INTAVIU | MASSIMO TISTARELLI
Man Bilong Wokim Ol Robot i Stori Long Bilip Bilong Em
Profesa Massimo Tistarelli em wanpela saientis long University of Sassari long Itali. Em i wanpela edita bilong 3-pela intenesenel saiens magasin, na em i bin helpim long raitim planti ripot bilong ol wok painimaut bilong saiens. Em i save stadi long hau ol man i save luksave long pes bilong ol arapela na hau ol i save mekim ol liklik samting olsem ketsim bal. Bihain em i yusim dispela save long wokim ai bilong ol robot na bai ol i ken lukluk na mekim ol samting olsem yumi ol man i save mekim. Nius Kirap! i askim em long bilip bilong em na wok bilong em olsem wanpela saientis.
Yu kamap bikpela insait long wanem lotu?
Papamama bilong mi ol i bilong lotu Katolik, tasol ol i no save go lotu. Taim mi yangpela man, mi bilip olsem i no gat God. Mi bin kisim skul olsem olgeta samting i kamap long rot bilong evolusen, na mi bilip olsem dispela tok em i tru. Maski mi no bilip long wanpela Krieta, mi pilim olsem ating i gat wanpela man i antap moa winim yumi ol man. Bilong painimaut dispela, mi go long lotu Buda, lotu Hindu, na lotu Tao, tasol tok ol i skulim ol man long en i no bekim ol askim bilong mi.
Wanem samting i mekim na yu laikim saiens?
Taim mi liklik yet, mi gat laik tru long kisim save long ol masin samting. Mi save kamautim ol hap bilong ol elektrik toi bilong mi na traim long fiksim ol gen. Na mi save givim planti askim long papa bilong mi—wanpela ensinia bilong telefon samting—long hau ol redio na telefon i save wok.
Yu save mekim wanem olsem wanpela saientis?
Mi stadi long kamap elektronik ensinia long University of Genoa, na mi kisim digri long wokim ol robot. Wok tru bilong mi em long stadim hau ai bilong ol man i save wok na mi yusim dispela save long wokim ai bilong ol robot.
Wai na yu laik kisim save moa long wok bilong ai?
Ai em narakain samting tru na i gat ol narapela samting tu bilong ai i mekim na yumi inap luksave gut long samting yumi lukim. Olsem, tingim samting i kamap taim yu ketsim bal. Taim yu ran i go bilong ketsim bal, lens insait long ai bilong yu i salim piksa bilong bal i go long retina bilong ai. Bal na ai bilong yu i muv olsem wanem, dispela bai makim hau piksa bai muv long retina bilong ai. Taim yu lukim bal i kam, ai bilong yu bai pas stret long bal. Dispela piksa bilong bal i pas long retina taim ol narapela samting long baksait i muv.
Long wankain taim, ol samting bilong ai i skelim spit bilong bal na wanem hap bal bai pundaun. Yumi kirap nogut olsem long dispela taim stret retina i skelim spit bilong bal na ai i luksave olsem bal i kam klostu pinis. Optik nev bilong yu i salim ol infomesen long retina i go long kru bilong yu, orait nau kru i skelim ol dispela infomesen na i tokim yu long ketsim bal. Dispela wok em ai na kru i mekim i narakain tru na yumi no inap kliagut olgeta long en.
Wanem samting i kirapim yu long bilip long Krieta?
Long 1990, mi stap sampela mun long Dublin, Aialan, na mekim sampela wok painimaut long Trinity College. Taim mitupela meri bilong mi Barbara i raun i go bek, mitupela i toktok long ol samting bai painim ol pikinini bilong mipela long bihain. Na tu, mipela i tingting long visitim susa bilong mi em wanpela Witnes Bilong Jehova. Susa bilong mi i givim mi wanpela buk nem bilong em Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? em ol Witnes Bilong Jehova i wokim. Mi pilim tru bikpela wok painimaut ol i mekim bilong raitim dispela buk, na dispela i kirapim tru tingting bilong mi. Wantu mi luksave olsem mi bilip nating long evolusen na mi no bin painimaut gut long as tru bilong dispela bilip. Olsem, mi bin ting ol bun samting bilong bipo ol man i painim long graun i sapotim gut bilip bilong evolusen. Tasol nogat. Taim mi skelim gut moa evolusen, mi luksave olsem ol man yet i kamapim na strongim dispela bilip na i no gat as tru bilong en.
Mi tingim wok bilong mi long wokim ol robot. Mi bihainim hanwok bilong husat?
Nau mi tingim wok bilong mi long wokim ol robot. Mi bihainim hanwok bilong husat? Mi no inap tru long wokim wanpela robot we inap ketsim bal olsem yumi ol man i save mekim. Ol man inap programim robot long ketsim bal, tasol ol i mas kontrolim gut na bai em i ken mekim olsem. Em i no inap mekim ol samting em ol i no programim em long mekim. Yumi ol man inap lain long planti samting moa, winim wanpela masin, na ol masin nating i gat man i wokim! Dispela em wanpela bilong planti samting i kirapim mi long bilip olsem i gat wanpela man i bin wokim yumi ol man.
Bilong wanem yu kamap wanpela Witnes Bilong Jehova?
Wanpela samting em mitupela Barbara i laikim em pasin bilong ol long stadi gut. Mi amamas tru long gutpela wok painimaut ol i save mekim bilong raitim ol buk na nius bilong ol. Kain gutpela wok painimaut olsem i kirapim tru laik bilong ol kain man olsem mi long stadi na save gut long ol samting. Olsem, mi gat laik tru long save long planti tok profet i stap long Baibel. Taim mi stadi long ol dispela tok profet, mi bilip tru olsem Baibel em buk bilong God. Long 1992, mitupela Barbara i kisim baptais na kamap Witnes Bilong Jehova.
Yu ting saiens i daunim bilip bilong yu?
Nogat, saiens i strongim bilip bilong mi. Olsem, tingim hau yumi save luksave long pes bilong man. Wanpela bebi inap mekim olsem sampela aua bihain tasol long em i bon. Yumi inap luksave hariap long wanpela man yumi save long em, maski em i stap namel long planti man. Yumi inap luksave tu long em i pilim olsem wanem. Tasol yumi no save olsem taim yumi luksave long man, long dispela taim stret planti infomesen tru i wok hariap tru insait long kru bilong yumi.
Tru tumas, mi bilip tru olsem ai bilong yumi em wanpela gutpela presen tru i kam long God Jehova. Ol presen bilong em, wanpela bilong ol em Baibel, i kirapim mi long tenkyu long God na long tokim ol narapela long em. Taim mi skelim gut ol samting, mi save tru olsem i stret yumi ol man i givim biknem long God long olgeta samting em i wokim.