol i kirapim sampela bikman bilong gavman long Efesus long mekim pasin pren na rispektim em, na ol i no laik bai wanpela samting nogut i painim em. (Apo. 19:31) Taim yumi mekim onest pasin na pasin rispek long ol man yumi bungim, dispela i inap kirapim ol long laikim yumi. Yumi no save wanem gutpela samting dispela inap kamapim.

20. (a) Tok bilong Jehova i win long taim bilong ol aposel na long nau tu, yu pilim olsem wanem long dispela? (b) Yu tingting strong long mekim wanem bilong helpim wok bilong Jehova long win long nau?

²⁰ Yumi amamas tru taim yumi tingim hau “tok bilong Jehova i wok long i go bikpela na i win” long taim bilong ol aposel. Na yumi amamas long lukim hau Jehova i bin helpim lain bilong em long winim ol kot samting long nau tu. Olsem wanem? Yu amamas long mekim samting i helpim wok bilong Jehova long win? Orait kisim skul long ol eksampel yumi bin skelim. Mekim pasin daun, wokabaut yet wantaim oganaisesen bilong Jehova, wok strong, sakim wok bilong ol spirit nogut, na givim bel long mekim onest pasin na pasin rispek.