OL MAN BILONG BIPO
Ignaz Semmelweis
ATING Ignaz Semmelweis em nem planti man i no save harim, tasol ol famili long nau i kisim helpim long wok em i bin mekim. Em i bon long Buda (nau ol i kolim Budapest), long Hangari, na em i kisim digri long wok dokta long University of Vienna long 1844. Long 1846, em i mekim wok olsem helpim bilong wanpela profesa long First Maternity Clinic of Vienna’s General Hospital. Long dispela haus sik, Semmelweis i kirap nogut long save olsem winim 13 pesen bilong ol meri i karim pikinini i save dai long sik ol i kolim childbed fever.
Planti man i kamapim tingting bilong ol long risen na dispela sik i kamap, tasol i nogat wanpela inap tokaut long risen tru bilong en. Ol man i traim kain kain rot bilong daunim namba bilong ol meri i dai long taim ol i karim pikinini, tasol ol i no inap long mekim olsem. Semmelweis i bel hevi taim em i tingim ol meri husat i kisim bikpela pen long dispela sik na ol i dai, olsem na em i tingting strong long painim risen na dispela sik i kamap, na tu, rot bilong pasim dispela sik.
Dispela haus sik Semmelweis i wok long en i gat 2-pela klinik bilong ol meri long karim pikinini, tasol namba bilong ol meri i dai long fes klinik i go antap tru winim seken klinik, ating yu kirap nogut long save long dispela. Long fes klinik ol i save skulim ol sumatin long kamap dokta, na long seken klinik ol i skulim lain husat bai mekim wok bilong helpim ol meri long karim pikinini. Tasol wai na namba bilong ol meri i dai long fes klinik i winim bilong seken klinik? Bilong kisim bekim bilong dispela askim, Semmelweis i mekim wok painimaut long sampela risen bilong dispela sik, tasol em i luksave olsem i nogat wanpela risen tru.
Long kirap bilong yia 1847, wanpela narakain samting i kamap na dispela i helpim Semmelweis long painim bekim bilong em. Jakob Kolletschka em wanwok na pren bilong Semmelweis i bin dai taim ol binatang nogut i go insait long blut bilong em na em i sik. Em i kisim dispela sik taim em i mekim operesen bilong painimaut sik bilong wanpela daiman, na long dispela taim em i traim long pasim ol bagarap i kamap long bodi bilong dispela
man. Taim Semmelweis i ritim ripot ol i raitim long operesen ol i mekim long Kolletschka long taim em i dai, em i luksave olsem sampela wok painimaut long dai bilong em i wankain long ol ripot long ol meri i save kisim childbed fever. Semmelweis i ting olsem ol binatang long bodi bilong man i dai pinis i mekim na ol meri i gat bel i dai long sik childbed fever. Ol dokta na ol sumatin i skul long kamap dokta, planti taim ol i mekim operesen long ol daiman paslain long ol i go long klinik bilong ol meri i kisim bel. Olsem na taim ol i helpim mama long kisim bebi o long taim ol i sekim ol bebi long bel bilong mama, ol binatang i pas long ol i givim sik long ol dispela meri! Em risen na i nogat planti meri i dai long seken klinik bikos ol sumatin husat i lain long helpim ol mama long karim bebi i no save mekim ol operesen bilong ol daiman.Kwiktaim Semmelweis i putim strongpela lo long pasin bilong wasim han, dispela i makim tu olsem ol i mas putim han bilong ol i go insait long wara i gat marasin (chlorinated lime) paslain long ol i sekim ol bebi long bel bilong mama. Bikpela senis i kamap taim ol i bihainim dispela lo: namba bilong ol meri i dai i bin stap long 18.27 pesen long mun Epril, tasol namba i go daun long 0.19 pesen long pinis bilong yia.
“Ol lo mi kamapim i bilong daunim hevi bilong ol haus sik bilong ol meri, long helpim ol meri bilong ol man na mama bilong pikinini long i stap laip.”—Ignaz Semmelweis
Tasol sampela i no amamas long ol wok painimaut bilong Semmelweis. Bosman bilong em i belhat, long wanem, ol wok painimaut bilong Semmelweis i daunim ol tingting em i bin kamapim long risen na ol meri i gat bel i dai long sik childbed fever. I no longtaim na ol i rausim Semmelweis long wok bilong em long Vienna na em i go bek long Hangari. Long dispela hap em i go pas long lukautim haus sik bilong ol mama long St. Rochus Hospital long Pest. Long dispela haus sik ol i bihainim ol lo em i kamapim, olsem na namba bilong ol meri i dai long childbed fever i go daun aninit long 1 pesen.
Long 1861, Semmelweis i raitim buk The Cause, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever. Tasol sori tru olsem ol man i no luksave long ol bikpela wok painimaut bilong en inap sampela yia bihain. Insait long dispela haptaim planti meri i dai.
Bihain ol man i luksave olsem Semmelweis em wanpela bilong ol man i kamapim ol rot bilong kilim ol binatang, na long nau ol man i mekim wok long dispela save. Wok painimaut bilong em i soim olsem ol liklik binatang yumi no inap lukim long ai inap kamapim sik. Semmelweis em wanpela bilong ol man husat i raitim ol wok painimaut long ol sik em ol binatang i save kamapim, olsem na “wok painimaut bilong en em wanpela bilong ol bikpela wok painimaut na i helpim wok bilong ol saientis na ol dokta long nau.” Tasol yumi no kirap nogut olsem winim 3,000 yia paslain, Lo Bilong Moses i bin kamapim ol tok lukaut long pasin ol i mas bihainim long taim ol i holim bodi bilong man i dai pinis. Na bihain ol i raitim dispela tok long Baibel.