Newgrange—Cevabı Olmayan Sorularla mı Dolu?

İRLANDA’nın eski dönem edebiyatında, yerin adı “Boyne’un Evi ya da Köşkü” anlamına gelen “Brú na Bóinne” diye geçiyor. Bugün, Dublin’in yaklaşık 50 kilometre kuzeyindeki Boyne Irmağının kıvrımlarından birinde bulunan bu esrarengiz bölgede, yeryüzündeki en eski mezarlardan bazıları ortaya çıkarılmaktadır. Bunlardan birinin adı Newgrange. Kimse kaç yıllık olduğunu tam olarak bilmiyor; ancak bazıları el-Gize’deki (Mısır) büyük piramitten daha eski olduğunu düşünüyor. Her yıl, kış gündönümü zamanında, turistler eski devirlerde yaşayanların yeteneklerinin gerçekten benzersiz kanıtını görmek için Newgrange’a akın ediyorlar.

Neden İnşa Edildi?

Bu gizemli eser onu inşa edenler için muhakkak çok değerli olmalıydı. (24. sayfadaki çerçeveye bakın.) Neden bu iş için bu kadar zaman, çaba ve kaynak tükettiler? Bu göze çarpar mezarı neden inşa ettiler?

Brú na Bóinne ya da Brugh na Boinne sadece kutsal bir mezarlık olarak görülmüyordu, orası aynı zamanda tapınma ayinleri için de kullanılan bir yerdi. Bu alanı kazı yaparak ortaya çıkaran Profesör O’Kelly şunları söyledi: “Brú, Tuatha Dé halkının tanrısı olan İyi Tanrı Dagda, onun karısı Boann ve oğlu Oengus ile bağlantılıydı; bu halkın daha sonra İrlanda’nın efsanevi höyükleri ve kalelerine yerleşen Gallerin ya da Keltlerin gelişinden önce İrlanda’da yaşadığı söyleniyor. Bu tanrıların . . . . ölümlülerin gücünü aşan işler yapabilen doğaüstü varlıklar olduklarına inanılırdı.”—Newgrange—Archaeology, Art and Legend.

Boyne Irmağına Boann isimli efsanevi tanrıçanın ismi verilmişti. Höyük mezar inşa edenler, üç tarafı nehirle çevrili olan bu alanı Boann’ın koruyacağına inanmış olabilir. Araştırmacı Martin Brennan’a göre, bazı tanrıların gerçekten höyükte yaşıyor olduklarını düşünmüş olabilirler. Aslında, höyükleri saran en eski mitolojik kayıtlar, oraların “yaşayan tanrıların ortaya çıkıp doğduğu evler olarak düşünüldüğünü” ortaya koyuyor.—The Stars and the Stones.

Fakat Newgrange, ölüler için bir mezar ve tanrılar için bir ev olmaktan öteydi. O, yeryüzünde astronomi bilgilerine göre düzenlenmiş en eski eserlerden biri. Mimarlar, uzun geçidi ve mezar odasını kesin doğrulukla kış gündönümünde ufukta güneşin doğduğu noktanın tam karşısına yerleştirdiler. Daha sonra, mezarın girişinin üstüne özel bir delik açtılar. Bu sayede, doğan güneş mezarın en derin noktalarına kadar ulaşabiliyor.

Turistler bugün bile her kış gündönümünde güneş ışığı yaklaşık 15 dakikalığına iç odaya ulaştığında Newgrange’ta toplanıyor. Brú na Bóinne ziyaretçi merkezinin müdürü Clare Tuffy şöyle dedi: “Bazı insanlar, höyüğün derinlerine giren güneş ışığının, yeryüzü tanrıçasıyla  güneş tanrısı arasındaki bir tür evliliği temsil ettiğine ve o zamanın insanlarının bunun yere bereket getireceğine inandıklarını düşünüyor.”

Taş Oymalarının Gizemi

Bildiğimiz kadarıyla, mezarı inşa eden gizemli kişiler yazılı bir kayıt bırakmadılar. Fakat göze çarpar bazı taş oymaları şeklinde imzalarını bıraktılar. Muhtemelen sadece bir çakmaktaşı ya da kuvars ve taş bir çekiç kullanarak sarmallar, çentikler, dikdörtgenler, üçgenler, kıvrımlı çizgiler, daireler ve başka şekillerle oydular. Brennan onların İrlanda’ya bıraktıkları miras hakkında, “megalit sanatıyla ilgili dünyadaki en büyük koleksiyon” dedi.

Bazıları gizemli oymaların yorumlanabileceğini ve astronomi konusunda uzmanlık düzeyinde bir bilgi yansıttığını düşünüyor. Brennan bunların güneşin ve ayın hareketlerini ortaya koyduğunu düşünüyor. Şöyle dedi: “Öyle görünüyor ki, . . . . höyükler de, simgeler de ay ve güneş tapınmasında kutsal  sayılıyordu. . . . . Bunların kutsal sayılması büyük ölçüde bu sanatı açıklıyor.” Fakat başka uzmanlar daha önce sözlerinden alıntı yapılan O’Kelly gibi düşünüyor. Ona göre bu oymalar “onları görenler için bir anlam taşıyor olmalıydı, fakat bizim bu anlamı herhangi bir şekilde öğrenmemiz pek mümkün değil. Bu, eski tanrıların, Brú ya da köşkleriyle ilgili gizemin bir kısmı olarak kalacaktır.”

“Zekâca Gelişmiş Bir Halk”

Newgrange konusu, cevabı olmayan sorularla doluymuş gibi gelebilir. Brú na Bóinne geçitli mezarlarını yapan kişilerle ilgili gizem büyük ölçüde çözülmemiş durumdadır. Fakat en azından bir şey kesin. Bunları inşa edenler ilkel insanlar değillerdi. Aslında, O’Kelly, Newgrange’ın mimarları, ressamları ve zanaatkârları için “yüksek kültür seviyesinde insanlar olmalılar” dedi. Yazar Peter Harbison burayı inşa edenlerle ilgili şöyle dedi: “Onlar kesinlikle yaygın efsanelerin ilkel mağara adamları değildiler . . . . Zekâca gelişmiş bir halk idiler.”

Tabii, Brú na Bóinne’deki Newgrange’ı kimler inşa etti bilmiyoruz. Yine de bu yapı, kim olurlarsa olsunlar, bu eski mimar ve inşaatçıların beceri ve zekâlarının güzel bir kanıtıdır.

[Sayfa 24’teki çerçeve/resim]

Yapı ve Onu Yapanlar

Newgrange’ı yapanlar hakkında ne biliyoruz? Brú na Bóinne ziyaretçi merkezinin müdürü Clare Tuffy “çok az şey biliyoruz” dedi. “Fakat birkaç şey öğrendik. Çiftçi olduklarını biliyoruz. Ayrıca zengindiler; böyle muhteşem bir mezar inşa edecek kaynaklara sahip olabilmek için öyle olmaları gerekir. Ayrıca, metal araçları yoktu.”

İnşaatı yapanlar, ağırlığı on tonu bulan koca taşlar kullanarak 19 metre uzunluğunda, 2 metre yüksekliğinde ve bir insanın rahatça yürüyebileceği genişlikte bir geçit inşa ettiler. Geçit 6 metre genişliğinde ve sonunda üç oyuklu mezar odası var. Geçit ve oda uzun bir haç şeklinde.

Burayı inşa eden bu zeki kişiler, harç kullanmadan 6 metre yüksekliğinde bir kemerli çatı dikmek için başka çok büyük taşlar kullandılar. Daha sonra, mezarın üzerinde yaklaşık 80 metre çapında ve 12 metre yüksekliğinde devasa bir höyük yaptılar. Ayrıca, iri kaya parçalarından oluşan bir istinat duvarı inşa ettiler ve ön tarafını kuvars taşlarla kapladılar. Höyüğün kenarlarının etrafına, her birinin ağırlığı iki ile beş ton arasında değişen 97 devasa kenar taşı koydular. Geçmişte bir dönemde, kenar taşları ve mezarlığa giriş kısmı toprağın altında kalmış. Taş arayan bir işçi, 1699 yılında tesadüfen giriş kısmını buldu ve bu eski geçitli mezar tekrar gün ışığına çıktı.

[Resim]

Newgrange geçidinin girişi

[Sayfa 22’deki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Newgrange

DUBLİN

[Sayfa 23’teki resimler]

Üst resim: Her yıl kış gündönümünde güneş ışığı yaklaşık 15 dakikalığına en içteki odaya girer

Alt resim: En içteki oyuktan görülen mezar odası; üçlü spiral oymaya dikkat edin

[Tanıtım notu]

22 ve 23. sayfalardaki harita dışındaki tüm resimler: Dúchas, Kültürel Miras Hizmetleri, İrlanda

[Sayfa 24’teki resim]

Megalit höyük ve mezar

[Tanıtım notu]

Dúchas, Kültürel Miras Hizmetleri, İrlanda