Ukrayna devlet başkanı, ülkenin doğusunda yaşanan iç savaş nedeniyle 2014 yazında kısmi seferberlik ilan etti. Eskiden Ukrayna ordusunda asker olarak görev yapan ve şu anda bir Yehova’nın Şahidi olan Vitaliy Şalayko, bu nedenle askere çağrıldı. Bunun üzerine yerel askeri birime giderek vicdani retçi olduğunu ve askeriyeyle bağlantısı olmayan bir sivil hizmet yerine getirebileceğini söyledi.

Askerlik bürosu Şalayko’nun vicdani ret hakkını kabul etmedi ve onu seferberlik sırasında askeri hizmetten kaçmakla suçlayarak dava açtı. Ukrayna’da yaşanan bu çatışma sürecinde ilk kez bir kişi, dini inançlarından dolayı seferberliğe katılmayı reddettiği için suçlanıyordu.

Vitaliy Şalayko, eski bir asker olarak hükümetin egemenliğini ve vatandaşlarını koruma çabasını anlıyor. Bununla birlikte, askerlik hizmetiyle Kutsal Kitaptaki “Sezar’a ait olanı Sezar’a, fakat Tanrı’ya ait olanı Tanrı’ya ödeyin” * ilkesini karşılaştırdığında İsa’nın bir takipçisi olarak, insan hayatına saygı duyma ve her zaman herkese sevgi gösterme yükümlülüğünün ağır bastığına karar verdi. *

13 Kasım 2014’te Dnipropetrovsk’teki Novomoskovsk Bölge Mahkemesi, seferberlik sırasında askerlikten kaçmakla suçlanan Şalayko’nun davasını gördü. Mahkeme, davalının askeri yetkililerden kaçmadığını, tersine askeriyeye çağrıldığında gittiğini tespit etti. Şalayko’nun “mensup olduğu dinin öğretileri gereği silah kullanması mümkün olmadığından, seferberlik zamanı da dahil askerlik yerine alternatif hizmet yapma hakkı olduğuna” karar verdi.

Mahkeme, Şalayko’nun alternatif hizmet hakkının “Ukrayna Anayasası’nın güvencesi altında olduğunu” da tasdik etti. Ayrıca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin * ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) hükümlerinin din özgürlüğünü koruduğunu kabul etti. Hâkim, seferberlik sırasında askerlikten kaçmakla suçlanan Şalayko’nun beraatine karar verdi. Ancak savcı kararı temyize götürdü.

Savcı temyiz başvurusunda, ülkeyi savunmakla ilgili anayasal görevin din özgürlüğü ve alternatif hizmet hakkını hükümsüz kıldığını iddia etti. AİHM’in bu konudaki kararlarının seferberlik zamanlarında geçerli olmadığını söyledi.

26 Şubat 2015’te Dnipropetrovsk bölgesindeki Temyiz Mahkemesi “vicdani nedenlerle seferberliğe katılmayı reddetmek, geçersiz nedenler ileri sürerek seferberlikten kaçmakla aynı şey değildir” dedi. Mahkeme bu kararı verirken Şalayko’nun dini inançlarını dikkate aldı, ayrıca AİHM’in hükümlerinden bahsederek “bu tarz inançların [Avrupa] Sözleşmesi’ndeki * 9. Maddenin garantisi altında olduğunu” belirtti. Bu madde herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahip olduğunu söyler.

Temyiz mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 9. Maddesinin, “‘Devlet güvenliğini’ sağlamak gerekçesiyle ... garanti altına alınmış hakların sınırlanmasına” mahal vermediğini ifade etti. Hâkimler “vicdani ret hakkının, milli güvenliğin korunması gerekçesiyle kısıtlanamayacağı” kanaatine vardı. Ukrayna’nın alternatif hizmetle ilgili kanununun seferberlik zamanlarında da geçerli olduğunu belirttiler. Temyiz mahkemesi, ilk mahkemenin kararını tasdik ederek Vitaliy Şalayko’yu beraat ettirdi.

Ukrayna’nın doğusundaki bu iki mahkemenin verdiği kararlar, olağanüstü hal zamanlarında bile vicdani ret ve alternatif sivil hizmet haklarını tanıyor ve onaylıyor. Şalayko’nun davasından çıkan kararlar, vicdani reddi temel bir hak olarak tanıyan uluslararası hukuktaki gelişmelerle de uyumlu. *

Bu kararlara rağmen savcı, temyiz mahkemesinin inceleyip reddettiği iddialarla, kamu ve ceza davalarına bakan Ukrayna Yüksek Özel Mahkemesi’ne başvurdu. Şalayko’nun hukuk müşaviri 30 Nisan 2015’te savcının başvurusuna itiraz etti.

Vitaliy Şalayko Ukrayna’da askere çağrılan binlerce Şahitten biri. Bir Şahit askere çağrıldığında askeri birime gider ve sıkı sıkıya bağlı olduğu dini inançlarıyla çelişmeyen bir alternatif hizmette bulunmayı talep eder. Bu talepler genelde olumlu karşılanıyor ve şu ana kadar çok az Şahit bu nedenle zulüm gördü. Ukrayna’da, Şahitlerin vicdani ret hakkının güvence altına alınması Ukrayna yüksek mahkemesinin kararına bağlı.