PLANTI man i gat tupela tingting long tok ol i ritim na harim long nius. Olsem, long Amerika, long 2012 lain Galup i askim ol manmeri sapos ol i “trastim” ol nius long niuspepa, TV, na redio olsem ol i tru, i fea, na i kamapim stori olgeta bilong samting i bin kamap. Inap 6-pela long olgeta 10-pela 10-pela manmeri i tok olsem “ol i no bilip tumas” o “ol i no bilip liklik.” Yu ting i stret ol man i no trastim ol nius?

Planti niusman na ol oganaisesen ol i wok long en i tok ol bai mekim gut wok bilong ol long rot bilong kamapim ol nius ripot i stret na i givim save. Maski i olsem, i gat as na yumi tingting planti. Skelim ol dispela samting:

• OL BIKPELA NIUS KAMPANI Ol nius kampani i bilong sampela oganaisesen i gat bikpela strong. Ol dispela kampani i gat strong long makim wanem ol stori em ol niusman bai ripotim, hau ol bai ripotim, na wanem nius ol bai ripotim pastaim o stori moa long en. Planti bilong ol dispela oganaisesen i laik wokim winmani, na dispela tingting inap stiaim ol disisen em ol nius kampani i mekim. Sapos stori bai pasim kampani long wokim winmani, orait ol papa bilong kampani i no save orait long ol niusman i ripotim.

• OL GAVMAN Planti samting yumi harim o lukim long nius em stori bilong lain politik na ol samting bilong gavman. Ol gavman i laik kirapim ol manmeri long sapotim ol lo na ol bikman bilong gavman. Ol niusman i save laik kisim ol infomesen long gavman, olsem na ol i mas wok gut wantaim ol manmeri husat i save givim kain infomesen olsem, na sampela taim ol i mekim olsem long pasin hait.

• EDVETAISMEN Long planti kantri, ol nius kampani i mas kisim winmani bilong kampani i ken mekim yet wok bilong en, na planti mani ol i kisim i kam long ol edvetaismen. Long Amerika, ol magasin kampani i kisim 50 i go 60 pesen winmani, ol niuspepa kampani i kisim 80 pesen winmani, na ol televisen na redio kampani i kisim 100 pesen winmani long ol edvetaismen. Ol lain bilong edvetaisim samting i no laik sponsarim ol program we inap bagarapim ol prodak bilong ol o nem bilong kampani. Sapos ol i no laikim ripot em nius kampani i kamapim, orait ol inap go edvetaisim samting long narapela hap. Ol edita i save long dispela, olsem na ol inap pasim ol stori i bagarapim gutnem bilong ol sponsa bilong ol.

• PASIN GIAMAN I no olgeta ripota i save mekim onest pasin. Sampela niusman i save mekim ol giaman stori. Olsem, sampela yia i go pinis, wanpela niusman long Japan i laik mekim ripot long hau ol daiva i bin bagarapim ol korol long solwara long Okinawa. Bihain em i painimaut olsem i no gat wanpela korol i bagarap, olsem na em yet i bagarapim sampela korol na kisim poto bilong ol. Ol niusman inap mekim kain kain senis long ol poto bilong giamanim ol manmeri. Long nau i gat planti teknoloji bilong mekim ol senis long ol poto, na ol senis ol i mekim i hatwok tru long luksave long en.

• OL EKSTRA TOK Maski ol niusman i kisim ol stori tru tru, ol inap ripotim dispela stori long wei ol yet i laikim. Wanem ol tok i mas stap long nius, na wanem ol tok ol i mas rausim? Olsem, ating wanpela soka tim i lus long narapela tim long 2-pela poin. Dispela em tru. Tasol as na tim i lus em samting niusman bai stori long en long wei em i laikim.

• RAUSIM TOK Taim ol niusman i stretim gut ol stori bilong ripotim, sampela taim ol i save rausim ol hap stori we inap kamapim hevi. Dispela i mekim na ol i bilasim sampela tok na daunim sampela tok. Bikos ol niusman na ol ripota long TV i mas ripotim longpela stori insait long wanpela minit samting, sampela taim ol i abrusim ol bikpela poin bilong stori.

• RESIS Insait long ol yia i go pinis, i gat planti televisen stesin, dispela i mekim na planti man i no moa lusim bikpela haptaim long watsim wanpela TV stesin. Olsem na bilong pulim ol man long lukim yet wanpela nius stesin, ol niuslain i save kamapim ol stori i narakain o i bilong mekim man i amamas. Buk Media Bias i tok long dispela pasin olsem: “Ol nius [long televisen] i soim planti piksa, em ol piksa ol i makim na soim bilong mekim man i kirap nogut o i kirapim laik bilong man, na ol i sotim ol stori na bai [i sotpela] inap long man i ken amamas long lukim.”

• OL POPAIA Ol niusman ol i no gutpela olgeta, olsem na ol i save mekim ol popaia. Ol i no spelim stret wanpela wed, putim koma long rong hap, o i no bihainim stret lo bilong kolim tok, ol dispela samting inap senisim mining bilong wanpela sentens. Ating ol i no sekim gut olsem ol tok ol i kisim em i tru o nogat. Taim ol niuslain i hariap long pinisim wok long taim stret, ol inap popaia, olsem ol i laik taipim 100,000, tasol ol i popaia na taipim 10,000.

• OL TOK I NO TRU I hatwok tru long ripotim ol nius em olgeta tok bilong en i tru. Ol tok i tru long nau, ating bihain bai ol wok painimaut i soim olsem ol dispela tok i no tru. Olsem, bipo ol man i ting graun em i namel bilong sola sistem. Tasol nau yumi save olsem graun i save raunim san.

Em i gutpela olsem yumi no bilip long olgeta tok yumi ritim long niuspepa, tasol i gat sampela tok we yumi ken trastim. Bikpela samting em yumi mas was gut, na long wankain taim yumi mas redi long kisim ol nupela save.

Baibel i tok: “Maus bilong yumi i save traim kaikai bilong painimaut kaikai i gutpela o i nogut. Olsem tasol yau bilong yumi i save harim ol toktok na yumi save skelim gut dispela tok.” (Jop 12:11) Em hia sampela rot bilong helpim yumi long skelim ol tok yumi harim na ritim:

• HUSAT I RIPOTIM NIUS? Dispela ripot i kam long wanpela man o oganaisesen i gat gutnem em yu ken trastim? Dispela program o nius magasin i gat nem long stori gut long ol samting tru i painim ol man o em i save mekim ol stori bilong amamasim ol man tasol? Husat i givim mani long lain i kamapim nius?

• OL I KISIM NIUS WE? I gat ol samting i soim olsem ol i mekim gutpela wok painimaut? Nius i kamapim stori i kam long wanpela hap tasol? Nius i kamapim stori em yu inap bilip long en, i fea, na i kamapim stret poin? Ol i kamapim olgeta stori o ol i kisim sampela tok tasol bilong sapotim wanpela tingting?

• WAI NA OL I KAMAPIM NIUS? Askim yu yet: ‘Dispela nius i bilong givim save o bilong amamasim man? Nius kampani i laik kisim biknem o sapotim sampela samting?’

• NIUS I GIVIM WANEM TINGTING? Sapos tok bilong nius i kirapim yu long belhat, kros, o sutim tok, dispela i makim olsem niuslain i laik bagarapim ol lain insait long dispela stori na ol i no kamapim gutpela nius ripot.

• STORI I WANKAIN? Ol tok nius i kamapim i wankain long tok ol narapela niuslain i kamapim? Sapos ol stori i no wankain, orait was gut!

• KAMAP LONG TAIM STRET? Stori bilong nius em ol samting i kamap nau tasol na yumi ken bilip long en? Ol tok we ol man i ting em ol tok i tru inap 20 yia i go pinis, ating ol dispela tok i no tru long nau. Tasol sapos em i bikpela nius hetlain, ating em i no kamapim stori olgeta long samting i bin kamap.

Olsem na yu ting yu inap trastim ol niuslain? Gutpela tingting i stap long tok bilong Solomon, em i tok: “Ol man i gat liklik save tasol, ol i save bilipim olgeta kain tok. Tasol man i gat gutpela tingting, em i save was gut long ol pasin em i mekim.”—Sindaun 14:15.