Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

OL MAN BILONG BIPO

Joseph Priestley

Joseph Priestley

“Em man i gat save long planti samting, em i givim bel tru long mekim ol wok painimaut, em i save tingim ol arapela, em i gat bikpela laik long save long saiens, lotu, save bilong graun, na wok politik. Em i sapotim Bikpela Pait Bilong Frans, na stori bilong em long ol man i no mekim pasin fea long em na em i karim planti hevi, olgeta dispela samting i mekim na em i kisim biknem long yia 1750 samting.” —Saveman Frederic Harrison.

BILONG wanem ol man i tingim Joseph Priestley? Ol wok painimaut na ol buk em i raitim i mekim sampela samting long tingting ol man i gat long wok bos bilong ol gavman, long God, na tu, long win yumi pulim.

Maski Priestley i raitim ol buk bilong saiens na lotu, em i sakim ol stori nating na ol bilip i no tru. Yumi ken stori long dispela.

TOK I TRU LONG SAIT BILONG SAIENS

Long 1765, Joseph Priestley husat i amamas long kisim save long saiens i bungim wanpela saientis bilong Amerika, em Benjamin Franklin. Bihain long ol i bung Priestley i kirap mekim ol eksperimen long elektrisiti. Long yia bihain, ol wanwok bilong en i amamas long ol save em i painimaut, olsem na ol i makim em olsem wanpela bilong ol man husat i go pas long lain Royal Society of London.

Bihain, Priestley i mekim wok painimaut long saiens em ol i kolim kemistri. Insait long sotpela haptaim, em i painimaut ol nupela win, olsem amonia na nitrous oxide (laughing gas). Em i miksim wara wantaim win kabon daioksait, na dispela i kamapim wara i gat win kabon long en (carbonated water).

Long 1774, Priestley i mekim eksperimen long hap saut bilong Inglan, na em i painimaut olsem i gat wanpela win i save mekim kandel i lait gut. Bihain em i putim 60 mililita bilong dispela win na wanpela rat insait long wanpela glas. Dispela rat i stap laip longpela taim winim sapos em i stap insait long glas i gat win we yumi save pulim long olgeta de! Priestley yet i bin pulim dispela win, na em i tok “em i pilim olsem bodi bilong em i nogat hevi na em i pulim gut win.”

Joseph Priestley i painimaut olsem i gat win oksijen. a Tasol em i givim nem long dispela win (dephlogisticated air) bikos em i ting em i win nating we i gat wanpela kain kemikal long en we i stopim ol samting long i go hat. Tingting bilong em i no stret, tasol planti man i bilip olsem dispela wok painimaut i “nambawan samting long wok painimaut bilong em winim olgeta narapela samting em i mekim.”

TOK I TRU LONG SAIT BILONG LOTU

Priestley i bilip olsem ol stori nating ol man i kamapim i haitim ol tok i tru bilong saiens, olsem na em i bilip olsem ol pasin na tingting bilong ol man i pasim ol long save long tok i tru long sait bilong lotu. Taim Priestley i mekim wok painimaut long tok bilong Baibel, em i kamapim sampela bilip we i no stret wantaim tok bilong Baibel. Olsem, em i no bilip olsem God i kamapim ol tok bilong Baibel long rot bilong wanpela mirakel. Na tu, em i no bilip long ol tok Baibel i mekim olsem Jisas i bin stap long heven paslain long em i kam long graun.

“Sapos saiens i save kamapim ol tok i tru, orait Priestley em wanpela saientis tru.”—Katherine Cullen, em wanpela saientis

Priestley i sakim tu ol bilip em planti lotu long dispela taim i bihainim. Em i kamapim olsem ol lotu i haitim tok i tru em Jisas na ol disaipel bilong em i autim, dispela i makim bilip giaman bilong God Triwan, ol man i dai i gat wanpela spirit i no save dai, na pasin bilong lotuim ol imis, em ol samting Baibel i tambuim.

Bilip bilong Priestley long ol samting bilong lotu na pasin bilong em long sapotim ol bikpela pait i kamap long Amerika na long Frans i mekim na ol wanwok bilong em long Briten i no wanbel long ol disisen bilong em. Long 1791, wanpela lain i bagarapim haus na laboritori we Priestley i save mekim ol eksperimen, na bihain em i ranawe na i go stap long Amerika. Maski Joseph Priestley i kisim biknem long wok painimaut bilong em long saiens, em i bilip olsem pasin bilong kisim save long God na ol samting Em i laik mekim “i mas stap olsem bikpela samting tru.”

a Pastaim Saientis Carl Scheele bilong Sweden i painimaut long win oksijen, tasol em i no bin stori long dispela wok painimaut bilong em. Bihain, Saientis Antoine-Laurent Lavoisier bilong Frans i givim nem oksijen long dispela win.