Jehova Em God Bilong Toktok Wantaim Ol Manmeri
“Yu mas putim yau gut na harim tok bilong mi.”—JOP 42:4.
OL SINGSING: 113, 114
1-3. (a) Bilong wanem yumi inap tok olsem God i winim tru ol man long sait bilong tokples na pasin bilong putim yau na mekim tok? (b) Yumi bai skelim wanem samting long dispela stadi?
GOD bilong oltaim oltaim i wokim ol ensel na ol manmeri bambai ol tu i ken i stap laip na i stap amamas. (Sng. 36:9; 1 Tim. 1:11) Aposel Jon i stori long namba 1 ensel em God i bin wokim, na em i tok dispela ensel i stap olsem “Tok” na “em i kirap bilong ol samting God i bin wokim.” (Jon 1:1; Rev. 3:14) God Jehova i tokim fesbon Pikinini bilong em long ol samting i stap long tingting bilong em. (Jon 1:14, 17; Kol. 1:15) Aposel Pol i tok i gat “tokples bilong ol ensel,” em tokples ol i mekim long heven na i winim tru tokples bilong ol man bilong graun.—1 Kor. 13:1.
2 Jehova i save gut long planti bilion ensel long heven na planti bilion manmeri long graun. Planti milion manmeri i save beten long God long wankain taim na ol i yusim planti kain kain tokples. God i save putim yau long ol dispela beten, na long wankain taim em i save toktok wantaim ol ensel na tokim ol long samting ol i mas mekim. Dispela i soim olsem God i winim tru ol man long sait bilong tingting, tokples, na pasin bilong putim yau na mekim tok. (Ritim Aisaia 55:8, 9.) Taim Jehova i toktok wantaim ol manmeri long graun, em i save yusim ol tok we ol man inap kliagut long en.
3 Yumi bai stori long olsem wanem God i toktok gut wantaim ol manmeri bilong em kirap long bipo yet na i kam inap long nau, na em i yusim ol tok we ol manmeri inap kliagut long en. Na tu, yumi bai stori long olsem wanem em i save senisim pasin bilong toktok na bai ol tok bilong em inap helpim gut ol manmeri.
GOD I GIVIM TOK LONG OL MAN
4. (a) Jehova i yusim wanem tokples long toktok wantaim Moses, Samuel, na Devit? (b) Baibel i stori long wanem ol samting?
4 Taim Jehova i toktok wantaim Adam long gaden Iden, em i yusim tokples bilong ol man bilong graun. Ating God i yusim tokples Hibru bilong pastaim tru. Bihain, em i autim tingting bilong em long ol man i mekim tok Hibru, olsem Moses, Samuel, na Devit, na ol i yusim toktok na stail bilong ol yet long raitim tingting bilong God. Ol i raitim stret olgeta tok God i givim long ol, na tu, ol i stori long ol samting em i mekim long ol manmeri bilong em. Ol i stori long ol samting ol manmeri bilong God i mekim bilong soim klia olsem ol i bilip long God na ol i laikim em, na ol i stori tu long ol popaia bilong ol yet. Olgeta dispela tok i gutpela bilong helpim yumi.—Rom 15:4.
5. Olsem wanem yumi save olsem Jehova i no strong long ol manmeri bilong em i mas yusim tok Hibru tasol?
5 Taim sindaun bilong ol manmeri i senis, God i yusim narapela tokples long toktok wantaim ol. Ol manmeri bilong God i go kalabus long Babilon na sampela bilong ol i mekim tok Aram. Jehova i save olsem dispela samting bai kamap, olsem na em i kirapim profet Daniel, profet Jeremaia, na pris Esra long raitim sampela hap bilong ol Rait Holi long tok Aram. a
6. Hau na Tok Bilong God i kamap tu long sampela narapela tokples, na i no long tok Hibru tasol?
6 Bihain, Bikpela King Aleksander i bosim planti moa kantri, olsem na ol manmeri bilong planti kantri i mekim tok Grik. Planti Juda i kirap long mekim tok Grik, olsem na ol i tanim tok bilong Ol Skripsa Hibru i go long tok Grik. Ol man i tok, 72 trensleta i mekim dispela wok na ol i trensletim Baibel ol i kolim olsem Septuagint. Dispela em fes Baibel ol i bin trensletim, na trenslesen bilong en i helpim tru ol trensleta bilong Baibel. b Planti man i trensletim tok bilong dispela Baibel, olsem na ol i bihainim kain kain stail bilong trensletim tok—sampela i trensletim mining bilong ol tok, na sampela i trensletim tasol ol wed. Maski i olsem, ol Juda husat i mekim tok Grik i tingim Baibel Septuagint olsem Tok Bilong God, na bihain ol Kristen tu i holim wankain tingting long dispela Baibel.
7. Jisas i yusim wanem tokples long skulim ol disaipel?
7 Taim fesbon Pikinini Bilong God i kam long graun, ating em i yusim tok Hibru taim em i toktok na skulim ol manmeri. (Jon 19:20; 20:16; Apo. 26:14) Long taim bilong Jisas, ol manmeri i miksim tok Hibru wantaim tok Aram, olsem na ating Jisas i kolim sampela hap tok long tok Aram. Tasol em i save tu long tok Hibru bilong bipo em Moses na ol profet i yusim long raitim ol tok i stap long ol skrol, na ol i save ritim ol dispela skrol long sinagog long olgeta wik. (Luk 4:17-19; 24:44, 45; Apo. 15:21) Na tu, lain Israel i mekim tok Grik na tok Latin. Yumi no save sapos Jisas i mekim ol dispela tokples, long wanem, Baibel i no mekim wanpela tok long dispela samting.
8, 9. (a) Taim planti manmeri moa i kamap Kristen, bilong wanem ol manmeri bilong God i yusim tok Grik? (b) Jehova i gat wanem kain pasin?
8 Ol disaipel bilong Jisas i save long tok Hibru, tasol bihain long em i dai, planti manmeri moa i kamap disaipel na ol i mekim ol narapela tokples. (Ritim Aposel 6:1.) Olsem na ol Kristen i yusim tok Grik long salim tok i go i kam. Matyu, Mak, Luk, na Jon i yusim tok Grik long raitim ol gutnius long ol samting em Jisas i bin mekim na skulim ol man long en. Olsem na planti disaipel i yusim tok Grik, na ol i no yusim tok Hibru. c Na tu, aposel Pol i yusim tok Grik long raitim ol pas, na ol narapela bilipman tu i yusim tok Grik long raitim ol pas.
9 Taim ol man i raitim Ol Skripsa Grik, na ol i laik kolim gen ol tok i stap long Ol Skripsa Hibru, ol i save kisim tok i stap pinis long Baibel Septuagint. Sampela tok bilong Baibel Septuagint i no wankain stret long ol tok i stap long Ol Rait Hibru, tasol ol dispela tok i stap olsem ol buk bilong Baibel. Ol man bilong graun i mekim wok bilong trensletim ol tok, na ol dispela tok i stap olsem ol tok em God yet i kamapim. Dispela i soim olsem God i laikim ol manmeri bilong olgeta kain sindaun na tokples.—Ritim Aposel 10:34.
10. Jehova i opim rot long ol manmeri inap kisim save long ol tok bilong em, na dispela i givim wanem skul long yumi?
10 Yumi kisim save olsem Jehova i save toktok wantaim ol man long graun sapos em i laik tokim ol long samting ol i mas mekim o sapos ol i nidim helpim. Em i no strong long yumi mas lainim wanpela tokples stret bambai yumi inap kisim save long em na ol samting em i tingting pinis long mekim, nogat. (Ritim Sekaraia 8:23; Revelesen 7:9, 10.) Jehova yet i givim tingting long ol man na ol i raitim ol tok i stap long Baibel, tasol em i larim ol i bihainim stail bilong ol yet long raitim stori.
LUKAUTIM TOK BILONG GOD
11. Maski i gat kain kain tokples, wai na dispela i no pasim rot bilong God long toktok wantaim ol manmeri?
11 Ol man i bin trensletim Tok Bilong God long narapela narapela tokples, na tu, sampela tok bilong ol i no wankain, olsem na yu ting dispela i pasim rot bilong God long toktok gut wantaim ol man? Nogat. Tingim: Sampela tok tasol i stap wankain yet long tokples em Jisas yet i bin kolim long namba 1 taim. (Mat. 27:46; Mak 5:41; 7:34; 14:36) Tasol Jehova i stiaim ol man na ol i raitim ol tok bilong Jisas long tok Grik, na ol i trensletim i go long ol narapela tokples. Bihain, ol Juda na ol Kristen i raitim gen ol tok i stap long ol manuskrip bilong ol Skripsa, na long dispela rot ol i lukautim ol tok bilong Ol Rait Holi na ol dispela tok i no lus. Ol i trensletim ol dispela tok i go long planti moa tokples. John Chrysostom em wanpela saveman i stap 400 yia samting bihain long Krais, na em i tok long taim bilong em, ol i tanim pinis ol tok bilong Jisas long tokples bilong Siria, Isip, India, Persia, Itiopia, na planti moa tokples.
12. Wanem ol hevi i painim ol man i laik trensletim tok bilong Baibel?
12 Taim ol man i trensletim Baibel long planti moa tokples, dispela i bagarapim plen bilong ol man olsem Diocletian, em empera bilong Rom. Long 303 C.E., dispela empera i givim tok long bagarapim olgeta kopi bilong ol Skripsa. Planti man i birua na ol i laik bagarapim Baibel, na tu, ol i birua tru long ol man i trensletim na tilim dispela buk. Bihain long 1500 C.E., William Tyndale i laik trensletim Baibel long tok Hibru na tok Grik i go long tok Inglis, na em i tokim wanpela saveman olsem: “Sapos God i larim mi i stap laip inap planti yia moa, bai mi mekim na liklik mangi bilong brukim graun long gaden bai save long planti tok moa bilong Baibel, winim yu.” Tyndale i lusim Inglan na ranawe i go long Yurop bambai em inap trensletim na prinim Baibel. Maski ol pris pasto i wok strong long kukim olgeta Baibel ol i painim, ol man i prinim planti moa Baibel. Bihain, ol pren bilong Tyndale i putim em long han bilong ol birua, na ol i tanim nek bilong em na kilim em i dai, na ol i kukim em long paia. Tasol Baibel em Tyndale i trensletim na prinim, em i stap yet. Ol man i bin skelim gut trenslesen bilong Tyndale taim ol i redi long trensletim ol tok bilong Baibel King Jems.—Ritim 2 Timoti 2:9.
13. Taim ol saveman i skelim gut ol manuskrip bilong bipo, dispela i givim wanem save long ol?
13 Em tru olsem sampela Baibel bilong bipo i gat ol liklik popaia, na sampela tok bilong ol i no wankain. Tasol ol saveman i skelim gut planti tausen hap ston i gat ol Rait Holi long en, na ol manuskrip, na ol olpela trenslesen. Ol i stadi gut long ol dispela tok, olsem na ol i luksave olsem planti stori i stap long Baibel em i tru. Ol i kisim 2-pela tingting long sampela ves, tasol dispela i no senisim bikpela tok bilong Baibel. Ol gutpela sumatin bilong Baibel i skelim gut ol manuskrip bilong bipo na dispela i kirapim ol long bilip tru olsem Baibel i kamapim ol tok i wankain long ol tok em Jehova yet i kirapim ol man long raitim long namba 1 taim.—Ais. 40:8. d
14. Ol i trensletim tok bilong Baibel i go long hamas tokples?
14 Ol man i birua tru long Tok Bilong God na ol i mekim nogut long ol man i trensletim Baibel, tasol Jehova yet i sambai long Tok bilong em na ol i trensletim Baibel long planti moa tokples, winim olgeta narapela buk. Maski planti manmeri i no bilip long God, Baibel i stap yet olsem namba 1 buk em planti manmeri moa i laik baim, na nau em i stap long winim 2,800 tokples. I no gat narapela buk i wankain olsem Baibel. Ol man i hatwok long kliagut long trenslesen bilong sampela Baibel. Maski i olsem, olgeta trenslesen bilong Baibel inap helpim ol man long kisim save olsem God inap kisim bek ol manmeri.
NIDIM NUPELA TRENSLESEN BILONG BAIBEL
15. (a) “Gutpela wokboi” i mekim wanem bilong helpim ol manmeri bilong narapela narapela tokples? (b) Bilong wanem i stret long yusim tok Inglis long redim na tilim kaikai bilong strongim bilip?
15 Bihain long yia 1900 C.E., sampela man i givim bel tru long stadi long Baibel na ol i stap olsem “gutpela wokboi i gat savetingting,” na ol i yusim tok Inglis long toktok wantaim “ol arapela wokboi.” (Mat. 24:45) Dispela “wokboi” i wok strong tru long givim kaikai bilong strongim bilip, na em i redim ol dispela kaikai long planti moa tokples. Long nau, “wokboi” i redim ol dispela kaikai long 700 tokples. Tok Grik i stap olsem bikpela tokples long taim bilong ol aposel. Long nau, tok Inglis em bikpela tokples ol man i yusim long sait bilong wok bisnis na ediukesen. Olsem na ol trensleta i save skelim ol rait long tok Inglis na trensletim long ol narapela tokples.
16, 17. (a) Ol manmeri bilong God i nidim wanem samting? (b) Ol i mekim wanem bilong kamapim samting ol i nidim? (c) Long 1950, lain bilong God i tok ol i laik bai Nupela Taim Baibel long tok Inglis i helpim ol manmeri olsem wanem?
16 Ol i yusim ol tok bilong Baibel long redim kaikai bilong strongim bilip. Long 1950 samting, planti manmeri i yusim Baibel King Jems bilong yia 1611 long tok Inglis. Tasol ol wed bilong en i olpela olgeta na ol manmeri i no yusim moa ol dispela tok. Nem bilong God i kamap long sampela ves, tasol ol manuskrip bilong ol Skripsa long bipo i kolim nem bilong God inap planti tausen taim. Dispela Baibel i gat ol popaia, na sampela ves bilong en i no stap long ol manuskrip bilong bipo. I gat ol narapela Baibel em ol i tanim long tok Inglis, na ol tu i gat sampela popaia.
17 Ol manmeri i nidim wanpela Baibel we trenslesen bilong en i yusim ol wed em ol manmeri bilong nau i save long en, na trenslesen bilong en i stret wantaim ol tok i stap long ol rait bilong pastaim tru. Olsem na ol manmeri bilong God i kamapim Trenslesen Komiti Bilong Nupela Taim Baibel, na kirap long 1950 i go inap 1960, ol i trensletim Baibel na prinim long 6-pela volium. Taim Brata N. H. Knorr i tokaut long fes volium bilong Baibel long Ogas 2, 1950, em i tokim odiens long kibung olsem: “Yumi nidim tru wanpela Baibel we trenslesen bilong en i yusim ol wed yumi save long en. Ol tok bilong en i mas stret wantaim tok i tru, na stret wantaim ol tok i stap long ol Rait Holi ol i bin raitim long namba 1 taim, na dispela bai helpim yumi long kliagut moa long tok i tru. Na tu, ol manmeri bilong nau i mas kliagut long ol tok bilong en, wankain olsem ol manmeri i kliagut long ol tok bilong gutnius em ol disaipel bilong Krais i bin raitim.” Em i laik bai trenslesen bilong dispela Baibel i helpim planti milion manmeri long kisim save long God.
18. Gavening Bodi i mekim wanem ol samting bilong helpim wok bilong trensletim Baibel long planti moa tokples?
18 Dispela Baibel i helpim tru ol manmeri bilong God long trensletim ol tok bilong Nupela Taim Baibel Bilong Ol Skripsa Grik long 6-pela moa tokples. Long 1963, ol i prinim dispela Baibel long tokples bilong Dats, Frans, Itali, Jeman, Potugal, na Spen. Long 1989, Gavening Bodi Bilong Ol Witnes Bilong Jehova i kamapim wanpela dipatmen long hetkota, na wok bilong en i bilong lukautim wok bilong trensletim Baibel. Long 2005, ol i mekim disisen olsem: Olgeta tokples em nius Wastaua i kamap long en, ol i mas trensletim tok bilong Baibel. Olsem na long nau, Nupela Taim Baibel i stap hap hap o Baibel olgeta long winim 130 tokples.
19. (a) Wanem gutpela samting i kamap long 2013? (b) Neks stadi bai stori long wanem samting?
19 Bihain long sampela yia, dipatmen i lukautim wok bilong trensletim Baibel i luksave olsem sampela senis i kamap long tok Inglis. Olsem na ol i mas mekim sampela senis long Nupela Taim Baibel long tok Inglis bambai trenslesen bilong en i yusim ol tok em ol man i yusim long nau. Long Oktoba 5 na 6, 2013, ol i mekim namba 129 annual miting bilong Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, na 1 milion na 413,676 manmeri bilong 31 kantri i putim yau long dispela miting—sampela manmeri i stap long ples miting na sampela i stap long kantri bilong ol na harim long rot bilong telefon na vidio. Olgeta long odiens i amamas tru long harim wanpela memba bilong Gavening Bodi i tokaut long nupela edisen bilong Nupela Taim Baibel long tok Inglis. Planti bilong ol i krai taim ol atendan i tilim ol kopi bilong dispela nupela edisen. Taim ol i ritim ol skripsa long nupela edisen, odiens i luksave olsem tok Inglis ol i yusim long dispela Baibel em i gutpela moa winim tok Inglis bilong pastaim. Neks stadi bai stori long ol gutpela samting i stap long dispela nupela edisen, na tu, em bai stori long wok bilong trensletim ol tok bilong en i go long ol narapela tokples.
a Long namba 1 taim ol i raitim ol tok bilong Rait Holi, ol i yusim tok Aram long raitim ol tok i stap long ol dispela skripsa, Esra 4:8–6:18, 7:12-26; Jeremaia 10:11; na Daniel 2:4–7:28.
b Mining bilong Septuagint em “Seventi.” Wok bilong trensletim Baibel Septuagint i kirap long Isip inap 300 yia paslain long taim bilong Krais, na ating ol i pinisim dispela wok inap 150 yia paslain long taim bilong Krais. Trenslesen bilong dispela Baibel i helpim ol saveman long kliagut long mining bilong sampela tok na ol stori i stap long tok Hibru.
c Sampela man i tok, Matyu i yusim tok Hibru long raitim Gutnius, na ating em yet i trensletim i go long tok Grik.
d Lukim Apendiks A3 long nupela edisen bilong New World Translation; na tu, A Book for All People, p. 7-9, “How Did the Book Survive?”