1-3. (a) Stori long samting i kamap na Yutikus i dai? (b) Pol i mekim wanem? Dispela samting i kamapim klia wanem pasin bilong Pol?

 POL i stap long Troas long wanpela rum antap i pulap long ol manmeri. Em i pulim tok i go bikos dispela em i laspela nait bilong em long stap wantaim ol brata. Em biknait nau, na sampela lam i lait i stap na i mekim rum i hot, na ating smok bilong ol lam i wok long pulap long rum. Wanpela yangpela man, em Yutikus, i sindaun long windo long namba 3 plua bilong haus. Taim Pol i wok long toktok, Yutikus i slip na pundaun i go daun!

² Luk em i dokta, olsem na ating em i wanpela bilong ol fes man i siksti i go daun bilong sekim dispela yangpela man. Sori tru, Yutikus “i dai pinis.” (Apo. 20:9) Tasol nau wanpela mirakel i kamap. Pol i slip antap long dispela yangpela man na i tokim ol manmeri: “Maski long singaut, em i stap laip gen.” Em nau, Pol i kirapim bek Yutikus!​—Apo. 20:10.

³ Dispela samting i kamapim klia strong bilong holi spirit bilong God. I no asua bilong Pol na Yutikus i dai. Tasol em i no laik bai dai bilong dispela yangpela man i bagarapim bung bilong ol, o pundaunim wanpela. So Pol i kirapim bek Yutikus, na dispela i mekim gut bel bilong kongrigesen na i strongim ol long mekim yet wok autim tok. I klia tru olsem Pol i tingim laip bilong ol narapela i bikpela samting tru. Dispela i kirapim yumi long tingim tok bilong em: “Mi no gat asua long blut bilong wanpela man.” (Apo. 20:26) Orait nau yumi ken skelim olsem wanem eksampel bilong Pol inap helpim yumi.

4. Pol i bin bungim wanem bikpela hevi?

⁴ Olsem sapta 20 i kamapim, bikpela hevi i bin bungim Pol. Wok autim tok bilong em long Efesus i bin kirapim ol man long mekim bikpela nois na ol i no stap isi. Ol man bilong wokim ol samting long silva i  save kisim mani long lotu bilong Artemis, ol i insait long raiot! Aposel 20:1 i tok: “Taim bikmaus na singaut bilong ol manmeri i pinis, Pol i singautim ol disaipel i kam. Em i strongim bel bilong ol na tok gutbai long ol, na em i go long Masedonia.”

5, 6. (a) Ating Pol i stap hamas yia long Masedonia? Em i mekim wanem long ol brata long hap? (b) Pol i gat wanem tingting long ol wanbilip bilong em?

⁵ Taim Pol i wok long i go long Masedonia, em i stop long Troas na stap sampela taim long hap. Pol i laik bai Taitus, em ol i bin salim em i go long Korin, i joinim em long Troas. (2 Kor. 2:12, 13) Tasol taim i luk olsem Taitus i no inap kam, Pol i go long Masedonia na ating em i stap 1-pela yia samting long hap, na “mekim planti tok bilong strongim ol disaipel.” a (Apo. 20:2) Bihain Taitus i joinim Pol long Masedonia, na em i bringim gutpela ripot long ol samting ol Korin i bin mekim taim ol i kisim namba 1 pas bilong Pol. (2 Kor. 7:5-7) Dispela i kirapim Pol long raitim narapela pas long ol, em namba 2 Korin.

⁶ Taim Luk i stori long ol visit Pol i mekim long ol brata long Efesus na Masedonia, em i yusim ol tok “strongim” na “strongim bel.” Ol dispela tok i kamapim klia tingting Pol i gat long ol wanbilip bilong em. Dispela i narapela  kain long ol Farisi, em ol i save luk daun long ol man nating, tasol Pol i tingim ol sipsip bilong God olsem ol wanwok bilong em. (Jon 7:47-49; 1 Kor. 3:9) Pol i holim yet dispela tingting taim em i mas givim tok kaunsel long ol.​—2 Kor. 2:4.

7. Olsem wanem ol wasman Kristen long nau i ken bihainim eksampel bilong Pol?

⁷ Long nau, ol elda bilong kongrigesen na ol wasman raun i wok strong long bihainim eksampel bilong Pol. Long taim bilong givim tok kaunsel tu, ol i laik strongim ol lain i nidim helpim. Ol wasman i laik strongim ol narapela, ol i no laik daunim ol. Wanpela wasman sekit i mekim dispela tok: “Klostu olgeta bratasista bilong yumi i laik mekim ol samting i stret, tasol planti taim i gat ol samting i mekim ol i tingting planti, pret, na ol i pilim olsem ol i no gat strong bilong helpim ol yet.” Ol wasman i ken strongim tru ol kain wanbilip olsem.​—Hib. 12:12, 13.

8, 9. (a) Wanem samting i senisim plen bilong Pol long seil i go long Siria? (b) Ating bilong wanem ol Juda i birua long Pol?

⁸ Pol i lusim Masedonia na i go long Korin. b Em i stap long Korin inap 3-pela mun, na nau em i laik go long Senkria we em i tingting long kisim sip i go long Siria. Long Siria, em inap go long Jerusalem na givim kontribiusen long ol brata i sot. c (Apo. 24:17; Rom 15:25, 26) Tasol sampela samting i kamap na i senisim plen bilong Pol. Aposel 20:3 i tok: “Sampela Juda i pasim tok long bagarapim em”!

⁹ Ol Juda i ting Pol i wanpela apostet, olsem na ol i birua long em. I no longtaim i go pinis, hetman bilong sinagog, Krispus, i kamap Kristen taim Pol i bin autim tok long Korin. (Apo. 18:7, 8; 1 Kor. 1:14) Long narapela taim, ol Juda long Korin i bin sasim Pol long ai bilong Galio, gavana bilong Akaia. Tasol Galio i tok i no gat as bilong ol tok ol i sasim Pol long en, na dispela i mekim na ol birua bilong Pol i belhat moa yet. (Apo. 18:12-17) Ating ol Juda long Korin i save o ol i ting olsem klostu nau Pol bai kalap long sip long Senkria, olsem na ol i wokim plen long bagarapim em long hap. Pol bai mekim wanem?

10. Pol i no laik go long Senkria, dispela i makim olsem em i pret? Stori long dispela.

¹⁰ Pol i tingim seifti bilong em na ol kontribiusen ol brata i bin givim long em bilong kisim i go, olsem na em i no laik go long Senkria, em i go bek long Masedonia na i bihainim wankain rot olsem em i bin kam long en. Tru, hevi inap painim em long rot. Planti taim ol raskol i stap long ol dispela rot bilong bipo. Ol haus pasindia tu i no seif. Tasol Pol i ting ol hevi we inap painim em long Senkria i bikpela moa, winim ol hevi inap painim em long rot. Gutpela  tru na em i no raun wanpis. Aristarkus, Gaius, Sekundus, Sopater, Timoti, Trofimus, na Tikikus i go wantaim Pol long dispela raun bilong em.​—Apo. 20:3, 4.

11. Ol Kristen long nau i mekim wanem bilong lukautim ol yet? Olsem wanem Jisas i stap gutpela eksampel long dispela samting?

¹¹ Olsem Pol, ol Kristen long nau tu i save mekim ol samting bilong lukautim ol yet taim ol i autim tok. Long sampela hap, ol i no wok wanpis, ol i save raun long ol grup o wok tupela tupela. Tasol olsem wanem taim ol man i mekim nogut long ol Kristen? Ol i save olsem em samting ol i no inap abrusim. (Jon 15:20; 2 Tim. 3:12) Tasol maski i olsem, ol i no laik go long hap we hevi inap painim ol. Tingim eksampel bilong Jisas. Wanpela taim long Jerusalem, taim ol birua i kirap kisim ol ston bilong tromoi long em, “Jisas i hait na lusim tempel.” (Jon 8:59) Bihain, taim ol Juda i pasim tok long kilim em i dai, “Jisas i no wokabaut moa long ples klia namel long ol Juda. Em i lusim dispela hap na em i go long hap i stap klostu long ples nating.” (Jon 11:54) Jisas i mekim ol samting bilong lukautim em yet, taim dispela i stret wantaim ol samting God i laik bai em i mekim. Ol Kristen long nau i mekim wankain.​—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Kirap bek bilong Yutikus i mekim wanem long kongrigesen? (b) Wanem tok promis bilong Baibel i mekim isi bel bilong ol man em wanpela ol i laikim tumas i dai?

¹² Pol na ol poroman bilong em i wokabaut wantaim i go katim Masedonia, na bihain i luk olsem ol i bruk na bihainim narapela narapela rot. Bihain ol i bung gen long Troas. d Baibel i tok: “Bihain long 5-pela de, mipela i kamap long Troas.” e (Apo. 20:6) Em long dispela hap, Pol i bin kirapim bek yangpela man Yutikus, olsem kirap bilong dispela sapta i stori long en. Tingim amamas bilong ol brata taim ol i lukim poroman bilong ol, Yutikus, i kirap bek! Olsem Baibel i tok, ol i “amamas tru.”​—Apo. 20:12.

¹³ Tru, ol kain mirakel olsem i no save kamap long nau. Tasol gutpela tok promis bilong Baibel long kirap bek inap mekim ol man em wanpela ol i laikim tumas i dai “i amamas tru.” (Jon 5:28, 29) Tingim: Yutikus i bin dai gen bikos em i gat sin. (Rom 6:23) Tasol ol lain bai kirap bek long nupela taim God bai kamapim, ol inap i stap laip oltaim oltaim! Na tu, ol lain husat bai kirap bek na wok king wantaim Jisas long heven, ol i no inap dai moa. (1 Kor. 15:51-53) I gat as na ol Kristen long nau i ken “amamas tru,” maski ol i Kristen God i bin makim o ol i bilong lain “arapela sipsip.”​—Jon 10:16.

14. Pol i tok wanem long ol elda bilong Efesus taim em i bungim ol long Miletus?

¹⁴ Pol na ol poroman bilong em i lusim Troas na i go long Asos, na bihain ol i go long Mitilini, Kios, Samos, na Miletus. Pol i laik kamap long Jerusalem paslain long Bikpela De Bilong Pentikos i kirap, olsem na em i kalap long sip i abrusim Efesus bambai em i ken go bek hariap long Jerusalem. Tasol Pol i laik bungim ol elda bilong Efesus, olsem na em i salim tok long ol i ken bungim em long Miletus. (Apo. 20:13-17) Taim ol i kam kamap, Pol i tokim ol: “Yupela i save gut long ol pasin mi bin mekim namel long yupela stat long namba 1 de mi kam long provins Esia. Mi bihainim pasin daun tru na stap wokboi bilong Bikpela. Mi krai na mi karim hevi long ol samting ol Juda i laik mekim bilong bagarapim mi. Na mi no surik long tokim yupela long ol samting bilong helpim yupela na long skulim yupela long ol pablik ples na long ol haus. Mi bin stori gut long ol Juda na Grik wantaim olsem ol i mas tanim bel na i go long God na bilip long Bikpela bilong yumi Jisas.”​—Apo. 20:18-21.

15. Wok bilong autim tok long ol haus i kamapim wanem ol gutpela samting?

¹⁵ I gat kain kain rot bilong autim gutnius long ol man long nau. Olsem Pol, yumi laik go long ol hap we ol manmeri i stap long en, olsem ol bas stop, ol  strit, na ol maket. Tasol nambawan rot bilong ol Witnes Bilong Jehova long autim tok, em ol i go long ol haus. Bilong wanem? Long wanem, pasin bilong autim tok long ol haus i givim sans long olgeta man long harim tok bilong Kingdom, na dispela i soim olsem God i save mekim wankain pasin long olgeta man. Dispela wok i opim rot na ol man i gat gutpela bel i ken kisim helpim i stret long ol. Na tu, wok bilong autim tok long ol haus i helpim ol lain i mekim dispela wok long sanap strong na strongim bilip bilong ol. Tru tumas, wanpela mak bilong ol Kristen tru long nau, em pasin bilong ol long givim bel long autim tok “long ol pablik ples na long ol haus.”

16, 17. Olsem wanem Pol i soim olsem em i no pret? Olsem wanem ol Kristen long nau i bihainim eksampel bilong Pol?

¹⁶ Pol i tokim ol elda bilong Efesus olsem em i no save wanem ol hevi bai painim em taim em i go bek long Jerusalem. Em i tokim ol: “Mi no tingim laip bilong mi em i bikpela samting. Mi laik tru long bihainim yet dispela rot mi wokabaut long en na pinisim wok mi bin kisim long Bikpela Jisas. Em wok bilong autim gut tru dispela gutnius bilong bikpela pasin helpim bilong God.” (Apo. 20:24) Pol i no pret, na em i no larim wanpela samting—olsem bikpela sik o pasin birua—i stopim em long inapim wok bilong em.

¹⁷ Long nau tu ol Kristen i save karim kain kain hevi. Long sampela hap, gavman i tambuim wok bilong ol na i mekim nogut long ol. Sampela narapela i gat bikpela sik long skin o tingting, we i save pinisim strong bilong ol. Ol wanlain i putim presa long ol yangpela Kristen long skul. Maski wanem samting i painim ol Witnes Bilong Jehova, ol i sanap strong na karim hevi, olsem Pol i bin mekim. Ol i tingting strong long “autim gut tru dispela gutnius.”

18. Pol i mekim wanem na em i no gat asua long blut? Olsem wanem ol elda bilong Efesus inap mekim wankain?

¹⁸ Orait nau Pol i givim sampela tok i go stret long ol elda bilong Efesus; ol samting em yet i bin mekim i stap olsem gutpela eksampel long ol. Pastaim em i tokim ol olsem ating dispela em laspela taim ol bai lukim em. Bihain em i tok: “Mi no gat asua long blut bilong wanpela man. Long wanem, mi no bin surik long tokim yupela long olgeta laik bilong God.” Olsem wanem ol elda bilong Efesus inap bihainim pasin bilong Pol bambai ol i no gat asua long blut? Em i tokim ol: “Yupela i mas was gut long yupela yet na long olgeta sipsip. Holi spirit i bin makim yupela olsem wasman bilong ol bai yupela i ken lukautim kongrigesen bilong God. Em kongrigesen em i bin baim long blut bilong Pikinini bilong em yet.” (Apo. 20:26-28) Pol i tok lukaut olsem “ol wulf nogut” bai kam insait long lain sipsip na ol bai “mekim ol tok kranki bilong pulim ol disaipel i go bihainim ol.” Ol elda i mas mekim wanem? Pol i tok: “Yupela i mas was i stap, na no ken lusim tingting olsem inap 3-pela yia, long  san na long nait, mi no lusim pasin bilong givim tok long yupela wan wan. Na mi mekim wantaim aiwara.”​—Apo. 20:29-31.

19. Wanem kain pasin apostet i kamap long 98 C.E. samting? Dispela i kamapim wanem samting long bihain?

¹⁹ “Ol wulf nogut” i kamap long 98 C.E. samting. Long dispela taim aposel Jon i tok: “Nau yet i gat planti antikrais i kamap pinis. . . . Ol i lusim yumi, ol i no bilong lain bilong yumi, long wanem, sapos ol i bilong lain bilong yumi, ol bai stap yet wantaim yumi.” (1 Jon 2:18, 19) Long 250 C.E. samting, pasin apostet i bin kamapim lain pris pasto insait long Kristendom, na long 325 C.E. samting, Empera Konstantin i orait long dispela lain husat i giaman long bihainim bilip Kristen. Ol bikman bilong lotu i kirap bihainim ol bilip haiden na i mekim ol i luk olsem ol i bilip Kristen, olsem na tru tumas ol i “mekim ol tok kranki.” Ol samting ol dispela apostet i bin mekim i stap yet long ol tok na ol pasin em Kristendom i save skulim ol man long en.

20, 21. Olsem wanem Pol i soim olsem em i daunim laik bilong em yet? Olsem wanem ol elda Kristen long nau i ken mekim wankain?

²⁰ Wokabaut na pasin bilong Pol i narapela kain olgeta long ol man em bihain ol i mekim nogut long ol sipsip bilong God. Pol i mekim wok skin bilong lukautim em yet bambai em i no ken putim hevi long kongrigesen. Taim Pol i mekim ol samting bilong helpim ol wanbilip, em i no tingting long kisim mani samting long dispela rot, nogat. Em i kirapim ol elda bilong Efesus long daunim sampela laik bilong ol yet. Em i tokim ol olsem: “Yupela i mas wok strong long helpim ol man i no gat strong, na yupela i mas tingim tok bilong Bikpela Jisas. Em yet i tok: ‘Amamas bilong givim samting i winim amamas bilong kisim samting.’”​—Apo. 20:35.

²¹ Olsem Pol, ol elda Kristen long nau i save daunim sampela laik bilong ol yet. Ol i no olsem ol pris pasto bilong Kristendom husat i save kisim mani samting bilong ol man, nogat. Ol elda husat i kisim wok bilong “lukautim kongrigesen bilong God,” ol i no tingim laik bilong ol yet taim ol i mekim dispela wok. Pasin antap na laik bilong kisim namba i no ken i stap insait long kongrigesen Kristen. Ol man husat i ‘traim hat long mekim ol man i givim biknem long ol,’ bihain ol bai pundaun. (Prov. 25:27) Ol man i hambak na litimapim nem bilong ol yet, ol bai kisim bikpela sem.​—Prov. 11:2.

22. Bilong wanem ol elda bilong Efesus i laikim tru Pol?

²² Pasin bilong Pol long laikim tru ol brata i kirapim ol long laikim em. Olsem na taim em i laik lusim ol, “ol i mekim bikpela krai na ol i holimpas Pol na givim kis long em.” (Apo. 20:37, 38) Ol Kristen i tingim na laikim tru ol brata husat i save givim ol yet bilong helpim ol sipsip bilong God, olsem Pol i bin mekim. Taim yumi skelim pinis gutpela eksampel bilong Pol, yumi ken tok olsem em i no litimapim em yet taim em i tok: “Mi no gat asua long blut bilong wanpela man.”​—Apo. 20:26.