Korya Seladonu’nun Büyüleyici Rengi

MİSSOURİ’DEKİ (ABD) Truman Kütüphanesi’nde 1995’te bir hazine bulundu. Bu hazine neydi? Üzerinde çiçek desenleri olan, koyu renk sırlı, küçük seramik bir su şişesi. Sadece 23 santimetre uzunluğunda olmasına rağmen, bu şişenin değeri tahminen 3.000.000 dolardı. Bu şişe, Kore çömlekçiliğinin Korya seladonu olarak bilinen bir örneğiydi ve 1946’da Kore hükümeti tarafından ABD’nin eski Başkanı Harry Truman’a verilmişti.

Korya seladonunu bu denli değerli yapan ve onu diğer seramiklerden farklı kılan nedir?

Eşsiz Bir Yöntem

“Korya seladonu” ismi, Kore tarihinin Korya dönemi (MS 918-1392) olarak bilinen kısmında ilk kez yapılan eşsiz bir seramik türünü belirtir. * Kore dilinde seladon için kullanılan çongja sözcüğü mavi renkli porselen anlamındadır. O dönemdeki Çinliler için seladonun yeri ayrıydı; ve onun için “gökler altındaki en iyi şey” gibi ifadeler kullandılar. Korya seladonunu böyle özel yapan, onun koyu renkli, parlak mavimsi yeşil sırıdır.

Gözalıcı parlak yeşim yeşili rengi, kil ve sırın renklerinin birleşimi sonucu ortaya çıkar. Bu renk, her parçanın fırında iki kez pişirilmesiyle elde edilmiştir. Kore sanat tarihçisi Yang-Mo Chung, bu işlemde kabın, demir içeren kilden biçimlendiğini anlatıyor. Kap ilk önce 700-800 santigrat derecede fırınlanır; ardından kabın yüzeyi kalsiyum karbonat ve yüzde 1 ila 3 oranında demir içeren bir sırla kaplanırdı. Sonra bu kap, 1.250-1.300 santigrat derecede ve indirgeyici atmosferde tekrar fırınlanırdı. *

Korya seladonuna yakından bakıldığında zarif hatlarının ve biçiminin doğal bir uyum içinde olduğu görülür. Klasik seladon şişeler, demlikler, tabaklar ve kavanozlar geleneksel Kore giysisi, hatta danslarıyla aynı sanatsal çizgileri ve biçimi yansıtır. Kaplardaki sanatsal desenler de doğadaki temaları yansıtır. Çömlekçiler  dağlar, ağaçlar, çiçekler, balıklar, kuşlar, böcekler ve insanlardan esinlendikleri desenleri, seladonun yüzeyinde şahane kır manzaralarıyla buluşturdular. Bu çömlekçilerin yaptıkları bazı geometrik desenlere, çağdaş çömlek tasarımlarında hâlâ rastlanabilir.

Şimdi seladon desenlerinde kullanılan renklere bir bakalım. Desenlerin çoğu, siyah ve beyaz pigmentlerin kullanıldığı kakma desenlerdir. Başlangıçta Korya çömlekçileri Çin’deki teknikleri taklit ettiler. Ancak kısa süre sonra, kendi yaratıcılıklarını sergilemeye başladılar. Bu konuda göze çarpar bir örnek, sanggam adındaki kakma tekniğidir. Bu teknikte bitmemiş kabın yüzeyine istenen motif oyulur ve oluşan yivler beyaz veya kırmızı kille doldurulur. Sonra bu kap fırında pişirilir. Bu işlem sırasında beyaz kil, kar gibi beyaz kalır; ancak kırmızı kilin rengi siyahlaşır.

Bir seladon yakından incelendiğinde yüzeyindeki ince çatlaklar görülecektir. Bu bir kusur mudur? Bunun oluşmasına hangi etken yol açar? Kakma desen ne kadar ayrıntılıysa, deseni açıkça göstermesi için sır da o kadar ince olmalıdır. Seladonun sırı çok ince ve kırılgan olduğundan, sırın tüm yüzeyinde tam anlamıyla saydam bir cilalamanın sonucu oluşan ince çatlaklar kaçınılmazdır. Bu nedenle, bu çatlaklar bir kusur olarak değil, Korya seladonunun doğal bir özelliği olarak algılanmıştır.  Aslında, bazı çağdaş çömlekçiler çatlayan sırları kasıtlı olarak kullanırlar.

Korya Seladonunu Yeniden Canlandırma Çabaları

Moğolların 13. yüzyılın başlarında Kore’yi istila etmesinden sonra, Korya seladonu hızlı bir düşüş yaşadı. Sonuçta, çömlekçiler güzel kaplar yapmaya son verdiler ve bunları üretirken kullandıkları yöntemler unutulmuş bir sanat haline geldi. Bugün Korya seladonu çok pahalı olduğu ve sınırlı sayıda bulunduğu için, çağdaş çömlekçiler bu tekniği yeniden canlandırmaya çalıştılar. Eski seladonlara ait kırık parçaları inceleyip, boyut ve biçim açısından orijinallerine tıpatıp benzeyen parçalar ürettiler; az sayıda çömlekçi ise eski Korya seladonunun büyüleyici renginin benzerini elde etmeyi başardığını iddia ediyor. Bununla birlikte, sadece doğal maddeler kullanılarak yapılmış eski sırın tam bileşimini yeniden yapmak zordur.

Çağdaş çömlekçiler seladonların benzerlerini yaparken, eski çömlekçilerin bunları fırında nasıl ya da ne kadar süre pişirdikleri gibi başka zor sorularla da karşılaşıyorlar. Kore’deki Seladon Araştırma Enstitüleri’ndeki araştırmacılar Korya seladonunun büyüleyici rengini yeniden canlandırmak için çeşitli malzemeler ve tekniklerle deneyler yaptılar.

Son yıllarda, uzun süredir kayıp olan değerli Korya seladonları bulunmuştur. Örneğin 1995’te, kırık çömlek parçalarının balık ağlarına takıldığına ilişkin olayları duyan bir balıkçı, bu konuda harekete geçip bir şeyler yapmaya karar verdi. Bu adam, başka balıkçılarla birlikte çömlekleri aramaya başladı. Sonunda, 129 seladon parçası çıkardı. Bu balıkçıların başarısından sonra, Kore Kültürel Mirası Koruma Dairesi bir araştırma ekibi oluşturdu. Bu ekip, seladon taşırken batmış bir gemi buldu ve birkaç ayın sonunda 463 parça çıkardı. Tüm bu parçaların seladon araştırmacılarını ve sanat tarihçilerini ne kadar heyecanlandırdığını söylemeye herhalde gerek yok.

Bugün Görülebilecek Korya Seladonları

Bugün güzel Korya seladonunu görme zevkine nasıl erişebilirsiniz? Belki British Museum ya da New York’taki Metropolitan Sanat Müzesi gibi dünyaca ünlü bazı müzelerde Kore sanatıyla ilgili sergileri gezebilirsiniz. Ancak daha da iyisi, Kore’ye giderseniz ilk seladon fırınlarının en fazla sayıda bulunduğu Kangjin şehrini gezebilirsiniz. Ya da Kyanggi-do’da yılda birkaç kez düzenlenen seramik festivallerinden birine katılabilirsiniz. Orada seladonun yapılışını görebilirsiniz. Hatta çömlekçi çarkında ellerinizle seladon yapmayı deneyebilirsiniz. Bir kaba şekil verdiğinizi, ona sözcükler ya da desenler kazıdığınızı, fırında pişirilip bittikten sonra da bu eseri ellerinizin arasında tuttuğunuzu gözünüzün önüne getirebiliyor musunuz?

Büyük mağazalardan ya da hediyelik eşya satan dükkânlardan elbette çağdaş bir seladon alabilirsiniz. Bu yerlerde, hem yerli çömlekçilerin elle yaptığı, hem de fabrikada üretilmiş vazolar, çay fincanı takımları ve başka tür kaplar sergilenmektedir. Belki daha sonra çiçeklerle dolu bir seladon vazo masanızı süslerken, misafirlerinize seladon çay fincanlarında biraz Kore çayı ikram edebilirsiniz.

[Dipnotlar]

[Sayfa 17’deki resim]

12. yüzyıla ait orijinal bir vazo

[Tanıtım notu]

The Collection of National Museum of Korea

[Sayfa 18’deki resim]

Eşsiz kakmalarıyla bir Korya seladonundan ayrıntı