1-3. Bilong wanem aposel Pol i go long Korin? Em i gat wanem ol hatwok?

 EM I klostu pinis bilong yia 50 C.E. Aposel Pol i stap long Korin, em wanpela bisnis ples we i gat planti Grik, Rom, na Juda. a Pol i no kam long dispela hap bilong baim o salim ol samting, o bilong painim wok skin, nogat. Em i kam long Korin bilong mekim bikpela wok bilong autim tok long Kingdom Bilong God. Tasol Pol i nidim ples slip, na em i tingting strong long em i no ken putim hevi long ol narapela i lukautim em. Em i no laik bai wanpela i ting olsem ol narapela i mas lukautim em bikos em i mekim wok bilong God. Em bai mekim wanem?

² Pol i gat save long wokim ol haus sel. I no isi long wokim ol haus sel, tasol em i redi long mekim wok long tupela han bilong em bilong lukautim em yet. Olsem wanem? Bai em i painim wok long dispela taun i gat planti manmeri? Bai em i painim ples slip? Maski i gat ol dispela hatwok, Pol i tingim yet bikpela wok em i kam bilong mekim, em wok autim tok.

³ Pol i stap long Korin inap sampela haptaim, na wok autim tok bilong em i karim planti gutpela kaikai. Yumi inap kisim wanem skul long ol samting Pol i bin mekim long Korin? Na olsem wanem dispela inap helpim yumi long autim gut tru tok bilong Kingdom Bilong God long teritori bilong yumi?

4, 5. (a) Pol i slip we taim em i stap long Korin? Em i mekim wanem wok skin? (b) Ating wanem samting i mekim na Pol i kamap man bilong wokim haus sel?

⁴ Bihain liklik long Pol i kamap long Korin, em i bungim tupela marit i gat gutpela pasin—em Akwila, man Juda, na meri bilong em, Prisila, o Priska. Dispela tupela marit i kam sindaun long Korin, bikos Empera Klodius i bin tokim “olgeta Juda long lusim Rom.” (Apo. 18:1, 2) Akwila na Prisila i invaitim Pol long stap long haus bilong ol na mekim wok  skin wantaim ol. Baibel i tok: “[Pol] i save mekim wankain wok olsem tupela, olsem na em i stap long haus bilong ol na ol i wok wantaim. Ol i save wokim ol haus sel.” (Apo. 18:3) Taim Pol i mekim wok autim tok long Korin, em i stap long haus bilong dispela tupela marit i gat gutpela pasin. Taim Pol i stap wantaim Akwila na Prisila, ating em i bin raitim sampela pas em bihain ol i kamap hap bilong Baibel. b

⁵ Olsem wanem Pol, em man husat ‘Gamaliel yet i tisa bilong em,’ i save wokim tu ol haus sel? (Apo. 22:3) Ol Juda long taim bilong ol aposel i no ting olsem pasin bilong lainim ol pikinini long mekim wanpela wok long han, i daunim nem bilong ol maski sapos pikinini i bin kisim sampela narapela ediukesen. Pol i bilong Tarsus long Silisia, em hap i gat nem long wokim strongpela laplap (cilicium) em ol i wokim haus sel long en, olsem na ating Pol i lain long wokim ol haus sel taim em i yangpela yet. Wanem samting i insait long dispela wok? Dispela wok i no isi, ol man i wokim laplap, o katim na samapim dispela strongpela laplap bilong wokim haus sel long en.

6, 7. (a) Pol i gat wanem tingting long wok bilong wokim haus sel? Wanem samting i soim olsem Akwila na Prisila i gat wankain tingting olsem Pol? (b) Olsem wanem ol Kristen long nau i bihainim pasin bilong Pol, Akwila, na Prisila?

⁶ Pol i no ting wok bilong wokim ol haus sel i nambawan bikpela wok bilong em, nogat. Em i mekim dispela wok bilong lukautim em yet bambai em inap mekim wok bilong autim gutnius, em wok “i no gat pe long en.” (2 Kor. 11:7) Akwila na Prisila i gat wanem tingting long wok skin bilong ol? Ol i Kristen, olsem na ol i gat wankain tingting olsem Pol long wok skin. Taim Pol i lusim Korin long 52 C.E., Akwila na  Prisila i lusim wok skin bilong ol na bihainim Pol i go long Efesus. Long dispela hap, kongrigesen i bung na mekim miting long haus bilong ol. (1 Kor. 16:19) Bihain, tupela i go bek long Rom na bihain gen ol i go bek long Efesus. Dispela tupela marit i putim ol wok bilong Kingdom i go pas na ol i amamas long givim ol yet bilong helpim ol narapela, olsem na “olgeta kongrigesen bilong ol manmeri bilong ol arapela lain” i tenkyu long ol.​—Rom 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Ol Kristen long nau i bihainim pasin bilong Pol, Akwila, na Prisila. Ol man bilong autim tok i wok strong ‘na bai ol i no ken givim hevi long ol narapela long lukautim ol.’ (1 Tes. 2:9) Planti lain bilong autim tok bilong Kingdom fultaim, ol i save mekim pat-taim wok bilong lukautim ol yet bambai ol i ken mekim nambawan wok bilong ol, em wok autim tok. Olsem Akwila na Prisila, planti wokman bilong Jehova i save invaitim ol wasman raun long stap wantaim  ol. Ol lain husat i “bihainim pasin bilong mekim gut long ol arapela,” ol i save olsem dispela i strongim tru bel bilong ol.​—Rom 12:13.

8, 9. Pol i mekim wanem taim bikpela wok bilong autim tok long ol Juda i kamapim pasin birua? Pol i go autim tok we?

⁸ Pol i tingim wok skin olsem samting i helpim em long mekim wok autim tok, na em tasol. Dispela i kamap ples klia taim Sailas na Timoti i kam long Masedonia na i bringim planti presen. (2 Kor. 11:9) Wantu, Pol i “kirap lusim bikpela haptaim tru long autim tok.” (Apo. 18:5) Tasol dispela bikpela wok bilong autim tok long ol Juda i kamapim bikpela pasin birua. Ol man i no laik harim tok bilong Krais bilong helpim ol long kisim laip, Pol i tok dispela i no asua bilong em na em i seksekim klos bilong em na i tokim ol Juda i birua long em: “Asua bilong blut bilong yupela i stap long yupela yet. Mi no gat asua. Nau mi bai go long ol manmeri bilong ol arapela lain.”​—Apo. 18:6; Ese. 3:18, 19.

⁹ Orait nau Pol bai go autim tok we? Wanpela man, Titius Jastus, ating em i bin joinim lotu Juda na haus bilong em i stap klostu long sinagog; em i larim Pol i yusim haus bilong em. So Pol i no autim tok moa long sinagog, nogat, em i mekim olsem long haus bilong Jastus. (Apo. 18:7) Taim Pol i stap long Korin, em i slip long haus bilong Akwila na Prisila, tasol haus bilong Jastus i kamap hap we em i mekim wok autim tok.

10. Wanem samting i soim olsem Pol i no tingting tasol long autim tok long ol manmeri bilong ol arapela lain?

¹⁰ Olsem wanem? Taim Pol i tok long em bai go long ol manmeri bilong ol arapela lain, dispela i makim olsem em i no tingim moa ol Juda na ol man i bin joinim lotu Juda, maski sampela bilong ol i bin harim tok? Nogat, i no olsem. Tingim, “Krispus, em hetman bilong sinagog, em i kirap bilip long Bikpela, em wantaim olgeta wanhaus bilong en.” I luk olsem planti bilong ol man husat i save bung long sinagog i bihainim Krispus, bikos Baibel i tok: “Planti manmeri bilong Korin, ol i harim tok na bilipim na ol i kisim baptais.” (Apo. 18:8) Haus bilong Titius Jastus i kamap hap we nupela kongrigesen Kristen bilong Korin i save bung. Sapos Luk i raitim Buk Aposel long stail bilong em long raitim stori—olsem stori long samting i kamap pastaim na samting i kamap bihain long en—orait ol Juda o ol man i bin joinim lotu Juda, ol i kamap Kristen bihain long Pol i seksekim klos bilong em. Dispela i kamapim klia olsem Pol i redi long bihainim narapela narapela rot bilong inapim wok bilong em.

11. Olsem wanem ol Witnes Bilong Jehova long nau i bihainim pasin bilong Pol na wok strong long autim tok long ol man bilong ol lotu Kristendom?

¹¹ Long planti kantri long nau, ol lotu bilong Kristendom i bin stap longpela taim na i bosim strong ol memba bilong ol. Long sampela kantri na ailan, ol misineri bilong Kristendom i bin kirapim planti man long joinim lotu bilong ol. Planti man i tok ol i Kristen, ol i save bihainim ol kastam bilong ples na lotu,  olsem ol Juda long Korin long taim bilong ol aposel. Tasol olsem Pol, yumi ol Witnes Bilong Jehova i wok strong long autim tok long ol kain man olsem, na helpim ol long kisim stretpela save moa long Baibel. Maski ol i birua long yumi, o ol bikman bilong lotu bilong ol i mekim nogut long yumi, yumi no givap. Ol man husat i “givim bel tru long mekim wok bilong God, tasol ol i no gat stretpela save,” ating namel long ol i gat planti man i gat gutpela bel em yumi gat wok long painim ol.​—Rom 10:2.

12. Long visen, Bikpela i tokim Pol long wanem samting?

¹² Sapos Pol i gat tupela tingting long em bai mekim yet wok autim tok long Korin o nogat, ating dispela tingting i pinis taim Bikpela Jisas i kamap long em long visen na i tokim em olsem: “Yu no ken pret, yu mas wok yet long tokaut na no ken pasim maus, long wanem, mi stap wantaim yu na i no gat wanpela man bai bagarapim yu. Mi gat planti manmeri i stap long dispela taun.” (Apo. 18:9, 10) Dispela visen i strongim tru bel bilong Pol! Bikpela yet i tokim Pol olsem bagarap i no inap painim em, na planti man i gat gutpela bel i stap long dispela taun. Pol i mekim wanem bihain long em i lukim dispela visen? Baibel i tok: “Em i stap long hap inap 1-pela yia na 6-pela mun na em i skulim ol long tok bilong God.”​—Apo. 18:11.

13. Ating Pol i tingim wanem samting taim em i go klostu long ples kot? Tasol i gat wanem as na em inap ting olsem dispela samting i no ken painim em?

¹³ Pol i stap long Korin inap 1-pela yia samting, na bihain narapela samting i kamap we i soim olsem Bikpela i helpim em. Baibel i tok: “Ol Juda i bung wantaim na ol i birua long Pol na bringim em i go long ples kot.” (Apo. 18:12) Sampela i ting ples kot em wanpela pletfom i antap em ol i bin wokim long blu na wait ston mabol na i gat planti naispela kaving long en, na ating em i bin stap klostu long namel bilong ples bung long maket bilong Korin. Hap i stap long fran bilong ples kot i bikpela inap long planti man i ken bung long en. Ol  samting ol saveman i bin painim, i soim olsem ating ples kot i bin stap klostu tru long sinagog, olsem na em i stap klostu long haus bilong Jastus tu. Taim Pol i go long ples kot, ating em i tingim taim ol i bin stonim Stiven, em sampela man i tok em i fes Kristen husat i dai bikos em i autim tok long Jisas. Pol, em long dispela taim ol i kolim em Sol, i bin orait long “ol i kilim Stiven i dai.” (Apo. 8:1) Olsem wanem? Wankain samting bai painim Pol? Nogat, bikos Bikpela i bin tokim em: “I no gat wanpela man bai bagarapim yu.”​—Apo. 18:10.

14, 15. (a) Ol Juda i sutim wanem tok long Pol? Bilong wanem Galio i dismisim keis bilong Pol? (b) Wanem samting i painim Sostenes? Ating bihain wanem samting i kamap long Sostenes?

¹⁴ Wanem samting i kamap taim Pol i kam long ples kot? Man i mekim wok majistret long ples kot, em Galio, gavana bilong Akaia, na bikbrata bilong saveman Seneka bilong Rom. Ol Juda i sutim dispela tok long Pol: “Dispela man i wok long kirapim ol man long lotuim God long pasin i no stret wantaim lo.” (Apo. 18:13) Ol i tok Pol i kalapim lo taim em i kirapim ol man long joinim lotu Juda. Tasol Galio i lukim olsem Pol i no bin mekim wanpela “rong” na em i no gat asua long “wanpela pasin nogut tru.” (Apo. 18:14) Galio i no laik insait long ol tok pait bilong ol Juda, olsem na paslain long Pol i mekim tok bilong strongim sait bilong em, Galio i dismisim keis bilong Pol! Ol man i sutim tok, ol i belhat tru. Ol i autim belhat bilong ol long Sostenes, ating em i bin kisim ples bilong Krispus olsem hetman bilong sinagog. Ol i holim Sostenes “na ol i paitim em long ai bilong ples kot.”​—Apo. 18:17.

¹⁵ Bilong wanem Galio i no stopim ol man long paitim Sostenes? Ating Galio i ting Sostenes i lida bilong ol man i birua long Pol, olsem na i stret ol i paitim em. Maski dispela i tru o nogat, ating dispela i kamapim gutpela samting. Sampela yia bihain long dispela, Pol i raitim namba 1 pas bilong em i go long kongrigesen Korin, na kolim wanpela brata olsem Sostenes. (1 Kor. 1:1, 2) Olsem wanem? Em i dispela Sostenes ol i bin paitim long Korin? Sapos olsem, ating hevi Sostenes i bin kisim i helpim em long kamap Kristen.

16. “Yu mas wok yet long tokaut na no ken pasim maus, long wanem, mi stap wantaim yu,” dispela tok bilong Bikpela i mekim wanem long wok autim tok bilong yumi?

¹⁶ Tingim, bihain long ol Juda i sakim tok Pol i autim, Bikpela Jisas i strongim Pol: “Yu no ken pret, yu mas wok yet long tokaut na no ken pasim maus, long wanem, mi stap wantaim yu.” (Apo. 18:9, 10) Gutpela yumi tingim dispela tok, na moa yet taim ol man i no laik harim tok yumi autim. No ken lusim tingting olsem Jehova i save lukim tingting i stap long bel bilong man na kirapim ol man i gat gutpela bel long kam long em. (1 Sml. 16:7; Jon 6:44) Dispela i strongim yumi long bisi yet long mekim wok autim tok! Long olgeta yia, planti handret tausen manmeri i kisim baptais—planti handret long olgeta de. Ol man i bihainim dispela tok bilong “kamapim ol disaipel long olgeta lain man,” Jisas i mekim dispela gutpela tok long ol: “Mi stap wantaim yupela olgeta de i go inap long pinis bilong dispela taim.”​—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Ating Pol i tingim wanem samting taim em i wok long seil i go long Efesus?

¹⁷ Yumi no save sapos samting Galio i bin mekim long ol man i sutim tok long Pol, i kamapim bel isi long nupela kongrigesen long Korin. Tasol Pol i stap “planti de moa” long Korin paslain long em i tok gutbai long ol brata bilong dispela hap. Long Mas samting long 52 C.E., Pol i tingting long kisim sip long Senkria, em 11 kilomita longwe long Korin, na i go long Siria. Tasol paslain long Pol i lusim Senkria, em i “katim gras bilong em i go sotpela . . . bilong soim olsem em i bin mekim wanpela tok promis long God.” c (Apo. 18:18) Bihain, em i kisim Akwila na Prisila i go wantaim em, na ol i seil i go brukim solwara Ijien na go long Efesus long Esia Maina.

¹⁸ Taim Pol i seil i go lusim Senkria, ating em i tingim bek ol wok em i bin mekim long Korin. Em i gat planti gutpela memori na i gat as tru na em i ken belgut tru. Em i bin autim tok inap 18 mun long dispela hap na wok bilong em i karim planti gutpela kaikai. Fes kongrigesen long Korin i kamap pinis, na haus bilong Jastus em ples bilong mekim miting. Namel long ol man i kamap bilipman, em Jastus, na Krispus na ol wanhaus bilong em, na planti arapela. Pol i laikim tru ol dispela nupela bilipman, bikos em i bin helpim ol long kamap Kristen. Bihain em i raitim pas i go long ol na tok ol i olsem ol pas i gat gutpela tokaut na ol i stap long lewa bilong em. Yumi tu i save pas gut wantaim ol man yumi bin helpim ol long kam insait long lotu i tru. Yumi amamas tru long lukim ol dispela man i olsem ol “pas” i gat gutpela tokaut!​—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Pol i mekim wanem taim em i kamap long Efesus? Pasin bilong Pol i givim wanem skul long yumi taim yumi laik winim ol mak bilong mekim wok bilong God?

¹⁹ Taim Pol i kamap long Efesus, kwiktaim em i bisi long mekim wok bilong em. Em “i go insait long sinagog na toktok gut wantaim ol Juda.” (Apo. 18:19) Long dispela taim, Pol i stap sotpela taim tasol long Efesus. Maski ol i tokim em long stap longpela taim, “em i no tok orait long dispela.” Taim em i tok gutbai long ol brata long Efesus, em i tok: “Sapos Jehova i laik, orait bai mi kam bek long yupela.” (Apo. 18:20, 21) Pol i save olsem i gat bikpela wok bilong autim tok i stap yet long Efesus. Em i tingting long kam bek, tasol em i lusim ol samting long han bilong Jehova. Dispela i gutpela piksa yumi ken bihainim. Bilong winim ol mak bilong mekim wok bilong God, yumi yet i mas mekim sampela samting. Tasol oltaim yumi mas wet na bilip long Jehova na wok strong long mekim ol samting i stret wantaim laik bilong em.​—Jems 4:15.

²⁰ Pol i lusim Akwila na Prisila long Efesus, na em i kalap long sip na i go daun long Sisaria. I luk olsem em i “go antap” long Jerusalem na bungim kongrigesen long hap. (Lukim stadi nout long Apo. 18:22, nwsty-E) Bihain em i go bek long Antiok bilong Siria. Em nau, namba 2 misineri raun bilong em i pinis. Wanem samting bai painim em long laspela misineri raun bilong em?