Derinliklerin Uçan Yaratıkları

KIYI sularında ve adaların çevresinde zarifçe süzülürler. Okyanusların soğuk ya da sıcak derinliklerinde, hatta bazı göl ve ırmaklarda bulunabilirler. Bunlar nedir? Vatoz familyasının üyeleri. Derin sularda yaşayan bu hayvanlar sanki uçuyormuş gibi görünürler!

Uçan vatozların güzelliğini görmek için, derin denizlere dalan bir dalgıç veya balıkçı olmak ya da suya girmek zorunda değilsiniz. Bir deniz biyoloğu olan Bart’ın belirttiği gibi, sahile gelenler çoğu kez, suyun dışına sıçrayıp uçan vatozları görme fırsatına sahiptir.

Boyutları birkaç santimetreden birkaç metreye kadar değişen vatozların yüzlerce türü vardır. Onların, akrabaları olan köpekbalığıyla aralarındaki benzerliği görebilirsiniz. Vatozun yumurtaları, çoğu balığınkinden farklı olarak dişinin içinde döllenir. Vatoz familyasının üyesi olan bazı türler, döllenmiş yumurtalarını bırakırken, bazı vatozların yumurtaları dişinin içinde açılır ve ana babalarının minyatürü gibi olan yavrular doğar.

En iyi bilinenlerden biri iğneli vatozdur; o kemiksiz, kıkırdaktan oluşmuş bir bedene sahiptir ve her iki yanında başından kuyruğunun başladığı yere kadar uzanan yüzgeçleri vardır. İğneli vatoz baklava veya disk biçiminde olabilir ya da kuyruklu bir uçurtmaya benzeyebilir. Yassı bedeni suya çok az direnç gösterir. Dalgalanırcasına hareket eden yüzgeçleri ona, sanki kolayca uçuyormuş gibi denizde süzülme yeteneği kazandırır. Yüzmediği zaman, kumlu zeminde gizlenerek yatar.

İğneli vatozların gözleri başlarının üzerinde, ağızları başlarının altındadır. Bu balıkların keskin dişleri ve güçlü çeneleri, kabuklu hayvanları avlamalarını mümkün kılar. Kabuklular en sevdikleri yiyecek olduğundan, bir istiridye yatağına gelmeleri pek istenmez. İnsanlar iğneli vatozları yiyebilir ve bunlar bazen yemek tariflerinde, tarak midyesi yerine kullanılır.

Adının iğneli vatoz olması, uzun kuyruğunun  üst kısmındaki zehirli dikenden kaynaklanır. Bu balık hırpalanır, üzerine basılır ya da düşmanı tarafından tehdit edilirse, kuyruğuyla ağrılı, zehirli bir yara açabilir. Dikenler çoğu kez yaranın derininde kırılıp kaldığından çıkartılması zordur ve yara uygun şekilde tedavi edilmezse ciddi enfeksiyonlara yol açabilir. Bir iğneli vatoz size dikenini batırırsa, o kısmı bol suyla, gerekirse deniz suyuyla yıkayın. Yarayı mümkün olan en kısa zamanda, dayanabileceğiniz derecede sıcak suyun içinde tutun. Sıcak su zehri yok eder ve ağrıyı keser. Sonra gecikmeden bir doktora gidin.

Dikenli kuyrukları korkutsa da, iğneli vatozlar genellikle saldırgan değildir ve kuyruklarını sadece tehdit edildiklerinde kullanırlar. Makalenin başında sözü edilen Bart, karısıyla birlikte Cayman Adaları’nda, vatozların beslenme alanı olarak bilinen bir bölgede iğneli vatozlarla birlikte yüzerken onların oldukça cana yakın olduğunu gördü. Bart şöyle diyor: “Yaklaşık 5 metre derinlikteki suyun dibinde diz çökmüştük. İğneli vatozları beslemeye başladığımızda etrafımızı kuşattılar! Hepsi farklı boyutlarda, muhtemelen 30 ya da 40 tanesi etrafımızı sarmıştı. Yiyecek arayışına dizlerimizden başladılar; göğsümüz ve sırtımızdan yukarıya doğru başımızın üstüne çıktılar; ufacık bir yiyecek parçası için bile nazikçe yüzüp bizi dürtüyorlardı. Bu güzel yaratıkların ne kadar uysal olduklarını görmek hayret vericiydi. Üzerimizden geçerken karınlarını okşamamıza bile izin verdiler.” Bart’ın anlattığına göre, bu hayvanlar öyle uysaldır ki, insanlarla birlikte yüzdükleri bunca yıldır hiçbir saldırı olayı kaydedilmemiştir.

Dalgıçlık deneyimi olmayanlar vatozları daha sığ sularda ya da dünyanın çeşitli yerlerindeki akvaryumlarda görebilir. Birçok akvaryumda, içinde iğneli vatozların okşanabildiği havuzlar vardır; ancak bir önlem olarak, bu havuzlarda bulunan hayvanların dikenleri çıkartılmıştır. Panama’daki (Florida) Gulf World’ün sahibi Ron Hardy şöyle diyor: “Canlı hayvanları sergilemenin etkisine ilişkin en iyi örneklerden biri, iğneli vatozların okşanabildiği havuzumuzdur. Görünüşe bakılırsa insanlar iğneli vatozlardan korkuyor ve bu neredeyse bir fobi haline gelmiş. Ancak onlar hakkındaki gerçekleri öğrendiklerinde, görüşlerinin değiştiğini fark edersiniz! Bir iğneli vatoza dokunduktan sonra, onun zarafetine ve güzelliğine hayran kalmaya başlarlar. Hatta bazıları, sırf iğneli vatozlarla biraz daha vakit geçirmek için hemen yandaki yunus gösterisini kaçırırlar.”

Belki şimdi vatozlar hakkında bazı şeyler öğrendiğinizden endişeleriniz azaldı. Bununla birlikte, onların çoğu kez sığ ve ılık suların kumlu zemininde gizlendiklerini unutmayın. Bu nedenle, bu sığ yerlerde ayaklarınızı kaldırmadan, sürüyerek yürüyün. Bu şekilde, vatozlara yaklaştığınızı haber verirsiniz; böylece, bir vatozun üstüne basmaktan ve belki de derinliklerin bu uçan, güzel yaratığının dikeninin acısını hissetmekten kurtulursunuz.

[Sayfa 24’teki resim]

İğneli vatoz

[Sayfa 24’teki resim]

Görünüşe bakılırsa insanlar iğneli vatozlardan korkuyor; ancak onlar hakkındaki gerçekleri öğrendiklerinde görüşleri değişiyor

[Sayfa 25’teki resim]

Kulaklıfolya

[Tanıtım notu]

© Francois Gohier/ Photo Researchers