LONG olgeta de i gat planti rot we ol man i ken mekim gutpela pasin long ol arapela. Tasol i luk olsem planti man i save tingim ol yet tasol. Yu inap lukim dispela long klostu olgeta hap—ol man i save giamanim ol narapela, ol i spit tru taim ol i draivim kar, ol i tok swea na kros bikmaus.

Pasin bilong man long tingim em yet tasol i stap insait long planti famili tu. Olsem, sampela marit i divos, bikos man o meri i pilim olsem i stret em i mas kisim ol “gutpela samting moa.” Ating sampela papamama tu i mekim sampela samting na dispela i strongim pasin bilong pikinini long tingim em yet tasol. Hau ol i mekim? Ol i inapim olgeta laik bilong pikinini, na ol i surik long stretim pikinini.

Tasol planti papamama i wok long skulim pikinini bilong ol long tingim ol narapela pastaim, na dispela i kamapim planti gutpela samting. Ol pikinini husat i save tingim ol narapela, ol inap kisim ol pren na pas gut wantaim ol narapela. Na tu, ol i stap belgut. Bilong wanem i olsem? Baibel i tok: “Amamas bilong givim samting i winim amamas bilong kisim samting.”—Aposel 20:35.

Sapos yu wanpela papa o mama, yu ken mekim wanem bilong helpim pikinini bilong yu long kisim ol gutpela samting em pasin bilong mekim gut long ol narapela i kamapim, na long abrusim pasin bilong tingim ol yet tasol? Tingim 3-pela samting we inap kirapim ol pikinini long tingim ol yet tasol, na yu ken mekim wanem bilong abrusim ol dispela samting.

Hevi bilong en. Ol saveman i luksave long wanpela pasin i wok long kamap: Planti yangpela man na meri husat i kirap mekim wok mani, ol i ting ol bai kisim gutpela wok o bikpela posisen hariap, maski ol i no bin wok strong long winim kain mak olsem o lain gut long mekim wok bilong ol. Sampela narapela i ting ol i spesel na i stret ol narapela i mas mekim gutpela pasin tasol long ol—ol i bel hevi taim ol i luksave olsem ol narapela i no tingim ol olsem ol i spesel.

As bilong en. Sampela taim as na man i ting em i spesel, em pasin papamama i bin mekim long em taim em i wok long kamap bikpela. Olsem, sampela papamama i tingim tumas olsem ol pikinini i mas amamas long ol yet, em dispela tingting i kamap strong long nau. As bilong dispela tingting i olsem: Sapos pasin bilong tok amamas long pikinini i gutpela bilong helpim em, orait pasin bilong tok amamas planti taim tru i helpim em moa yet. Na ol i ting, sapos ol i mekim liklik samting tasol bilong soim olsem ol i no amamas long pikinini, dispela bai daunim pikinini. Long dispela graun we ol man i strongim dispela tingting olsem amamas long yu yet, ol man i ting ol papamama husat i no bihainim dispela tingting, ol i no gutpela papamama. Ol i tokim ol papamama long no ken mekim wanpela samting bilong mekim ol pikinini i bel hevi long ol yet.

Olsem na planti papa na mama i kirap tok amamas planti taim tumas long pikinini bilong ol, maski ol dispela pikinini i no bin mekim wanpela gutpela samting. Ol i tok amamas long olgeta samting pikinini i mekim, maski em liklik samting tasol, na ol i no tingim popaia pikinini i mekim, maski em bikpela popaia. Ol dispela papamama i ting rot bilong helpim pikinini long amamas long em yet i olsem: No ken tingim pasin kranki bilong em, na tok amamas long olgeta samting em i mekim. Kain papamama olsem i ting pasin bilong helpim pikinini long amamas long em yet i bikpela samting tru, winim pasin bilong lainim pikinini long mekim ol wok we em inap amamas long en.

Tok Baibel i mekim. Baibel i tok i stret yumi tok amamas taim i gat as bilong mekim olsem. (Matyu 25:19-21) Tasol sapos papamama i tok amamas long pikinini bilong mekim em i pilim gutpela tasol, dispela inap mekim na pikinini i no gat stretpela tingting long em yet. Baibel i tok stret: “Sapos man i ting em i gat nem, tasol tru tru em i no gat nem, orait em i giamanim em yet.” (Galesia 6:3) Olsem na Baibel i tokim ol papamama: “Yu no ken pret long givim kanda long pikinini. Sapos yu givim kanda long em, em bai i no inap i dai. Nogat.” a—Sindaun 23:13.

Samting yu ken mekim. Putim mak long stretim pikinini taim i gat wok long mekim olsem, na tok amamas long em taim i gat as long mekim olsem. No ken tok amamas bilong mekim pikinini i pilim gutpela long em yet. Ating dispela bai no wok. Buk Generation Me i tok: “Yu bai amamas long yu yet taim yu lain long mekim gut wanpela wok, na taim yu lainim samting, na i  no taim narapela i tokim yu olsem yu nambawan tru maski yu no mekim wanpela gutpela samting.”

‘Yu no ken ting yu nambawan tru. Tasol soim olsem yu gat gutpela tingting.’—Rom 12:3

Hevi bilong en. Planti yangpela husat i kirap mekim wok mani, ol i no redi long karim ol hevi. Sapos wanpela i sutim tok liklik long ol, bel bilong ol i bagarap olgeta. Sampela i laik mekim tasol ol wok ol yet i ting i gutpela wok. Olsem, long buk Escaping the Endless Adolescence, saveman Joseph Allen i stori long tok wanpela yangpela man i mekim taim em i intaviuim em long kisim wok, olsem: “Mi pilim olsem sampela hap bilong dispela wok i boring liklik, na mi les long dispela.” Dokta Allen i tok: “I luk olsem dispela yangpela man i no save olsem olgeta wok i gat sampela samting we i boring. Em i gat 23 krismas pinis na olsem wanem em i no save long dispela?”

As bilong en. Long nau, planti papamama i pilim olsem ol i mas banisim pikinini bilong ol long olgeta kain hevi. Sapos pikinini meri bilong yu i feil long tes, bai yu go lukim tisa na strong olsem em i mas apim tes mak bilong pikinini? Sapos polis i sasim pikinini bilong yu na tokim em long baim fain, bai yu baim fain bilong em? Sapos boipren o gelpren bilong pikinini i lusim em, bai yu putim olgeta asua i go long dispela boipren o gelpren bilong pikinini bilong yu?

Tru, ol papamama i laik banisim pikinini bilong ol, tasol pasin bilong banisim ol tumas i givim tingting kranki long ol pikinini olsem ol i no gat wok long karim hevi bilong pasin ol i mekim. Buk Positive Discipline for Teenagers i tok: “Ol dispela kain pikinini i no lain olsem ol inap karim na winim pen na bel hevi, na kisim skul long en. Nogat. Ol i lain long tingim ol yet tasol, na tingim samting papamama na ol narapela i mas mekim bilong helpim ol.”

Tok Baibel i mekim. Hevi em samting i save painim yumi olgeta man. Baibel tu i tok: “Taim nogut i save painim yumi olgeta.” (Saveman 9:11) Dispela i save kamap long ol gutpela man tu. Olsem, Kristen aposel Pol i bin karim olgeta kain hevi long wok Kristen bilong em. Tasol pasin bilong em long karim hevi i bin helpim em! Em i tok: “Mi lain pinis olsem maski mi stap olsem wanem, samting mi gat em inap long mi. . . . Mi lain pinis long pasin bilong pulap na pasin bilong i stap hangre. Na long pasin bilong holim planti samting na long pasin bilong sot long ol samting.”—Filipai 4:11, 12.

Samting yu ken mekim. Tingim krismas bilong pikinini bilong yu, na bihainim dispela stiatok bilong Baibel: “Olgeta wan wan i mas mekim ol samting em ol yet i gat wok long mekim.” (Galesia 6:5) Sapos polis i sasim fain long pikinini man bilong yu, mobeta yu larim pikinini i yusim mani bilong em yet long baim. Sapos pikinini meri bilong yu i feil long tes, i gutpela em i luksave na larim dispela i kirapim tingting bilong em long redi gut long ol tes bai kamap bihain. Sapos gelpren bilong pikinini man i lusim em, orait mekim gut bel bilong em—tasol long gutpela taim helpim em long skelim ol kain askim olsem, ‘Dispela samting i bin painim mi i kamapim klia sampela pasin bilong mi em mi mas stretim?’ Ol pikinini husat i wok strong long stretim hevi bilong ol yet, ol bai  kamap strong na lain long bilip long ol yet—em ol pasin ol i no inap kisim sapos oltaim narapela i stretim hevi bilong ol.

“Olgeta man wan wan i mas skelim wok bilong ol yet. Na long dispela rot, bai ol i amamas long samting ol yet i mekim.”—Galesia 6:4

Hevi bilong en. Wanpela lain i skelim ol yangpela man na meri na inap 81 pesen bilong ol i tok, nambawan bikpela samting long ol em ol i laik ‘kamap maniman’—winim pasin bilong helpim ol narapela man. Tasol pasin bilong kisim planti mani kago i no mekim man i stap belgut. Wok painimaut i soim olsem ol man husat i tingting tasol long mani kago, ol i no amamas tumas na ol i save bel hevi. Na tu, ol i save kisim sik long skin na tingting, winim ol narapela.

As bilong en. Sampela pikinini i kamap bikpela insait long famili i save tingim tumas mani kago. Buk The Narcissism Epidemic i tok: “Papamama i laik amamasim pikinini bilong ol, na ol pikinini i laik kisim ol samting bilong skin. Olsem na papamama i baim kain kain samting na givim long ol. Na ol pikinini i amamas, tasol inap sotpela haptaim tasol. Na nau ol i laikim gen sampela samting moa.”

Ol bisnisman na ol edvetaismen i amamas tru long inapim laik bilong ol man long kisim ol samting. Ol edvetaismen i kamapim ol kain tingting olsem ‘I stret yu kisim nambawan gutpela samting’ na ‘Bikos yu spesel.’ Planti yangpela man na meri i bilipim dispela tok na nau ol i gat bikpela dinau, ol i no inap baim ol samting em ol i ting i stret ol i mas kisim.

Tok Baibel i mekim. Baibel i tok yumi nidim mani. (Saveman 7:12) Tasol tu, Baibel i tok lukaut olsem “pasin bilong laikim tumas mani em i as bilong olgeta kain pasin nogut.” Na Baibel i tok moa olsem: “Sampela i bin laikim tumas mani, na . . . i olsem ol i sutim ol yet long ol samting i givim pen long ol.” (1 Timoti 6:10) Baibel i kirapim yumi long amamas long ol samting yumi holim pinis olsem kaikai, laplap, na haus samting, na i no kirapim yumi long bungim planti mani kago.—1 Timoti 6:7, 8.

“Ol man i strong long kisim planti mani, ol bai pundaun long traim na ol bai pundaun long trap na ol bai i gat ol laik nogut na bihainim longlong tingting.”—1 Timoti 6:9

Samting yu ken mekim. Ol papamama, skelim tingting yupela yet i gat long mani na long ol samting bilong skin. Putim ol bikpela samting i go pas, na helpim ol pikinini bilong yupela long mekim wankain. Buk The Narcissism Epidemic, i tok gen olsem: “Papamama na ol pikinini i ken toktok wantaim long ol kain samting olsem, ‘Wanem taim i gutpela long baim ol samting em ol i daunim pe bilong en? Wanem taim i no gutpela long baim?’ ‘Interes em wanem samting?’ ‘Wanem taim yu bin baim wanpela samting bikos narapela i ting yu mas baim?’”

No ken yusim ol samting bilong skin olsem kago samting bilong helpim yu long lusim tingting long ol hevi insait long famili em yupela i gat wok long stretim. Buk The Price of Privilege i tok: “Pasin bilong baim ol samting bilong skin i no rot bilong stretim ol hevi. Bilong stretim ol hevi, yumi mas wokim gut tingting na pilim hevi bilong narapela, na yumi no baim ol su na beg samting bilong stretim hevi.”