Prostat Sorunlarıyla Başa Çıkmak

“54 yaşındayken sık sık, hatta bazen 30 dakikada bir, idrara çıkmaya başladım. Bu belirti yüzünden bir doktora gitmek zorunda kaldım ve prostatımın ameliyatla çıkartılması gerektiğini öğrendim.” Dünyanın her tarafındaki üroloji kliniklerinde, benzer sorunlarla sıkça karşılaşılır. Bir erkek, prostat hastalıklarını önlemek için ne yapabilir? Ne zaman tıbbi tavsiye istemelidir?

PROSTAT, idrar kesesinin altında bulunan ve siyeği (idrar kanalını) çevreleyen, ceviz şeklinde bir bezdir. (Erkek pelvisi resmine bakın.) Normal erişkin bir erkekte ağırlığı 20 gramdır; boyutları enine eksende 4 santimetre, dikey eksende 3 ve yatay eksende 2 santimetredir. İşlevi, ersuyu hacminin yaklaşık yüzde 30’unu oluşturan bir sıvı üretmektir. Sitrik asit, kalsiyum ve enzimler içeren bu sıvı, muhtemelen spermanın hareketliliğini (yüzme yeteneğini) ve üretkenliğini artırır. Ayrıca prostattan salgılanan bu sıvının içerdiği çinko, bilim adamlarının kuramına göre üreme yolu enfeksiyonlarına karşı koruyucudur.

Prostat Hastalığının Teşhisi

Erkekte pelvisle ilgili birçok belirti iltihabi ya da tümöral prostat hastalığıyla bağlantılıdır. Prostatın iltihabı olan prostatit, ateşe, idrar zorluğuna ve sağrı kemiği ya da idrar kesesinde ağrıya neden olabilir. Prostat çok şiştiğinde, hastanın idrar yapmasını engelleyebilir. İltihaba  bakteriler neden oluyorsa, bu hastalığa bakteriyel prostatit denir; bu, akut ya da kronik olabilir. Genellikle idrar yolu enfeksiyonuyla bağlantılıdır. Bununla birlikte iltihabın nedeninin saptanamadığı vakaların sayısı daha fazladır; bu nedenle bu tür hastalığa bakteriyel olmayan prostatit denir.

Prostatla ilgili yaygın sorunlar idrar yapma sıklığında artış, gece idrara kalkma, idrarın akım gücünün zayıflaması ve idrar kesesinin tamamen boşalmamış gibi hissedilmesidir. Bu belirtiler genellikle, 40 yaşın üzerindeki erkekleri etkileyebilen iyi huylu prostat hiperplazisini (benign prostate hyperplasia-BPH –kanserli olmayan prostatın büyümesi–) gösterir. BPH’nin görülme oranı yaşla artar. 55 yaşındaki erkeklerde bu oran yüzde 25 iken, 75 yaşındaki erkeklerde yüzde 50’dir.

Prostatta kötü huylu urlar da meydana gelebilir. Prostat kanseri, genellikle hiçbir prostat hastalığı belirtisi olmadığında bile, rutin olarak yapılan bir muayenede saptanabilir. Daha ilerlemiş vakalarda idrar kesesinde aşırı idrar toplanması ve bunun sonucunda idrar kesesinin şişmesi görülebilir. Kanser başka organlara yayıldığında bel ağrısı, nörolojik belirtiler ve lenf sisteminin tıkanması nedeniyle bacaklarda şişme de meydana gelebilir. Yakın zamanlarda, sadece ABD’de 300.000 yeni prostat kanseri vakası ve bundan kaynaklanan 41.000 ölüm bildirildi. Bilim adamları 60 ila 69 yaş arasındaki erkeklerin yüzde 30’unda; 80 ila 89 yaş arasındaki erkeklerin yüzde 67’sinde prostat kanserinin meydana geleceğine inanıyor.

Prostat Kanseri Olasılığı Kimlerde Daha Fazla?

Araştırmalar prostat kanserinin meydana gelme olasılığının 50 yaşından sonra hızla arttığını ortaya koyuyor. ABD’de bu kanser, siyah erkeklerde beyaz erkeklere göre  yaklaşık iki kat daha yaygındır. Bu hastalığın görülme oranı dünya çapında değişir; Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinde yüksek, Güney Amerika’da orta ve Asya’da düşük orandadır. Bu durum, çevre ve beslenme farklılıklarının prostat kanserinin gelişiminde önemli olabileceği izlenimi uyandırmaktadır. Eğer bir erkek hastalık oranının daha yüksek olduğu bir ülkeye göç ederse, kişisel riski artabilir.

Prostat kanserine yakalanmış akrabaları olan erkeklerde bu hastalığın meydana gelme olasılığı daha fazladır. Amerikan Kanser Derneği şunu söylüyor: “Babasında ya da erkek kardeşinde prostat kanseri olan bir erkekte bu hastalığın meydana gelme riski iki kat fazladır.” Bazı risk faktörleri şunlardır: Yaş,  ırk, milliyet, ailenin sağlık geçmişi, beslenme ve fiziksel hareketsizlik. Yağ bakımından zengin bir beslenme alışkanlığı olan ve hareketsiz bir yaşam tarzı sürdüren erkekler, bu kanserin meydana gelme olasılığını artırırlar.

Prostat Hastalıklarını Önlemek

Bilim adamları prostat kanserinin nedenlerini hâlâ tam olarak bilmemelerine rağmen, bu hastalıkta genetik ve hormonal etkenlerin rol oynayabileceğine inanıyorlar. İki risk faktörünü, beslenme ve fiziksel hareketsizliği kontrol edebilmemiz sevindiricidir. Amerikan Kanser Derneği, “hayvansal kaynaklardan elde edilen, yüksek oranda yağ içeren gıdalar yemeyi sınırlamanızı ve yediğiniz gıdaların çoğunu bitkisel kaynaklardan seçmenizi” öneriyor. Aynı zamanda ekmek, tahıl, makarna, başka tahıl ürünleri, pirinç ve baklagillerin yanı sıra, “her gün beş porsiyon ya da daha fazla meyve ve sebze” yemeyi salık veriyor. Domates, greyfurt ve karpuz, DNA’da hasar oluşmasını önlemeye ve prostat kanseri riskinin daha az olmasına yardım edebilen bir antioksidan olan likopen açısından zengindir. Bazı uzmanlar, belirli bitkilerin ve minerallerin de yararlı olabileceğini iddia ediyorlar.

Amerikan Kanser Derneği ve Amerikan Üroloji Birliği, prostat kanseri tarama testlerinin yaşam kurtarabileceğine inanıyor. Kanser erken saptandığında, tedavinin başarılı olma olasılığı en fazladır. Amerikan Kanser Derneği 50 yaşın üzerindeki erkeklere ve yüksek risk grubundaki 45 yaşın üzerindeki erkeklere yılda bir kez tıbbi muayene yaptırmalarını öneriyor. *

Muayene, prostata özgü antijenle (PSA) ilgili kan testini de içermelidir. Bu antijen prostat hücrelerinin ürettiği bir proteindir. Prostat hastalıklarında bu antijenin düzeyi artar. Amerikan Kanser Derneği şunu söylüyor: “PSA testiniz normal değilse, doktorunuzdan kanser riskinizin olup olmadığı konusunda bilgi isteyin ve başka testler gerekip gerekmediğini sorun.” Makattan parmakla yapılan bir muayene de (TR) gereklidir. Prostat bezi düzbağırsağın önünde bulunduğundan; doktor hastanın makatından prostattaki herhangi bir anormal alanı hissedebilir. (Sayfa 20’deki erkek pelvisi resmine bakın.) “PSA ya da TR bir anormallik gösterdiğinde” transrektal ultrasonografi (TRUS) testi yararlıdır ve doktor bir prostat biyopsisinin gerekip gerekmediğine karar vermelidir. Bu test yaklaşık 20 dakika sürer.

Yılda bir kez ürolojik muayeneyle, prostat kanserinin yanı sıra, önceden sözü edilen BPH de, daha az etkin bir tedavinin mümkün olduğu erken bir evrede saptanabilir. (“BPH’deTedaviler” çerçevesine bakın.) Ahlaki açıdan temiz bir yaşam sürdürmek bir kişiyi prostatite neden olabilen cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korur.

Şüphesiz prostatınız korunmaya ve bakıma değer. Bu makalenin başlangıcında sözü edilen kişi, ameliyattan sonra tamamen iyileştiğini anlattı. Ona göre, hiçbir belirti olmasa da “tüm erkekler önlem amacıyla yılda bir kez tıbbi muayene yaptırmalıdır.”

[Dipnot]

[Sayfa 21’deki çerçeve]

İyi Huylu Prostat Hiperplazisinde (BPH) Belirtiler

Talimatlar: Uygun numarayı işaretleyerek aşağıdaki soruları yanıtlayın.

1-6. sorular şöyle yanıtlanmalı.

0—Hiç

1—Beşte bir kezden az

2—Yarısından az

3—Yaklaşık yarısı

4—Yarısından fazlası

5—Hemen her zaman

1. Geçen ay boyunca kaç kez, idrarınızı yaptıktan sonra idrar kesenizi tam olarak boşalmamış gibi hissettiniz? 0 1 2 3 4 5

2. Geçen ay boyunca kaç kez, idrarınızı yaptıktan sonraki iki saat içinde tekrar idrar yapmak zorunda kaldınız? 0 1 2 3 4 5

3. Geçen ay boyunca kaç kez, idrar yaparken idrarınızın birkaç kez kesilip tekrar başladığını fark ettiniz? 0 1 2 3 4 5

4. Geçen ay boyunca kaç kez, idrarı tutmanın zor olduğunu fark ettiniz? 0 1 2 3 4 5

5. Geçen ay boyunca kaç kez, idrarınızın akımı kuvvetsizdi? 0 1 2 3 4 5

6. Geçen ay boyunca kaç kez idrar yapmakta zorlandınız? 0 1 2 3 4 5

7. Geçen ay boyunca geceleri ortalama kaç kez (yatağa yattıktan sabah kalkana kadar) idrara kalktınız? (Kaç kez olduğunu gösteren numarayı işaretleyin) 0 1 2 3 4 5

İşaretlediğiniz sayıların toplamı sizin BPH belirtisi sayınızdır. Hafif:0-7, orta: 8-19, ağır: 20-35.

[Tanıtım notu]

Amerikan Üroloji Birliği’nden

[Sayfa 22’deki çerçeve]

BPH’de Tedaviler

▪ İLAÇLAR: Her hastanın belirtilerine göre birçok farklı ilaç kullanılır. Sizin için uygun olan ilaçları sadece doktorunuz yazabilir.

▪ DİKKATLİ BİR TAKİP: Hasta yalnızca periyodik tıbbi muayeneleri yaptırır ve ilaç kullanmaz.

▪ CERRAHİ TEDAVİ:

(a) Transüretral prostat rezeksiyonunda (TURP), cerrah siyekten, elektrikli halkasıyla dokuları kesen ve kan damarlarını tıkayan bir alet (rezektoskop) sokar. Dıştan kesi yapmak gerekmez. Bu işlem yaklaşık 90 dakika sürer. Transüretral işlemler, açık cerrahi türlerinden daha az travmatiktir.

(b) Transüretral prostat kesisi (TUIP), TURP’a benzer. Ancak, bu işlemde idrar kesesinin boynunda ve prostat bezinde birkaç küçük kesi yapılarak siyek genişletilir.

(c) Açık cerrahi, prostatın çok büyümüş olduğu durumlarda, transüretral bir işlem yapılamadığında uygulanır. Açık cerrahide dıştan bir kesi gerekir.

(d) Lazer cerrahisi, engel olan prostat dokusunu buharlaştırmak için lazerin kullanılmasıdır.

Hasta bir tedavi isterse bunun hangisi olacağını kendisi seçmeli. Yakınlarda The New York Times’ta yayımlanan bir habere göre, bazı uzmanlar özellikle ileri yaştaki erkeklerde prostat kanseri açısından test yapıp yapmamakta bile kararsızlar; çünkü bu hastalık “sağlığa kalıcı zarar verme olasılığı olmadan yavaş ilerleyebilirken, tedavisi çoğu kez ciddi yan etkilere yol açabiliyor.”

[Sayfa 22’deki çerçeve]

Ameliyattan Önce Doktorunuza Sorabileceğiniz Sorular

1. Hangi ameliyatı öneriyorsunuz?

2. Neden ameliyat olmam gerekiyor?

3. Ameliyattan başka seçeneğim var mı?

4. Ameliyatın yararları nelerdir?

5. Ameliyatın riskleri nelerdir? (Örneğin, kanama ya da iktidarsızlık)

6. Bu ameliyatı olmazsam ne olur?

7. Tedavi konusunda ikinci bir görüşü nereden edinebilirim?

8. Bu ameliyatı kan nakli olmadan yapmak konusunda ne tür bir deneyiminiz var?

9. Ameliyat nerede yapılacak? Hastanedeki doktor ve hemşireler kan nakli konusunda hasta haklarına saygı gösteriyorlar mı?

10. Ne tür bir anesteziye ihtiyacım olacak? Anestezi uzmanı kansız cerrahi konusunda deneyim sahibi mi?

11. İyileşmem ne kadar sürecek?

12. Ameliyatın maliyeti ne olacak?

[Sayfa 20’deki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Erkeğin pelvis bölgesinin şeması

İdrar kesesi

Prostat

Düzbağırsak

Siyek

[Sayfa 23’teki resim]

Sağlıklı bir beslenme ve orta düzeyde egzersiz, prostat kanseri riskini azaltmaya yardım edebilir